« وَ وَفِّقْنا فیهِ لِاَنْ نَصِلَ اَرْحامَنا بِالْبِرِّ وَالصِّلَةِ، وَاَنْ نَتَعاهَدَ جیرانَنا بِالْاِفْضالِ وَ الْعَطِیَّةِ، وَ اَنْ نُخَلِّصَ - اَمْوالَنا مِنَ التَّبِعاتِ، وَ اَنْ نُطَهِّرَها بِاِخْراجِ الزَّکَواتِ، وَ اَنْ نُراجِعَ مَنْ هاجَرَنا، وَ اَنْ نُنْصِفَ مَنْ ظَلَمَنا، وَ اَنْ نُسالِمَ مَنْ عادانا، حاشی مَنْ عُودِیَ فیکَ وَ لَکَ، فَاِنَّهُ الْعَدُوُّ الَّذی لانُوالیهِ، وَ الْحِزْبُ الَّذی لانُصافیهِ، وَ اَنْ نَتَقَرَّبَ اِلَیْکَ فیهِ مِنَ الْاَعْمالِ الزّاکِیَةِ بِما تُطَهِّرُنا بِهِ مِنَ الذُّنُوبِ، وَ تَعْصِمُنا فیهِ مِمّا نَسْتَاْنِفُ مِنَ الْعُیُوبِ، حَتّی لایُورِدَ عَلَیْکَ اَحَدٌ مِنْ مَلائِکَتِکَ اِلاَّ دُونَ ما نُورِدُ - مِنْ اَبْوابِ الطَّاعَةِ لَکَ، وَ اَنْواعِ الْقُرْبَةِ اِلَیْکَ.»
«و ما را در این ماه موفق گردان با خویشان خود با نیکی و احسان پیوند کنیم،واحوال همسایگان خود را با بخشش ودهش جویا شویم، و مال هایمان را از حقوق (دیگران) پیراسته سازیم و با دادن زکات، آنها را پاکیزه کنیم و به آن کس که از ما دوری گزیده است باز گردیم و با کسی که به ما ستم کرده است به انصاف و عدل برخورد نماییم، و با آن که با ما دشمنی کرده است دوستی و آشتی کنیم غیر از آن که در راه تو و برای تو با او دشمنی شده است، آن دشمنی است که با او دوستی نمی کنیم و با او همدل نمی شویم، و با اعمال پاک در این ماه به تو نزدیک شویم اعمالی که به آن ما را از گناهان پاک گردانی و از تجدید عیب ها حفظ نمایی تا هیچ یک از فرشتگان تو جز باب های اطاعت تو و انواع قربت و نزدیکی به تو از ما به پیشگاه تو نیاورند.»
«صلهٔ رحم» یکی از مهمترین آموزه های اسلام در اخلاق و رفتار با دیگران است. ارحام که جمع رحم است به معنای خویشاوندان می باشد. خویشاوندی مراتبی دارد، هر چه نزدیکتر باشد از اولویت بیشتر برخوردار است (و اولوالارحام بعضهم اولی ببعض فی کتاب الله سوره؛ انفال، آیه ۷۵) و وظایف نسبت به او سنگین تر است، در بین خویشاوندان اول پدر و مادر هستند که حقوق بسیاری به گردن فرزند دارند. امام باقر علیه السلام فرمودند که رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمودند: «من حاضران امت خود و غایبان آنها را و آنان که در پشت مردان و رحم زن ها تا روز رستاخیز هستند سفارش می کنم که صله رحم کنند، هر چند فاصله بین آنها یک سال راه باشد، و صله رحم از دین است» (اصول کافی، ج ۲،ص ۱۵۱)
محدث بزرگوار، کلینی رحمة الله علیه، در باب صلهٔ رحم ۳۳ روایت نقل می کند که در آنها سفارش به رحم، پاداش صله رحم که سبب افزایش عمر و...، و پرسش از رحم در قیامت و... می باشد، از جملهٔ آن جهم بن حمید می گوید که به امام صادق علیه السلام گفتم: من خویشاوندی دارم که هم عقیده و هم دین من نیست، آیا به گردن من حقی دارد، حضرت پاسخ دادند: بلی، حق رحم را هیچ چیز قطع نمی کند و اگر هم عقیده تو بودند دو حق داشتند، یکی حق رحم و دیگر حق اسلام.(همان، ج ۲،ص ۱۵۷)
امام خمینی(س) در پاسخ این سؤال که «آیا صله رحم با خویشاوندی که کافر یا مرتد محسوب می شود نیز واجب است؟» فرمودند: «صله رحم مطلقا واجب است.» و در پاسخ پرسش دیگری که: «آیا انسان می تواند از نظر شرعی با خویشاوندانی که بی تقوا و بی نماز و ضد انقلاب اند از قبیل پدر، مادر،خواهر و غیره قطع رحم نماید؟» فرمودند: «قطع رحم جایز نیست ولی باید آنها را با مراعات موازین، امر به معروف و نهی از منکر نمایید.» (استفتائات،ج۱, ص ۴۸۷ و ۴۸۸)
امام سجاد علیه السلام در این دعا می خواهد در ماه رمضان به «بر» نسبت به رحم موفق شود که توسعه در نیکی و احسان است. صله رحم، نیکی و خوبی و پیوند با خویشاوند و رسیدگی به اوست و همان طور که اشاره شد نمودها و مراتبی دارد و کمترین آن «صله رحم» به «سلام» است. (اصول کافی،ج۲ ،ص۱۵۵)
«وَاَنْ نَتَعاهَدَ جیرانَنا بِالْاِفْضالِ وَ الْعَطِیَّةِ»
در احترام و اکرام و رسیدگی به همسایه چه می توان گفت که پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمودند: جبرائیل آن قدر از همسایه به من سفارش کرد که گمان بردم که وی ارث خواهد برد. (من لا یحضره الفقیه،ج۱، ص۵۲)
همسایه، کسی است که در این دنیا در مجاورت ما زیست می کند و ما با او در کنار هم و در جوار یکدیگر هستیم. بنابراین، کسی که در خانه ای در کنار خانه ما، در اداره در کنار میز ما، و در اتوبوس در کنار صندلی ماست و... همه را می توان همسایه دانست و شاید شهر کنار شهر ما و کشوری در کنار کشور ما را هم در بر بگیرد و آنها هم همسایگان ما به حساب آیند و فرمان حسن(نیکویی) همجواری شامل حال آنها هم بشود. در روایات همسایه خانه را از چهار طرف چهل خانه بر شمرده اند (اصول کافی،ج۲، ص۶۶۹) و این خود به معنای توسعه همسایگی است.
سفارش های زیادی درباره همسایه و حقوق آنها در روایات آمده است: برخورد نیکو، نیازردن همسایه، رسیدگی به امور وی، تلاش برای حل مشکلات وی، نداشتن نگاه بد به مال و جان و ناموس همسایه، عفو و بخشش در برابر بدی و صبر در برابر آزار همسایه، و از سوی، دیگر هدایت و راهنمایی همسایه، دادن مشاوره نیکو به وی، خیرخواهی برای وی، و در نهایت شفاعت همسایه از همسایه در بارگاه الهی (نگاه کنید به اصول کافی کتاب العشرة، باب حق الجوار و دیگر کتب حدیث) و دستور خبرگیری از حال همسایه و دیگر نفی ایمان از کسی که شب سیر بخوابد و در همسایگی وی کسی گرسنه سر به بالین بگذارد. (اصول کافی،ج ۲،ص ۶۶۸)
در این مختصر تنها به آوردن جملاتی از دعای ۲۶ صحیفه سجادیه که دعا برای همسایگان و... است بسنده می کنم. حضرت سجاد علیه السلام در این دعا پس از آن که برای همسایگان دعا می کند که رفتارشان چگونه باشد در بارهٔ خود نسبت به آنها چنین دعا می کند: «خدایا مرا نیز بر آن دار که بد کردارشان را به نیکی پاداش دهم، و از ستمکارشان به عفو و چشم پوشی در گذرم، و درباره همه آنها خوش بینی را به کار بندم، و دست مهر و شفقت بر بالای سر همه آنها برکشم، دیده ام را به آیین عفت از آنها فروپوشانم، و با فروتنی با ایشان سازش و نرمش کنم، و بر مبتلایانشان از سر مهر دلسوزی کنم، و در غیابشان دوستی خود را ظاهر سازم، و از درون و اخلاص بقای نعمت را نزد آنها دوست داشته باشم، و هر چه برای خویشان و نزدیکان خود مقرر می کنم و بر قرار می سازم برای آنها نیز در نظر گیرم».