توضیحات کارشناس:
خمس از فروع دین است که دستور آن در قرآن کریم و جزئیات آن نیز در سنت به تفصیل آمده است. پروردگار حکیم در آیه 41 سوره مبارکه انفال فرموده است:
وَ اعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْ‌ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبَی وَ الْیَتَامَی وَ الْمَسَاکِینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ إِنْ کُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَ مَا أَنْزَلْنَا عَلَی عَبْدِنَا یَوْمَ الْفُرْقَانِ یَوْمَ الْتَقَی الْجَمْعَانِ وَ اللَّهُ عَلَی کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدِیرٌ
یعنی: و بدانید ای مؤمنان، که هر چه به شما غنیمت و فایده رسد، پس خمس آن خاص خدا و رسول خدا و خویشان وی و یتیمان و فقیران و در راه سفر ماندگان است، اگر به خدا و به آن‌چه که نازل کردیم بر بنده خود در روز فرقان روزی که دو سپاه روبرو شدند، ایمان آورده‌اید. و بدانید که خدا بر هر چیز تواناست.
امام خمینی در ابتدای کتاب الخمس تحریر الوسیله روایاتی از جمله روایت ذیل را در باره اهمیت خمس ذکر کرده است:
«و عنه علیه السلام «لا یعذر عبد اشتری من الخمس شیئا أن یقول یا ربّ اشتریته بمالی حتی یأذن له أهل الخمس»
یعنی از حضرت امام صادق علیه السّلام است که: «هیچ بنده خدایی که چیزی را با خمس خریده، معذور نیست که بگوید: ای پروردگار من، آن را با مال خودم خریدم تا وقتی که اهل خمس به او اذن دهند.
در تحریرالوسیله و رد بیان احکام خمس چنین آمده است:
خمس در هفت چیز واجب است. یکی از آنها هر درآمدی است که از صناعت و زراعت و تجارت و حیازت مباحات و استفاده بردن از نماء‌ها و با زاد و ولد کردن حیوانات و یا ترقی قیمت‌ها و به طور کلی از هر آن‌چه که در تحت عنوان و مسمای کسب کردن داخل است، بدست می‌آید و از مخارج سال خود و عائله‌اش اضافه آمده است.
و در احکام این قسم آمده است که:
«مسألة 10 الخمس فی هذا القسم بعد إخراج الغرامات و المصارف التی تصرف فی تحصیل النماء و الربح، و انما یتعلق بالفاضل من مؤونة السنةالتی أولها حال الشروع فی التکسب فیمن عمله التکسب و استفادة الفوائد تدریجا یوما فیوما مثلا، و فی غیره من حین حصول الربح و الفائدة، فالزارع مبدأ سنته حین حصول فائدة الزرع و وصولها بیده، و هو عند تصفیة الغلة، و من کان عنده الأشجار المثمرة مبدأ سنته وقت اقتطاف الثمرة و اجتذاذها، نعم لو باع الزرع أو الثمار قبل ذلک یکون مبدأ سنته وقت أخذ ثمن المبیع أو کونه کالموجود بأن یستحصل بالمطالبة» (تحریرالوسیله ج 1 ص326)
یعنی در این قسم، خمس بعد از کم کردن غرامت‌ها و مخارجی که در به دست آوردن نماء و سود به مصرف رسیده، واجب می‌باشد و فقط به آن (مقداری) که از مخارج سال اضافه آمده، تعلّق می‌گیرد، سالی که اول آن حال شروع در کسب است در مورد کسی که کار او کسب کردن و تدریجا و روز به روز به دست آوردن منافع است، و در غیر کاسب، وقت پیدا شدن سود و فایده است؛ پس ابتدای سال کشاورز، وقت پیدا شدن فایدۀ زراعت و به دست او رسیدن آن، می‌باشد و آن هنگام تصفیه و پاک کردن غلّه است. و کسی که دارای درختهای میوه است، ابتداء سالش وقت چیدن میوه و برداشت آنها است. آری اگر کشاورز و باغ‌دار زراعت و میوه‌ها را قبل از آن بفروشد ابتدای سالش، وقت گرفتن پول جنس است یا وقتی است که ثمن معامله مانند موجود باشد یعنی طوری باشد که به محض مطالبه بدست آید.
بنا بر این و با فرض این‌که منزل مسکونی و خودرو با پس انداز در طی سالیان متمادی و بعد از گذشت سال خمسی خریداری شده است، طبق نظر امام خمینی س هر دو این‌ها متعلق خمس می‌باشد. البته اگر بخشی از قیمت خانه و یا خودرو از محل وام و قرض پرداخت شده باشد، به همان نسبت متعلق خمس نیست.
خانه‌ای هم که اجاره داده شده و سرمایه محسوب است، تمام آن متعلق خمس می باشد جز آن مقداری که از وام و قرض بوده و هنوز باز پرداخت نشده است که فعلا خمس ندارد، بلکه خمس هر مقداری و قسطی که بعد از خرید خانه بازپرداخت می‌شود را باید در همان سال خمسی پرداخت کرد.
زیرا مطابق مساله 13 ص 327 تحریر الوسیله، خمس سرمایه‌ای که از محل کسب و درآمد تدارک شده است واجب است مگر این که به جهت حفظ آبرو یا معاشی که مناسب حال اوست به تمام آن احتیاج باشد، مثل این که فرض شود با دادن خمس آن به کسبی ناچار می‌شود و تنزل پیدا می‌کند که مناسب حال او نیست و یا کفایت مخارجش را نمی‌کند.
برای اطلاعات بیشتر به "عدم وجوب خمس در منافعی مثل: هبه، ارث، قرض، مهریه و..." مراجعه شود
تاریخ انتشار: 1392/01/26
آخرین ویرایش:1392/10/09