کتاب انقلاب معنوی ایران (پیوند معنویت و سیاست در انقلاب اسلامی ایران از دیدگاه امام خمینی) توسط انتشارات پژوهشکده امام خمینی(س) و انقلاب اسلامی منتشر شد. به گزارش پرتال امام خمینی(س) در بخش مقدمه این کتاب آمده است: واقعیات معنوی و دینی چنان در فطرت بشر و تار و پود روابط اجتماعی و سیاسی بشر ریشه دوانده است که به رغم دشمنی های علمی و عملی زیاد، هنوز هم نقش بارز و مؤثری در زندگی فردی و اجتماعی انسان ها ایفا میکند و البته برای سامان دادن به اوضاع فعلی کشور و جهان نیازمند توجه و همت بیشتری نسبت به این مسائل هستیم. زمانی تصور میشد سیاست و زندگی سیاسی برای همیشه از حضور مؤثر امور معنوی و متافیزیکی محروم شده است، اما نهضت اسلامی ایران موجب شد تا بار دیگر شاهد نقشآفرینی معنویت گرایی دینی در همۀ صحنه های سیاسی و انقلابی یک ملّت باشیم. در پژوهش حاضر این موضوع با شواهد و اطلاعات زیاد به اثبات رسیده است.
نگارنده بر این باور است که در رابطه با «معنویت گرایی» و «سیاست دینی» در آثار امام خمینی میتوان هم به یک «چهارچوب نظری» معتبر و هم به «داده ها» و گزارشی از دو متغیر اصلی بحث و ارتباط میان آنها دست یافت و کافی است بکوشیم این دو را به درستی انتخاب و ترکیب کنیم. توضیح آنکه چهارچوب نظری تحقیق یعنی «اسفار اربعه عرفانی» به نحو مجمل و پراکنده اما مکفی در آثار امام وجود دارد که در بخش اول اثر حاضر بازسازی شده است. همچنین ایشان در کتب مختلف داده های بسیار زیادی دربارۀ لوازم و مراحل سیر و سلوک معنوی و عرفانی به دست داده اند که نگارنده با توجه به تعاریف و ویژگیهای اسفار اربعه، آنها را در قالب این سفرهای چهارگانه جای داده است.
گذشته از این، کار بعدی نویسنده این بوده است که نوشته ها و بیانات امام راجع به کنش های سیاسی ملت ایران در انقلاب و جمهوری اسلامی را در چهارچوب نظری پیش گفته ردیابی کرده، چرا که میتوان گفت مشاهدات و تحلیل های ایشان نیز مانند هر اندیشمند دیگری ریشه در تفکرات و نگرشهای بنیادیشان دارد. اینکه مواضع و حرکات امام را بر اساس چیزی غیر از داشته ها و مایه های فکری و علمی ایشان تفسیر کنیم، علیرغم اینکه برای فهم و تفسیر ایشان و به تبع آن انقلاب اسلامی خطرناک و عامل انحراف از صراط تعیین شده توسط ایشان است، از لحاظ علمی نیز کاری غلط و غیرحرف های است.
امام هر چند خود متفکر و صاحب‌نظر بودند، اما در صحنۀ عمل هم بیش از هر کس دیگری در تاریخ سیاسی معاصر ملت ایران حضور داشته اند و لذا بسیاری از سخنان ایشان را میتوان نوعی گزارش از روند زندگی سیاسی انقلابیون ایران به حساب آورد. در سراسر کتاب نمونه های زیادی از ایشان نقل شده است که نه فقط از موضع یک رهبر و فرمانده و نه تنها از موضع یک ایدئولوگ یا تحلیل گر، بلکه به عنوان یک مشاهده گر از چند و چون اعمال و روحیات مردم و حوادث پیش آمده در انقلاب و جمهوری اسلامی ایران سخن گفته اند و کار نویسنده این بوده که این توصیفات و سخنان را در مبانی فکری و نظرات عرفانی و معنوی ایشان ریشه یابی کرده و این همان یافتن نقش معنویت گرایی دینی در انقلاب اسلامی ایران از دیدگاه امام است.
از این رو در بخش دوم کتاب، نهضت اسلامی مردم ایران در قالب چهار سفر (هجرت، فنا، بقا و خلافت) و در مجموع طی ده وادی و چهل منزل عرفانی به طور دقیق از دیدگاه امام خمینی شرح داده شده، به گونهای که متأثر از آن نحوۀ رقم خوردن عناصر حیات سیاسی ملت ایران در چهار فصل (براندازی نظام سیاسی طاغوتی، پالایش نظام سیاسی، بازآفرینی نظام سیاسی، تحقق نظام سیاسی الهی)، ده مرحله و چهل مؤلفه مفصلاً روشن شده است.
حاصل آنکه مطابق شواهد تحلیلی و تاریخی بسیار، انقلاب و جمهوری اسلامی ایران مدیون معنویت گرایی دینی بوده و لذا باید دِین خود را به آن ادا نماید. به عبارت دیگر، در میان عوامل پدیدآورندۀ انقلاب اسلامی ایران، معنویت‌گرایی دینی نقش تعیین کننده داشته است و عوامل اقتصادی، اجتماعی و سیاسی به تنهایی نمی‌توانستند این چنین تحول شگرفی را رقم بزنند. از نظر حکمای اسلامی علت حقیقی، فقط عامل به وجود آمدن چیزی نیست، بلکه علت مُبقیه آن نیز هست. پس انقلاب اسلامی که فرزند معنویت گرایی دینی محسوب میشود، وقتی پاینده و سرزنده میماند که از عنصر مولد و محرک خود پاسداری نماید.
لازم به تأکید است که منظور امام خمینی از توجه به معنویات دینی، غفلت از سایر مسائل و ضروریات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی نیست، بلکه مقصود این است که مسائل معنوی در سطح بالاتری از بقیه اهداف قرار دارد. امروزه شاید مسائلی از جمله مشکلات اقتصادی، خطرات امنیتی و یا رقابت های سیاسی برای کشور مهم و فوری باشد، اما زیربنای حل مشکلات این بخشها نیز در معنویت گرایی دینی قرار دارد. سرتاسر این تحقیق مشحون از شواهد و دلایلی برای اثبات این مدعاست.
در بخش اول به صورت کلی اثبات شده است که راه معنویات از دل مادیات میگذرد و این دو لازم و ملزوم یکدیگرند و در بخش دوم نیز به صورت جزء به جزء نشان داده شده است که معنویت گرایی دینی نقش مهم و بی بدیلی در تحقق ارزشها و اهداف مهمی همچون بیداری و هوشیاری، اراده و عملگرایی، انتقادپذیری و جبران اشتباه، نظارت و کنترل فردی و جمعی، پویایی و تحول آفرینی، ظلم ستیزی و استکبارستیزی، استقلال طلبی، صبر و پایداری، اعتماد و خوشبینی، پیروزی و موفقیت، تحرک و سخت کوشی، احتیاط و حسابگری، امید و نشاط، توانمندی و نیرومندی، آسایش و آرامش، ساده زیستی و زهد، آزادگی و عزت نفس، حق طلبی و سرکشی نکردن، آگاهی، تواضع، رضایت‌مندی، صداقت، تمرکز داشتن، فداکاری، الگوسازی و الگوگیری، مهرورزی و محبت، معرفت شناسی، هستی شناسی، انسان شناسی، راهبردشناسی، رهبرشناسی، قانونگذاری، اجرا، قضاوت، جزا، تشکیل حکومت، پیوستگی و ارتباط مردم و مسئولان، خدمتگزاری و اکرام مردم، حمایت مردم از دولت، همکاری و همیاری اجتماعی، شایسته سالاری، دفاع از نظام، اتحاد، تذکر و انتقاد، مسئولیت پذیری، اصلاح و پیشرفت، فسادستیزی، شکرگزاری، تبلیغ، امنیت، اقتصاد و رفاه، نظم و قانونمندی، عدالت طلبی، آزادی و حتی صدور و گسترش انقلاب دارد که همۀ اینها در زندگی سیاسی از اهمیت بالایی برخوردارند و میتوانند هر ملت انقلابی و نظام سیاسی را به همۀ قله های رشد و تعالی برسانند.