بررسی برخی مسائل زنان با رویکردی به اندیشه حضرت امام(س)

زن از دیدگاه امام خمینی(س)

پژوهشگر: طیبه ابراهیمی    

رشته، مقطع و محل تحصیل: معارف اسلامی، کارشناسی/ ۱۳۸۰، قم، جامعه الزهرا(س)

استاد راهنما: حسن محمدی

چکیده: زنان در برهه های مختلف زمان کمتر از حقوق انسانی خویش بهره برده اند، گاه ملعبۀ سرمایه داران و مردان بی بندوبار بوده اند یا به عنوان یک کالای تجاری مورد خرید و فروش واقع می شدند، اما به فرمایش امام خمینی اسلام زنان را نجات داد و مقام و منزلت او را به حدی بالا برد که حضرت زهرا(س) را به عنوان بانویی نمونه و انسانی کامل به جهانیان معرفی نمود.نقش زنان در تربیت را در دو امر می توان خلاصه کرد: 1- اهمیت نقش مادران در تربیت صحیح فرزندان. امام(س) صلاح و فساد فرزندانی که در دامن مادر پرورش می یابند را موجب اصلاح و فساد جامعه دانسته، متذکر می شوند که مادران مسئول افعال و اعمال فرزندان هستند. 2- اهمیت و شرافت مادری و لزوم تکریم مادران به دلیل تحمل رنج ها و مشقت ها. امام خمینی تعلیم و تعلم را بر زنان و مردان واجب می دانستند. چنانچه جهت فراگیری علوم سیاسی خواهران، مکتب هایی تأسیس نمودند و بانوان را به تهذیب نفس همراه با تحصیل علم توصیه کردند در عرصه سیاسی فعالیت زنان به قبل و بعد از انقلاب تقسیم می شود که امام از حضور زنان در نهضت تنباکو و مشروطیت به نیکی نام می برند، چنانچه حضور گستردۀ زنان در تظاهرات قبل از پیروزی انقلاب را نشانۀ مهم سیاسی بالای زنان می دانستند.زنان در پیروزی انقلاب سه نقش اساسی بر عهده داشتند: 1- تحولات روحی و فکری زنان و رهایی از وضعیت اسفبار رژیم پهلوی 2- پیشگام بودن در نهضت و تشویق مردان 3- حضور در تظاهرت و سهیم بودن در نهضت. در زمینه های اقتصادی نیز امام در راستای اشتغال زنان به عنوان عضوی از جامعه که بتوانند در حل مشکلات کوشا باشند کاملاً موافق بودند، اما اعتقاد داشتند که اولاً مادر بودن شغل اصلی زنان است و ثانیاً رضایت همسر شرط مهم در اشتغال زنان می باشد. در زمینۀ دفاع مقدس امام خمینی(س) تأکید داشتند که دفاع بر زنان نیز واجب است و زنان با آموزش های نظامی باید آمادۀ دفاع از مملکت باشند، ایشان همواره حضور زنان در پشت جبهه و روحیۀ شهادت طلبانۀ آنان را مورد تقدیس قرار می دادند.

***

مساله هویت زنان با تاکید بر گفتمان امام خمینی(س)       

پژوهشگر: سکینه اسدی      

رشته، مقطع و محل تحصیل: اندیشه سیاسی در اسلام، کارشناسی ارشد/ 1386، پژوهشکده امام خمینی(س) و انقلاب اسلامی

استاد راهنما و استاد مشاور: محمدحسین جمشیدی، منصور انصاری              

چکیده: جنسیت به عنوان یکی از انواع هویت چیزی جز حاصل گفتمانها نیست. مفاهیم زنانگی و مردانگی نتیجه توافق و عدم توافق گفتمان ها است. برای اینکه هویت زنان را بررسی کنیم باید ببینیم چه گفتمانی در مورد آنها چه گفته است. در این رساله با توجه به نظریه گفتمانی ارنستو لاکلا و شنتال موفه (که بر مبنای نظریه رابطه ای هویت بود) نشان دادیم که در هر دوره خاص گفتمان های مختلف چگونه به تثبیت موقتی هویت می رسند. با توجه به اینکه هویت نوین زنان با ورود مدرنیته به ایران همراه بود این مسأله را از زمان انقلاب مشروطه به طور توصیفی بررسی کردیم اما مهمترین نکته و مرکز ثقل رساله بر این است که در دهه 60-1350 (که مقارن با انقلاب اسلامی بود) گفتمان امام خمینی چه هویتی را برای زنان ایران ترسیم نمود. بدین ترتیب از زمان هویت بخشی گفتمانها زنان ایرانی با دو دنیای متفاوت روبرو شدند. دنیای سنت و آنچه از گذشتگان به جای مانده بود و تجربة موفق آنها بود و آنچه دنیای جدید با مقتضیاتش و با توجه به عقل بشر به آنها هدیه کرده بود. آنچه بیش از همه در این رساله به چشم می خورد مواجه شدن زنان در این دو دنیای متفاوت است.با توجه به محور قرار گرفتن دیدگاههای امام خمینی به تشریح گفتمان ایشان -در مواجهه با مسأله هویت زنان- پرداختیم. گفتمان امام خمینی با محور قراردادن دال اسلامیت هویت زنان را با دالهای مدرنیته مفصل بندی می کند.

***

نگرش فقهی بر مساله قضاوت زن از دیدگاه فقها و امام خمینی(س)           

پژوهشگر: نرگس شاه محمدی           

رشته، مقطع و محل تحصیل: فقه و مبانی حقوق اسلامی، کارشناسی ارشد/ ٨١-٨٠، پژوهشکده امام خمینی(س) و انقلاب اسلامی           

استاد راهنما و استاد مشاور: لعیا جنیدی، سیدمحمد موسوی بجنوردی

چکیده: این رساله درصدد پاسخ دادن به این پرسش است که فقهاء شیعه با چه ادله عقلی و نقلی بر عدم جواز قضاوت زن حکم داده اند و این ادله تا چه حد منطبق با قرآن به عنوان تنها منبع تحریف نشده است و آیا ذکوریت در قاضی یک امر الهی و تغییر ناپذیر است؟با نگاهی به اراء فقیهان هر دو مذهب تشیع و تسنع، اکثریت فقیهان رأی به جایز نبودن قضاوت زنان داده اند و در این میان به ادله ای از کتاب و سنت و نیز دلایلی چون عقل، اجماع، قیاس و استحسان – دو مورد اخیر در آراء فقه های سنی دیده می شود – مطرح کرده اند اما پژوهش در متون نشان می دهد ادله فقیهان بر جایز نبودن قضاوت زنان مبتنی بر هیچ منبع معتبر و محکم عقلی و شرعی نبوده و اغلب تحت تأثیر شرایط زمانی و مکانی بوده است. حال با تغییر شرایط سیاسی و اجتماعی و ظرفیت بالای اجتماعی شرط ذکوریت در قاضی قابل تجدید نظر است بدون اینکه تغییری در آموزه های دینی داده شود. در بخشی از این رساله نظریات امام خمینی(س) بررسی شده است، ایشان معتقد به ذکوریت بوده و این دیدگاه وی پس از انقلاب هم تغییری نیافت اما براساس نقش زمان و مکان در فقه شیعی می توان. نظریه فقهی اجتهادی را طراحی کرد که در آن معضل یکنواختی و موانع ساختاری فقهی را رفع می نماید.

***

ح‍ض‍ور ف‍ق‍هی زن در سین‍م‍ا ب‍ا ت‍کیه ب‍ر ن‍ظر ام‍ام خ‍مینی(س)        

پژوهشگر: سیده ف‍اطم‍ه م‍ریدی           

رشته، مقطع و محل تحصیل: فقه و اصول، کارشناسی ارشد/ ۱۳۸۸، قم، ج‍ام‍ع‍ه ال‍زه‍را(س)        

استاد راهنما و استاد مشاور: م‍ه‍دی اع‍ت‍م‍ادی ف‍رد، اب‍راهیم اک‍ب‍ری دیزگ‍اه                       

چکیده: رسانه به طور عام و سینما به طور خاص به عنوان مظهری از مظاهر تمدن جدید انسانی در عالم مدرن مطرح است که ورود آن به جامعه اسلامی چالش های فقهی زیادی به همراه داشته و دارد. حضور زن مسلمان به عنوان بازیگر در سینما بخش عمده ای از این چالش ها را به خود اختصاص میدهد. تا کنون نسبت به حضور زن در سینما سه رویکرد کلی از سوی فقهای اسلامی ابراز شده است. نگارنده بر آن است که به یاری خداوند ضمن ارائه توصیفی مناسب در راستای این سه رویکرد جایگاه هر یک را مشخص و ممتاز نماید.

***

بررسی دیدگاه امام خمینی(س) درباره اشتغال زنان و بیان مبانی فقهی – حقوقی آن     

پژوهشگر: لیلا اکبرزاده      

رشته، مقطع و محل تحصیل: ف‍ق‍ه و م‍ب‍انی ح‍ق‍وق  اس‍لامی، کارشناسی ارشد/ ۱۳۹۰، پ‍ژوه‍ش‍ک‍ده  ام‍ام خ‍مینی(س) و ان‍ق‍لاب  اس‍لامی        

استاد راهنما و استاد مشاور: سیدمحمد موسوی بجنوردی، جمشید جعفرپور                  

چکیده: اسلام به عنوان دین جامع و جهان شمول، احکام و مقررات فراوانی را به منظور تبیین وظایف انسان در رابطه با خداوند و تنظیم روابط او با همنوعانش بیان نموده است. این احکام به صورت مجموعه ای از حقوق و تکالیف است از جمله این مقررات، حقوق و وظایفی است که اعضای یک خانواده، از آن برخوردارند. اسلام برای خانواده اهمیت ویژه ای قائل است و برای سلامت خانواده و یشگیری از تزلزل آن  دستورات فراوانی وجود دارد. از میان اعضای خانواده، زن بیش از دیگران مورد توجه قرار گرفته است. موضوع اشتغال زن در خارج از خانه یکی از مسائل چالش  برانگیزی  است که اگر به ابعاد مختلف آن، توجه دقیقی نشود، استحکام خانواده را در معرض خطر قرار می دهد.

این پژوهش پس از بررسی  مبانی فقهی – حقوقی  اشتغال زنان به این نتیجه می رسد که اشتغال زنان در خارج از خانه به نحو مشروط و در شرایط خاص جایز است.  در ادامه به نقد و بررسی موارد شبهه در اشتغال پرداخته و  متذکر می شود که در فقه امامیه بعضی مشاغل به دلیل منع شرعی یا مصلحت اندیشی  نظام  برای بانوان ممنوع می باشد. در فصل آخر با بررسی مبانی فقهی امام خمینی(س)  و نقش عنصر زمان و مکان در موضوع اشتغال زنان به این نتیجه می رسد که اشتغال زنان تا آنجا که به استحکام خانواده لطمه نزند و تربیت فرزندان را به خطر نیندازد  و با رعایت عفاف و پرهیز از اختلاط زن و مرد صورت گیرد؛ بلا مانع است و گرنه در اسلام اولویت با خانواده و حفظ حریم این نهاد مقدس است  و مجموع تعالیم  اسلامی، در صدد  است تا زن بدون ضرورت های اقتصادی ، سیاسی و اجتماعی محیط امن خانه و خانواده را ترک نگوید.

***

حق اشتغال زنان با تاکید بر دیدگاه های امام خمینی(س)   

پژوهشگر: رقیه جوانی مطلق           

رشته، مقطع و محل تحصیل: فقه و مبانی حقوق اسلامی، کارشناسی ارشد/ 1386، دانشگاه آزاد اسلامی تهران، واحد علوم و تحقیقات      

استاد راهنما و استاد مشاور: احمد باقری، علیرضا امینی    

چکیده: اشتعال و کار حق طبعی یک انسان اعم از زن و مرد است و بی تردید درتعامل اجتماعی افارد با یکدیگر و روابط اقتصادی انسانها با هم زن و مرد به عنوان آحاد تشکیل دهنده جامعه بشری نقش خاص خود را ایفا می کنند و نمی توان فعالیت های اجتماعی رابه یکی از آنها اختصاص داد و دیگری را محروم ساخت. اما قهراً تقاوت های فیزیکی و عاطفی زن و مرد از یک سو و حقوق و تعهدات متنوع و متفاوتی که هر کدام در مقابل دیگری از آن برخوردارند از سوی دیگر موجب خواهد شد که تاثیر آنها در جامعه و میزان اثر پذیری هر کدام به نوعی متفاوت از دیگری باشد.دراین نوشتار ضمن تاکید بر این حق طبیعی زن، در صدد هستیم تا با تبیین همه جانبه آن بان توهم را که مکتب فقهی اسلام زن را از هر گونه اشتغال و کار ممنوع ساخته بر طرف سازیم. در این میان پس از بررسی آراء و نظریات مختلف فقهی پیرامون حق اشتغال زن، از طریق پیامدهای جامعه شناختی و روان شناختی موضوع ونیز با تاکید بر ضوابط و محدودیت هایی که به جهت تفاوتهای خَلقی و خُلقی متوجه رفتار اجتماعی زنان خواهد بود به این نتیجه رسیده ایم که با ملاحظه اصول و مبانی فقه اسلامی اشتغال زنان در جامعه امروز به عنوان یک ضرورت غیرقابل انکار مطرح است و نصوصی که اشتغال زن را ممنوع می داند ناظر به مواردی است که با حقوق مرد در خانواده تعارض پیدا می کند یا شخصیت و شانیت زن را زیر سوال می برد و خدشه دار می سازد.

***

دیدگاه عالمان شیعه ایران معاصر: امام خمینی(س) و استاد مطهری(س) در مورد «حقوق سیاسی زنان»

پژوهشگر: راضیه ایروانی غفاری

رشته، مقطع و محل تحصیل: علوم سیاسی، کارشناسی ارشد/ 1385، دانشگاه آزاد اسلامی تهران، واحد علوم و تحقیقات           

استاد راهنما و استاد مشاور: ابراهیم برزگر، ملک یحیی صلاحی      

چکیده: پژوهش حاضر به بررسی چگونگی تحول دیدگاه عالمان شیعه ایران معاصر: امام خمینی و استاد مطهری درباره «حقوق سیاسی زنان» می پردازد. دستیابی به چرایی تفاوت دیدگاه ایدئولوژیک و «بنیانگذار» نظام جمهوری اسلامی ایران و نیز «تئوریسین انقلاب» در سالهای قبل از وقوع انقلاب اسلامی (42-1341) در مقایسه با آستانه و پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران می تواند ما را در چگونگی موضع گیری سیاستگذاران نظام ج.ا.ا با فرایند جهانی شدن (الزام کشورها برای الحاق به کنوانسیون های بین المللی) یاری رساند. این مطالعه با استفاده از روش  بازسازی نظریه «ساختار انقلاب های علمی» توماس کوهن و تطبیق آن با دیدگاه امام خمینی و استاد مطهری در مورد «حق مشارکت سیاسی زنان» در سه دوره: قبل از انقلاب اسلامی (بر مبنای فقه سنتی)، در آستانه و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی (حاکمیت فقه سنتی- پویا) و بعد از رحلت و شهادت (برمبنای فقه پویا) انجام شده است.بررسی عوامل داخلی و خارجی «مقتضیات زمان و مکان» به عنوان عوامل موثر بر تحول دیدگاه عالمان شیعه ایران معاصر: امام خمینی و استاد مطهری بیانگر آن است که «عوامل داخلی» خصوصیت «ایجابی» داشته اند. به عبارت دیگر، «بازاندیشی دینی» و نقد سنت و تجدد که موجب وقوع انقلاب اسلامی و تغییر نظام ارزشی حاکم بر جامعه و نیز تغییر «عرف» گردید، موجب شد تا با توجه به «نقش زمان و مکان و تأثیر آن بر اجتهاد» این عالمان دینی به تغییر «حکم» در مورد «حق مشارکت سیاسی زنان» رأی دهند. در حالی که عوامل خارجی «مقتضیات زمان و مکان» از جمله گسترش موج فمینیسم و مدرنیزاسیون، خصوصیت «سلبی» داشته است و عالمان شیعه ایران معاصر هم قبل از انقلاب (وقایع سالهای 42-1341) و هم بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در برابر آن به موضع گیری پرداخته و آن را تیغة دیگر قیچی (همانند تحجرگرایی) موجب انزوای اسلام اصیل تلقی نموده اند.

***

بررسی تطبیقی جایگاه زن در اندیشه امام خمینی و دیدگاه های فمینیستی      

پژوهشگر: انسیه ملکیان      

رشته، مقطع و محل تحصیل: علوم اجتماعی، کارشناسی ارشد/ ۱۳۸۸، قم، دانشگاه باقرالعلوم(ع)، دانشکده علوم اجتماعی         

استاد راهنما و استاد مشاور: نعمت الله کرم اللهی، شمس الله مریجی   

چکیده: موضوعات و مباحث مربوط به زنان همواره یکی از مباحث مهم و فراگیر در طول تاریخ اندیشه ها بوده و در دوران معاصر به دلایل مختلف از رشد و بسامدی بیشتر در ایران و جهان برخوردار شده است. رویکرد معقول به مباحث این عرصه و دفاع منطقی از اندیشه-های اسلامی در مورد زنان، مستلزم آشنایی هر چه بیشتر با دیدگاه های اسلامی و غیر اسلامی هست که در این زمینه مطرح شده است. این اصل اگر به گونه ای تطبیقی انجام شود از دامنه تأثیرگذاری بیشتری برخوردار است و دایره وسیع تری از حقیقت را روشن می سازد. از این رو در این رساله، در یک گونه شناسی تطبیقی نگرش امام خمینی(س) و فمینیسم در باب جایگاه زن مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در این پژوهش جایگاه زن در سه بعد بررسی خواهد شد. الف) جایگاه زن به عنوان انسان. ب)جایگاه زن در خانواده. ج) جایگاه زن در اجتماع. که جایگاه زن در اجتماع در سه بعد بررسی خواهد شد. اول: جایگاه زن در اقتصاد. دوم: جایگاه زن در سیاست. سوم: جایگاه فرهنگی زن. در بین دیدگاه های فمینیستی ما سه دیدگاه را بررسی خواهیم کرد، زیرا این سه دیدگاه از اساسی ترین و شناخته شده ترین دیدگاههای فمینیستی هستند که عبارتند از : فمینیسم لیبرال، فمینیسم مارکسیست، فمینیسم رادیکال و در مراحل بعدی به مقایسه این سه دیدگاه با دیدگاه امام خمینی پیرامون جایگاه زن خواهیم پرداخت.