پرتال امام خمینی(س)؛ یادداشت۶۱/ آیت الله هاشمی رفسنجانی در خاطرات خود در باره نخستین نماز جمعه می گوید: نماز جمعه از جمله سنت های حسنه اسلامی است که اقامه آن در رژیم پهلوی تقریباً به فراموشی سپرده شد و به استثنای یکی دو شهر مذهبی و آن هم به صورتی کاملاً محدود، در هیچ جای دیگر نماز جمعه برگزار نمی شد. با پیروزی انقلاب اسلامی، انتظار مردم این بود که این وضعیت تغییر کند. امام هم خودشان در این زمینه تأکید و اصرار داشتند و منتظر فرصت مناسب بودند. این فرصت با تثبیت اوضاع و آرامش نسبی در کشور و نیز با فرا رسیدن اولین ماه مبارک رمضان بعد از انقلاب فراهم شد و امام نخستین فرمان اقامه نماز جمعه را در تاریخ ۳ مرداد ۱۳۵۸، به نام آیت اللّه طالقانی، صادر کردند. کتاب امام خمینی (س) به روایت آیت الله هاشمی رفسنجانی، صفحه ۱۲۰، چاپ موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س).
پیشنهاد برگزاری نمازجمعه به وسیله مرحوم آیت‌الله طالقانی ارائه شد و حضرت امام خمینی(س)، این مهم را به خود ایشان سپردند و بدین ترتیب در پنجم مرداد ۱۳۵۸ برابر با سوم رمضان سال ۱۳۹۹ اولین نماز جمعه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به امامت مرحوم آیت‌الله طالقانی در دانشگاه تهران برگزار شد.
واگذاری این تکلیف عظیم و سنگین در آن برهه حساس بر عهده آیت‌الله طالقانی که زبان گویایی برای بازگو کردن حقایق داشت، امری خطیر به حساب می آمد. انبوه جمعیتی که در آن روز تکبیرگویان به نماز جمعه هجوم آوردند، در واقع سنگ بنای یکی از مهم ترین عوامل حفظ و تداوم انقلاب بود و از آن پس نماز جمعه در کوران حوادث و بویژه در رابطه با پشتیبانی همه جانبه جنگ تحمیلی، نقشی بسیار ارزنده و انسانی ایفا کرد. (روزنگار زندگی و تاریخ سیاسی اجتماعی امام خمینی، ص ۱۷۳)
به همین مناسبت گزیده ای از رهنمودها و سخنان حضرت امام خمینی(س) در خصوص نماز جمعه، اهمیت آن و وظایف ائمه جمعه را گردآوری کرده ایم، که در ادامه مطلب می خوانید:
هدف از برپایی نماز جمعه بازگویی مسائل سیاسی و عبادی است
نماز جمعه موجب می شود تا مسائل فراموش شده در اسلام به بهترین وجه برای مردم گفته شود. در قدیم اگر یک روحانی راجع به امور سیاسی مردم صحبت می کرد می گفتند رهایش کنید او سیاسی است، که این نوع فکر بلااشکال از شیاطین داخل و خارج بوده است. آنها به ما باورانده بودند که روحانی باید عبایش را سر بکشد و فقط برود مسجد نماز معمولی اش را بخواند. روحانی حق دخالت در هیچ امری را نداشت. ولی واقعیت این است که ما تابع حضرت رسول و ائمه- علیهم السلام- هستیم که همه امور دست آنها بود، حکومت تشکیل دادند و مردم را هدایت نمودند. بحمد اللَّه امروز وارد مسائل سیاسی شدن دیگر عیبی ندارد، ولی باید توجه کنید که همه متوجه شما هستند، لذا زیّ اهل علم خودتان را حفظ کنید. درست مانند علمای گذشته ساده زندگی کنید. در گذشته چه طلبه و چه عالم بزرگ شهر زندگیشان از سطح معمولی مردم پایین تر بود و یا مثل آنها بود. امروز سعی کنید زندگیتان از زی آخوندی تغییر نکند.(صحیفه امام؛ ج ۱۷، ص ۴۵۲)
توصیه مهم امام به روحانیون
اگر روزی از نظر زندگی از مردم عادی بالاتر رفتید بدانید که دیر یا زود مطرود می شوید؛ برای اینکه مردم می گویند ببینید آن وقت نداشتند که مثل مردم زندگی می کردند، امروز که دارند و دستشان می رسد از مردم فاصله گرفتند. باید وضع مثل سابق باشد، باید طوری زندگی کنیم که نگویند طاغوتی هستیم. مسأله دیگر خطبه های نماز جمعه است؛ باید مردم را امر به تقوا کنید، امر به تقوا در خطبه اول واجب است و در خطبه دوم بنا بر احتیاط واجب است. مسائل اخلاقی را به مردم بگویید و آنها را به داشتن اخلاق اسلامی ترغیب کنید. مطالب روز را برای مردم بگویید، آنچه در طول یک هفته در کشور اتفاق می افتد، آنها را برای مردم بگویید. مردم را در صحنه حاضر نگه دارید که آنچه انقلاب و ایران را حفظ کرده حضور مردم در صحنه است. در تمام دنیا مردمی به خوبی مردم ایران پیدا نمی شود. امروز مردم پشتیبان انقلاب اسلامی و دولت هستند. پشتیبانی مردم از دولت به خاطر این است که دولت را اسلامی می دانند و می دانند که طرفداری از دولت، طرفداری از اسلام است؛ تنها به این خاطر است که از دولت پشتیبانی می کنند، این پشتیبانی را باید حفظ کنید. ائمه جمعه در سراسر ایران بالاترین اجتماع را دارند؛ از این اجتماعات استفاده کنید و جهات شرعی و سیاسی را به مردم تذکّر دهید، آنان را در مقابل شیاطین مجهز کنید. (همان)
مردم با نماز جمعه به رفع گرفتاری ها بپردازند
نماز جماعت هم اجتماع مردم در یک محلی، این برای این است که اینها مطلع بشوند از حال مملکت خودشان؛ مطلع بشوند از حال برادرهای خودشان؛ گرفتاری هاشان را اطلاع پیدا کنند، و رفع بکنند.(صحیفه امام؛ ج ۱۰، ص ۱۶)
دشمنان از مساجد می ترسند
نماز بالاترین ذکر خداست. اگر در نماز کوتاهی بشود؛ هر کس بگوید خوب من خودم تنهایی می روم توی خانه ام می خوانم، خیر نماز را در جماعت بخوانید. اجتماع باید باشد. مساجد را پر کنید. اینها از مساجد می ترسند. اینها بیخ گوش شما می گویند که این آخوند، که از او کاری نمی آید، مسجد می روید چه کنید؟ خودمان می رویم فلان جا نماز می خوانیم. نماز نمی خواهند بخوانند، می خواهند نماز را بشکنند. نماز می خوانند؛ با این نمازهایی که در مسجدها می روند و نمی گذارند که مسلمانها نماز درست خودشان را بخوانند؟ با این نمازها می خواهند نماز را بشکنند. (صحیفه امام؛ ج ۱۲، ص ۳۹۳)
نماز جمعه موجب تعلیم و تربیت امت است
در روز جمعه که اجتماعات می شود، دو سوره انتخاب شده است و امام را دعوت کرده اند که آن دو سوره را بخوانند. در رکعت اول سوره «جمعه» و در رکعت دوم سوره «منافقین». در سوره «جمعه» راجع به بعثت رسول اکرم و سر بعثت رسول اکرم ذکر می فرماید، که پیغمبر اکرم مبعوث شده اند از برای اینکه: یُزَکّیهِم و یُعَلِّمُهُمُ الکِتابَ و الحِکمَةَ بعثت برای این است که مردم را تزکیه کند. مقدم بر تعلیم حکمت و تعلیم کتاب. تزکیه را ذکر فرموده است که آیات را بر آنها بخواند تا اینکه آنها تزکیه بشوند. و تعلیم بکند آنها را، کتاب را بر آنها و حکمت را بر آنها عرضه بدارد و تعلیم کند آنها را. در سوره «جمعه» سر بعثت رسول اکرم را ذکر می فرماید، که سر بعثت رسول اکرم تزکیه امت است و تعلیم و تربیت امت. آن هم تعلیم تمام قشرهای تعلیم که کتاب و حکمت تمام قشرهای تعلیمات را واجد است. (صحیفه امام؛ ج ۹، ص ۳۳۴)
در نماز جمعه مسائل روز مطرح شوند
در هر هفته یک اجتماع بزرگ از همه، در یک محل. و نماز جمعه؛ که مشتمل [بر] دو خطبه است، که در آن خطبتین باید مسائل روز، احتیاجات کشور، احتیاجات منطقه و جهات سیاسی، جهات اجتماعی، جهات اقتصادی طرح بشود، و مردم مطلع بشوند بر این مسائل. (صحیفه امام؛ ج ۹، ص ۳۳۳)
نماز جمعه باید به تهذیب نفس منجر شود
وقتی که آقایان خودشان را تهذیب کردند، خصوصاً، ائمه جمعه که سر و کارشان با توده های عظیم مردم است، ائمه جماعت هم هست، اما ائمه جمعه بیشتر الآن مورد توجه هستند، آنها باید ان شاء اللَّه به مقام عالی تهذیب برسند و مردم را هم دعوت به این مطلب بکنند. تمام آن مسائلی که در اسلام [است] حتی مسائل سیاسی اش، مسائل تهذیبی است، برای درست کردن آدم است. ما نباید همه مسائل را حالا دنبال مسائل سیاسی قرار بدهیم. باید همه مسائل را دنبال مسائل اسلامی و خصوصاً، این وجهه تهذیب مردم [قرار دهیم]. (صحیفه امام؛ ج ۱۵، ص ۵۰۵)
نماز جمعه باعث حراست از جمهوری اسلامی است
علمای اعلام و ائمه جماعت و خطبای محترم بر حجم ارشاد و رهنمودهای خود بیافزایند و قشرهای میلیونی مردم را متوجه طرق نگهبانی از اسلام و احکام مقدسه و حراست از جمهوری اسلامی نمایند، و به توده های متعهد میلیونی اسلامی لزوم تشریک مساعی در تمام امور کشوری و لشکری و اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی را گوشزد نمایند. (صحیفه امام؛ ج ۱۵، ص ۳۸۸)
وظایف مهم ائمه جماعت
ائمه جمعه، ائمه جماعت، روحانیون محترم، اینها باید توجه به این معنا داشته باشند که اینها پدر هستند از برای ملت. اینها با مردم باید سمت پدری داشته باشند، اینها با مردم باید رفتارشان رفتار پدرانه باشد. بین خودشان برادر باشند، رفتار، رفتار برادری باشد. اجتماع داشته باشند، در هر شهری با هم در هر هفته یک روز، دو روز با هم مجتمع باشند، مسائل خودشان را بگویند. (صحیفه امام؛ ج ۱۹، ص ۲۵۰)
نماز جمعه باید برای پشتیبانی مردم باشد
ائمه جمعه و جماعات- ایّدهم اللَّه تعالی- در خطبه ها و منابر و سایر گویندگان کوشش فرمایند که آرامش در کشور برقرار باشد و از هر سخنی که موجب نگرانی مردم و تفرقه شود خودداری نمایند و مردم را در پشتیبانی از ملت و تمام ارگانهای جمهوری اسلامی و نهادهای انقلابی و قوای مسلح و مردمی تشویق فرمایند. (صحیفه امام؛ ج ۱۴، ص ۲۰۲)
با نماز جمعه خطاکاران تربیت شوند
از عموم علمای عظیم الشأن و ائمه جمعه و جماعات تقاضا دارم که با دیده رحمت و عطوفت به جمهوری اسلامی و متصدیان امور نظاره کنند و با ارشاد و موعظه حسنه، خطاکاران را تربیت کنند و کجی ها را راست فرمایند. (صحیفه امام؛ ج ۱۴، ص ۲۱۷)