به دنبال پیروزی انقلاب اسلامی و پس از استقرار نسبی دولت موقت، حضرت امام که به فکر برقراری نظام مستقر در کشور بودند، بارها و از جمله در روز 15 اسفند 1357 در جمع علما و روحانیون حوزه علمیه قم، با اشاره به برگزاری رفراندوم برای تعیین سرنوشت و نوع حکومت، به تبیین و تشریح نظام «جمهوری اسلامی» پرداختند و اعلام فرمودند که رای ایشان تنها «جمهوری اسلامی» است، نه یک کلمه کم و نه یک کلمه بیش. ایشان همچنین از طلاب و روحانیون برای تبلیغ و معرفی «جمهوری اسلامی» در بین اقشار مختلف مردم دعوت کردند.
بنیانگذار جمهوری اسلامی در شروع بیاناتشان که در روز پانزدهم اسفند ماه 57 در مدرسه فیضیه و در جمع علما و روحانیون حوزه علمیه قم ایراد گردید، با تاکید بر تعیین مقدرات و سرنوشت مملکت به وسیله رفراندم فرمودند:
«حالا که رژیم سلطنتى رفته و از بین رفته است- و قاعده هم این بود که از اول وجود پیدا نکند- حالا براى اینکه ما طرز حکومت را تعیین کنیم، محتاج به یک فعالیت هایى است. البته در نظر من- شخص من- این است که احتیاج به رفراندم هم نیست؛ براى اینکه مردم آراى خودشان را در ایران اعلام کردند؛ با فریادها، با دادها اعلام کردند لکن براى اینکه یک اشکالى [پیش نیاید] مثلًا، اگر یک دولتى اشکالى داشته باشد در اینکه خوب این ثبت نشده است این رفراندم، تقاضا نشده است و باید تقاضا بشود ثبت بشود، شمارش بشود آرا- براى این، بنا بر این است که یک رفراندمى بشود. و چون این رفراندم یک رفراندم اساسى است که مقدرات مملکت ما را تعیین مى کند و ما اگر بخواهیم یک حکومت اسلامى، یک جمهورى اسلامى در ایران برقرار کنیم با این رفراندم باید بشود.
رهبر کبیر انقلاب اسلامی در ادامه از طلاب و روحانیون خواستند که جهت دعوت مردم برای رای به «جمهورى اسلامى» -نه یک حرف زیادتر و نه یک حرف کمتر- در مقابل «جمهوری» محض و یا جمهوری دموکراتیک به سفرهای تبلیغی اقدام کنند:
«از این جهت لازم است که آقایان، اینهایى که قدرت بر این معنا دارند که تشریف ببرند در بلاد و در محالّى که آشنا هستند یا غیر آشنا، و مسائل را براى آنها بگویند و آنها را روشن کنند و دعوت کنند به اینکه رأى بدهید به جمهورى اسلامى- این هم با همین کلمه: نه یک حرف زیادتر و نه یک حرف کمتر- براى اینکه الآن شیاطین افتادهاند دنبال اینکه «جمهورىِ» محض، همین جمهورى باشد، «جمهورى دمکراتیک» باشد و از این حرفها، براى اینکه آقایان تشریف ببرند و رفع ابهام بکنند، این خوب است...
این طور نباشد که همه مجتمع بشوند در شهرهاى بزرگ. متفرق بشوند در شهرها و قصبات و دهات و- عرض کنم- قرا و همه جا، و همه را آگاه کنند که رفراندم که شد، همه بگویند جمهورى اسلامى مى خواهیم؛ همین آرایشان را که مى دهند ... رأى بدهند به جمهورى اسلامى. و هیچ زیر بار کلمه زاید و ناقص نروند. هر چند ممکن است کمونیست ها بروند در اطراف و ترویج کنند و ... و لو اینکه آنها هم به واسطه شکستى که خورده اند اعلام کردند که ما هم جمهورى اسلامى مى خواهیم! خوب هم کردند؛ یعنى عقل هم کرده اند، تدبیر هم کرده اند؛ براى اینکه اگر این را نگفته بودند، آن وقت عددشان معلوم مى شد که چند نفرند! حالا براى اینکه نفهمند مردم چند نفر هستند و خیال کنند که خوب همه ایران که به جمهورى اسلامى رأى دادند، همه اینها هم کمونیست هستند به ما رأى دادند!»
ایشان با بیان اینکه رای من «جمهوری اسلامی» است، خطاب به حضار فرمودند:
«در هر صورت همین کلمه «جمهورى اسلامى». من هم رأیم همین است. رأیم را هم ان شاء اللَّه در صندوق مى اندازم؛ رأى من هم مثل رأى شماها «جمهورى اسلامى» است و اگر این را ان شاء اللَّه تعقیب کنید- و امید است نصرت پیدا کنید و نصرت پیدا مى کنید ان شاء اللَّه- خداوند با شماست... ان شاء اللَّه پیروز خواهید شد و ان شاء اللَّه بتدریج، یک حکومت عدل اسلامى [برقرار خواهد شد] که مردم و عالَم بفهمد معناى اسلام چه است و معناى حکومت چه است.»
حضرت امام با یادآوری لزوم معرفى حکومت اسلامى، به برخی ویژگی ها و امتیازات آن اشاره کردند:
«در هر صورت، الآن وقت این است که ما فعالیت بکنیم براى اینکه این جمهورى اسلامى را پیاده کنیم و رأى از مردم [بگیریم] تقاضا کنیم از مردم که رأى بدهند به جمهورى اسلامى؛ و همه هم آزادند اما شما هدایتشان کنید. الزام نیست که بروید مأمور بگذارید مثل سابق که مأمور مى گذاشتند سر مردم که رأى بدهید، بعد هم که از مردم رأى نمى گرفتند خودشان رأى مى دادند! رأیها را خودشان مى خواندند و خودشان مى دادند و تمام مى شد قضیه- نه، مردم آزادند لکن شما هدایت کنید مردم را. مردم ما مسلمانند، اسلام را مى خواهند؛ شما معرفى کنید اسلام را، معرفى کنید حکومت اسلامى را، معرفى کنید احکام اسلام را. به آنها بفهمانید که اگر شما یک حکومت عدلى بخواهید، یک حکومت انصافى بخواهید، بخواهید که در رفاه باشید، بخواهید که فقراى شما در رفاه باشند، بخواهید که اغنیا به شما ظلم نکنند، بخواهید که دولت ها به شما ظلم نکنند، بخواهید که پاسبان ها دیگر نتوانند به شما ظلم کنند، ارتش نتواند به شما ظلم کند، اگر یک همچو [حکومتى] را بخواهید، رأى بدهید به جمهورى اسلامى تا اینکه ان شاء اللَّه اسلام و احکام اسلام پیاده بشود.»
(صحیفه امام، ج6، ص: 324-328)