پرتال امام خمینی(س)؛ اشاره: آیت‌الله سید محمد موسوی بجنوردی، متولد نجف و فقیه و حقوقدان برجسته است که در سال ۱۳۸۴ بخاطر فعالیت‌های علمی گسترده بعنوان چهره ماندگار کشور انتخاب شد. وی از شاگردان حضرت امام در نجف بود و پس از انقلاب اسلامی، در دفتر استفتائات امام مشغول به کار شد. وی سپس بدستور امام، دادگاه عالی قضات را راه‌اندازی کرد و به عضویت آن در آمد. آیت‌الله بجنوردی در سال ۱۳۸۲ به رتبه استادی رسید و هم اکنون در پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی و مراکز علمی دیگر مشغول به تدریس است. آنچه درادامه می‌خوانید گفتگو در باره فرمان هشت ماده‌ای حضرت امام است که از نظر می‌گذرد:
• حضرت آیت‌الله، ضمن تشکر، بفرمایید چرا تا کنون فرمان هشت ماده‌ای حضرت امام تبدیل به منشور رفتار حاکمیت با مردم نشد؟
فرمان هشت ماده‌ای حضرت امام مطابق فتوای خودِ ایشان است؛ بر خلاف فتوای ایشان اصلا نبود و بطبع خلاف موازین اسلامی هم نبود. ایشان بر اساس موازین اسلامی و فتاوی خودش این فرمان مهم را که در واقع منشور دستورالعمل حقوق شهروندی بود، صادر فرمودند. فرمان هشت ماده‌ای مُرّ قواعد اسلام است که از سوی امام مطرح شد و نمونه جامعی از حقوق شهروندی است؛ چراکه در حقوق شهروندی بهترین نظام، نظام اسلام است. حضرت امام همواره در نظر داشت که همه قوانین باید اسلامی باشند و بر اساس مُرّ قانون اسلام باید نوشته شود. همه قوانین قضایی و مدنی در ابعاد مختلف باید طبق اسلام باشد. حالا که انقلاب ما یک انقلاب اسلامی است و نظام ما یک نظام اسلامی است قانون اساسی هم که براساس کتاب و سنت و عقل و اجماع تدوین شده، پس باید بصورت متعالی حقوق شهروندی رعایت می‌شد.
• در زمان صدور پیام شما عضو شورایعالی قضایی بودید، لطفا بفرمایید مخاطب این پیام چه سازمان و نهادی بودند و شما چه اقدامات عملی در شورایعالی قضایی انجام دادید؟
مخاطب فرمان هشت ماده‌ای مجلس، دولت و قوه قضائیه بودند که در آن زمان باید برای تدوین قوانین بر اساس اسلام عمل می‌کردند. پسهم نظام قضایی و هم وزارت کشور و دستگاه های اجرایی و ضابطین قضایی مخاطب این پیام بودند؛ این فرمان اساسا یک قانون لازم الاتباع بود. در آن زمان شورایعالی قضایی پیگیری‌هایی را انجام داد تا بتوانیم از قوانین طاغوت‌زدایی کنیم؛ هر جا احتمال می‌دادیم که قوانین بر اساس فقه اسلام نیست اصلاحیه می‌دادیم. در قوانین جزایی وآیین دادرسی کیفری و مدنی که در اختیار شورایعالی قضایی بود، لوایح تدوین کردیم که برخی از آنها تصویب هم شد.
• اساسا چه ضرورتی وجود داشت که حضرت امام در آن مقطع این فرمان را صادر کردند و دلایل آن چه بود؟
حضرت امام بعنوان راهنمای امت وظیفه دینی داشت که این پیام را برای پاسداشت حقوق امت خود صادر کنند. از طرفی انحراف داشت صورت می‌گرفت. یک ایدئولوگ باید زمانی که می‌بیند که انحرافی صورت می‌گیرد، باید جلوی آن را بگیرد و بیاید با مرّ اسلام و مرّ قرآن و قانون اسلام موضوع را بیان و قوانین را اصلاح کند. باید بدانید که در آن زمان برخی نهادها و دستگاه‌ها ملتزم به اسلام نبودند. حضرت امام اهل تعارف با هیچ کس نبود؛ بلکه بر اساس عدالت اجتماعی عمل می‌کرد. دین اسلام بر عدالت اجتماعی و اخلاقی استوار است و امام با این نگاه فرمان را صادر کردند.
• به عقیده شما نظرات فقهی حضرت امام از جمله فرمان هشت ماده‌ای، با توجه به اینکه سه دهه از صدور آن می‌گذرد، چرا تبدیل به منشور رفتار با مردم نشد؟ آیا اکنون جا دارد به آن رجوع شده و از آن استفاده بشود؟
آنچه که حضرت امام فرمود مرّ اسلام بود. قوانین اسلام از ۱۴ قرن پیش تا کنون هیچ عوض نشده است. اصلا قابل عوض شدن نیست. این فرمان بر اساس احکام الهی است و احکام الهی تا قیام قیامت بر جای خود باقی است تا ظهور منجی عالم بشریت. بنابراین نباید در باره این موضوع بحث کنیم که مواردی که امام فرمودند بخصوص پیام هشت ماده‌ای الان هم به آن ملتزم است یا نه. مسلم ملتزم است؛ چرا که یکی از خصوصیات فتاوای حضرت امام این است که همواره از مرّ قرآن و اسلام و فرمایشات پیغمبر اکرم و ائمه اطهار گرفته شده است؛ بنابر این تغییر نمی‌کند. پیام‌های امام محدود به زمان و مکان خاصی نیست و وقتی که از مُر اسلام باشد باید به قوانین نظام اسلامی عمل کنیم .آنچه امام فرمود، اسلام است. نظام ما نظام اسلامی است قوانین ما همه بر اساس اسلام است و اسلام باید در همه حال اجرا شود. یعنی مشمول زمان نیست و دائمی است؛ مواردی نیست که قابل تغییر باشد.
• با توجه به شرایط حال حاضر چقدر ضرورت دارد که بیشتر به این فرمان توجه بشود؟
حکومت ما جمهوری اسلامی است؛ قوانینی که اکنون در کشور وجود دارد باید مطابق مرّ اسلام و قرآن باشد. بدین معنی که اسلام به تمام معنا باید در این کشور پیاده بشود؛ و اعتقادمان بر این است در این صورت که اسلام به تمام معنا در کشور پیاده بشود، نظر غایی است که حکومت اسلامی می‌تواند برای مردم خودش انجام بدهد. ما بر این عقیده هستیم که با ظهور امام عصر، منجی عالم بشریت هم همین موارد را می‌فرمایند؛ ایشان هم بر خلاف دستورات اسلام که چیزی نمی‌فرمایند. بنابراین ما باید به آنچه که حضرت امام می‌فرمایند، ملتزم باشیم.
• این تنبه بیشتر به دستگاه قضا بود یا اینکه متوجه ضابطین قضایی و نهادهای متولی امر رعایت منشور حقوق شهروندی؟
فرمان هشت ماده‌ای یک دستور عام بود برای همه؛ که هم شامل قضات می‌شد و هم شامل همه دستگاه‌های ذیربط. عرض کردم که حضرت امام در نظر داشت که اگر قوه قضائیه درست بشود همه کشور سالم و درست می‌شود؛ چراکه قوه قضائیه ضامن اجرای صحیح قوانین، ضامن اجرای عدالت اجتماعی و ضامن مبارزه با ظلم و ستم است لذا اگر این قوه درست بشود به تاسی آن همه درست می‌شوند. امام در این پیام می‌فرمایند که رسیدگی به صلاحیت قضات و دادگاه با بی طرفی کامل و بدون مسامحه و بدون اشکال تراشی باشد. از این کلام استنباط می شود که نظر امام این بود که قاضی باید در کمال بی‌طرفی باشد. اسلام تعارف ندارد با کسی؛ اسلام آنی که به نفع بشر است در قانون می‌آورد و آنچه که به ضرر بشر است را هم نهی می‌کند. پس اوامر و نواحی شرع تابع مصالح و مفاسدی است که وجود دارد. لذا زمانی ممکن است راجع به مواد مخدر چیزی عنوان نکند؛ و یا زمانی که جامعه به سوی انحراف می‌رود، مقتضی ببیند که باید مسئله مطرح بشود و می‌گوید. اینها واقعیت هایی است که باید در حکومت اسلامی رعایت بشود؛ و حضرت امام هم مقید بود که قوانین اسلام را بیان کند.
• آیا می تواند این فرمان را تبدیل به منشور حقوق شهروندی کرد؟
باید ببینیم که نظر ولی فقیه در این رابطه چه هست؟ او طبق مصالح و مفاسد عمل می‌کند. ولی فقیه می‌خواهد مفاسد را دور کرده و همه را به مصالح هدایت کند؛ حضرت امام آنچه که در زمان حیات مبارکشان فرمودند، امروز و همیشه باید به آن عمل شود چون مرّ اسلام است. یک نکته دیگر را باید اینجا عرض کنم این است که در این فرمان، حضرت امام بسیار به حوزه خصوصی افراد اهمیت دادند و این هم حکم اسلام است. در قانون اساسی هم این مطلب وجود دارد در حقوق شهروندی بهترین نظام، نظام اسلام است و بهترین نظام در حقوق شهروندی در ابعاد مختلف اسلام است هیچ نظامی مثل اسلام نیست که همه جزئیات را مطرح می‌کند؛ بهترین و نوین ترین حقوق شهروندی، حقوق اسلام است که امام خمینی هم در فرمان ۸ ماده‌ای مرّ اسلام را بیان می‌کنند.
• صحبت‌های پایانی شما در این باره چیست؟
حکومت ما اسلامی است؛ یعنی منشور اسلام، قانون نظام جمهوری اسلامی است؛ و ما باید بر این اساس حرف‌های‌مان را بزنیم. الان که قدرت داریم باید مرّ اسلام را برای مردم و جامعه بیان کنیم. بهترین شخص هم امام بود برای این موضوع. آنچه امام در زمان حیاتشان فرمودند اکنون لازم‌الاتباع است. چون امام در راس نظام و حکومت اسلامی بود و ما هم باید متابعت کنیم.