پرتال امام خمینی(س): یادداشت ۵۱؛ کتاب تکاپو برای آزادی (روایتی دیگر از انقلاب مشروطه ایران) به قلم دکتر علیرضا ملایی توانینگارنده در روزهای گذشته از سوی پژوهشکده امام خمینی(س) وانقلاب اسلامی وابسته به موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س) منتشر شد؛ این اثر تاریخی درصدد بررسی و تحلیل مفهوم آزادی و طرح اندیشه‌های متفکران ایرانی و تحلیل نحوه خوانش آنها از مفهوم آزادی و حتی شرح وجه مسأله‌مند (پروبلماتیک) آزادی نبوده، بلکه می‌کوشد مشروطیت را به مثابه جلوه عینی اندیشه و عمل آزادی‌خواهانه بنگرد. این کتاب همچنین تکاپو برای آزادی را به مثابه گسست از خودکامگی و نشانه گذار به دوره مدرن برشمرده و با یادآوری این میراث بزرگ فکری، آرمان آزادی را فراتر از هر آرمان دیگری حتی عدالت، در افق زندگی سیاسی - اجتماعی ایران امروز معرفی کند. آنچه در ادامه می خوانید برگزیده ای از شرح مباحث این کتاب با تکیه بر محتوای آن است، که از نظر می گذرد:
آزادی، بزرگترین آرمان و خواسته ملی مردم ایران در ۱۵۰ سال اخیر است. این اندیشه که با انگیزة مهار خودکامگی‌ها و حرکت در افق مدرن آغاز شد، شامل دو مرحله دشوار بود: نخست، از هم گسستن رابطة خودساختة خودکامگان با آسمان به عنوان نمایندگان خدا در حکمرانی بر زمین و دوم، همراهی طبقه‌های گوناگون جامعه با نخبگان آزادیخواه ایرانی. تاکنون به استثنای چند بهار کوتاه، تغییر مناسبات خودکامانه نه با شیوة انقلابی و نه به شیوة اصلاحی، ممکن نشده است؛ لذا، می‌توان تکاپو برای آزادی و نهادینه کردن آرمان‌های آزادی‌خواهانه را پیچیده‌ترین، دشوارترین و پرهزینه‌ترین مسألة ۱۵۰ سال اخیر ایران دانست.
نقش‌آفرینی طیفی از روشنفکران آگاه، پرنفوذ و مستقل از حاکمیت در طرح آرمانی برای آینده کشور و مشارکت فعال جمعی از روحانیون آزادیخواه، وجه ممیزة جامعه روزگار مشروطه به شمار می‌رود. از آن پس به علت سرکوب‌های ساختاری نظام‌های استبدادگر، به استثنای چند بهار کوتاه، نه خبری از انسجام گستردة روشنفکران منتقد و ایده‌پرداز و نه اپوزیسیون نیرومند دموکراسی‌خواه بود و نه حتی ائتلاف آنها با روحانیون آزاداندیش شکل گرفت. امروزه، نقش انتقادی و آزادی‌خواهانة روحانیت به علت دستیابی به قدرت سیاسی کمرنگ شده است و منتقدان آزادیخواه نیز نمی‌توانند برای تغییرات اصلاحی گسترده و اثربخش، ائتلافی فراگیر شکل دهند تا گره‌های کور و پیچیدة مسیر آزادی‌خواهی را بگشایند.
به هر حال، جامعة ایران در دو دوره حکومت مظفرالدین شاه و محمدرضاشاه، راه برون رفت از وضعیت استبدادگرانه را در انقلاب جست که نخستین حرکت به انقلابی در چهارچوب نظام سیاسی مستقر و دومین حرکت به انقلابی اجتماعی و سرنگونی کامل نظم مستقر انجامید. آزادی‌خواهی در هر دو انقلاب، آرمان اصلی به شمار می‌رفت که در انقلاب اول، گامهای بلندی در این مسیر برداشته شد. در انقلاب مشروطه، آزادی‌خواهی در پرتو نظم‌های نوین سیاسی و در انقلاب اسلامی در پرتو آموزه‌های دینی جست‌وجو شد. آنچه روشن است اینکه، تجربة هر دو انقلاب برای نسل کنونی خواندنی و عبرت‌انگیز به شمار می‌رود؛ لذا تکاپو برای آزادی در انقلاب مشروطه، موضوع اصلی این کتاب است.
در انقلاب مشروطه، اندیشة قانون‌خواهی مدرن برای دگرگونی مبنای مشروعیت حکمرانی از نگره‌های آسمانی به قرارداد اجتماعی، سرشت حرکتی آزادی‌خواهانه را شکل داد که پس از فراز و فرودهای فراوان ابتدا در جنبش عدالتخانه، سپس تأسیس مجلس شورای ملی و سرانجام، نظام مشروطه تبلور یافت. اما صد افسوس که در دوره پهلوی، مبنای مشروعیت آسمانی در چهارچوب اندیشه‌های فره ایزدی ایران باستان و در دورة جمهوری اسلامی در چهارچوب تفکر سیاسی شیعه بازتولید شد.
نگارنده در این کتاب کوشیده است در پرتو نگرش «تاریخیت» با اندیشه درباره انقلاب مشروطه، تجربة زیسته ایرانیان در مواجهه با مدرنیته و جایگاه و نقش این انقلاب را در آگاهی تاریخی مردم ایران بررسی کند. مواجهه با مدرنیته، تقدیر تاریخی انسان غیر غربی به شمار می‌رود و انقلاب مشروطیت ایران جزئی از این مواجهه ناگزیر است. در عین حال، تجربه مشروطه در مواجهه ایرانیان با مدرنیته، امری یکتا و ناتمام و تنها بخشی از این مواجهة در جریان است.
نویسنده ادعا ندارد که از این کلیشه‌ها و کلان‌روایت‌ها فراتر می‌رود، زیرا به کلان‌روایت گسترش آزادی‌خواهی و پیشرفت باور داشته و در همان حال، می‌کوشد مشروطیت را در پیوند با اکنونیتمان بازخوانی کند و چون آزادی و استقرار دموکراسی را همچنان بزرگترین دغدغه جامعة ایران می‌شمارد، نام این کتاب را تکاپو برای آزادی نهاده است؛ تکاپویی که هنوز در میانه راه آن قرار داریم. مشروطه‌خواهان، خط‌شکن استبداد بودند؛ لذا تاریخ مشروطیت به عنوان طلایه‌دار آزادی باید بارها خوانده شود.
نگارنده این اثر، درصدد بررسی و تحلیل مفهوم آزادی و طرح اندیشه‌های متفکران ایرانی و تحلیل نحوة خوانش آنها از مفهوم آزادی و حتی شرح وجه مسأله‌مند (پروبلماتیک) آزادی نبوده، بلکه می‌کوشد مشروطیت را به مثابه جلوه عینی اندیشه و عمل آزادی‌خواهانه بنگرد. نیز تکاپو برای آزادی را به مثابة گسست از خودکامگی و نشانة گذار به دوره مدرن برشمرده و با یادآوری این میراث بزرگ فکری، آرمان آزادی را فراتر از هر آرمان دیگری حتی عدالت، در افق زندگی سیاسی - اجتماعی ایران امروز معرفی کند. بنابراین، نگارنده آزادی را ستوده و مشروطیت را به علت گشودن چنین افقی به روی ایرانیان به مثابة حرکتی رهایی‌بخش می‌نگرد و قصد دارد تکاپوی آزادی‌خواهی ایرانیان در برابر خودکامگی‌های زمانه خود را روایت کند. لذا منظور از «روایتی دیگر» - در عنوان کتاب - تأکید بر وجه روشنگر، رهایی‌بخش و نقد رفتار استبدادگرانه‌ای می‌باشد که در جای جای کتاب بازتاب یافته است.
کتاب تکاپو برای آزادی (روایتی دیگر از انقلاب مشروطة ایران در ۱۰ فصل به نگارش درآمده است. فصل اول: تبیین عوامل وقوع انقلاب مشروطه؛ فصل دوم: جنبش عدالتخانه؛ فصل سوم: چرخش گفتمانی، گذار از عدالت به آزادی؛ فصل چهارم: تلاش برای استقرار مشروطه ؛ فصل پنجم: مشروطیت در بحران؛ فصل ششم: خودکامگی در بحران؛ فصل هفتم: فتح تهران و انقلاب دوم؛ فصل هشتم: چیرگی محافظه‌کاران؛ فصل نهم: اولتیماتوم روسیه و پایان جنبش مشروطه و فصل دهم: تأملی در ناکامی مشروطة ایرانی. گفتنی است که نشست رونمایی از کتاب «تکاپو برای آزادی (روایتی دیگر از انقلاب مشروطة ایران)» نوشته دکتر علیرضا ملایی توانی و با حضور آقایان : دکتر علیرضا ملایی توانی (مؤلف)، دکتر داریوش رحمانیان و دکتر محسن بهشتی سرشت در روز دوشنبه ۹ تیر ماه ۹۹ از ساعت ۱۱ با رعایت پروتکل های بهداشتی در پژوهشکده امام خمینی(س) و انقلاب اسلامی برگزار خواهد شد.
کتاب تکاپو برای آزادی (روایتی دیگر از انقلاب مشروطه ایران) به قلم دکتر علیرضا ملایی توانی در ۳۰۹ صفحه و به قیمت ۵۸۰/۰۰۰ ریال توسط انتشارات پژوهشکده امام خمینی(س) و انقلاب اسلامی منتشر شد. علاقمندان می توانند با مراجعه به فروشگاه مرکزی موسسه، واقع در روبروی دانشگاه تهران، پاساژ ظروفچی، منشورات موسسه را تهیه کنند.