نظر امام در مورد علوم انسانی چه بود؟ آیا سخنانی در این رابطه داشته اند؟
یکی از مهمترین مبانی اندیشه ای امام خمینی(ره) نوع نگرش ایشان به علم است و در آثار ایشان حدود ده هزار بار با واژه علم و واژه های هم خانواده آن بر می خوریم که بررسی آنها کتابی مفصل خواهد شد. شاید هیجان ...
کد : 43149
|
تاریخ : 11/02/1392
یکی از مهمترین مبانی اندیشه ای امام خمینی(ره) نوع نگرش ایشان به علم است و در آثار ایشان حدود ده هزار بار با واژه علم و واژه های هم خانواده آن بر می خوریم که بررسی آنها کتابی مفصل خواهد شد. شاید هیجان انگیزترین نوع نگاه ایشان به علم، درکی است که مانند مولوی از آیه زیر دارند:
«تُسَبِّحُ لَهُ السَّماواتُ السَّبْعُ وَ الْأَرْضُ وَ مَنْ فیهِنَّ وَ إِنْ مِنْ شَیْءٍ إِلاَّ یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ لکِنْ لا تَفْقَهُونَ تَسْبیحَهُمْ إِنَّهُ کانَ حَلیماً غَفُوراً» (اسراء 44).
ایشان هجده بار در آثار خود به این آیه اشاره کرده¬اند و نیز از اشعار مولانا در تفسیر آن نیز مدد جسته اند:
ما سمیعیم و بصیریم و هُشیم/ با شما نامحرمان ما خامُشیم (صحیفه امام، ج 18، ص442)
در تفسیر آیه فوق در یکی از قدیمی ترین آثارشان چنین موقوم داشته اند: «و بدان که از براى جمیع موجودات حظّ بلکه حظوظى از عالم غیب که حیات محض است مىباشد؛ و حیات، سارى در تمام دار وجود است. و این مطلب نزد ارباب فلسفه عالیه با برهان، و نزد اصحاب قلوب و معرفت به مشاهده و عیان، ثابت است؛ و آیات شریفه الهیّه و اخبار اولیاء وحى -علیهم الصلاه و السلام- دلالت تامّ تمام بر آن دارد. و محجوبین از اهل فلسفه عامیّه و اهل ظاهر که نطق موجودات را نیافتهاند به تأویل و توجیه پرداختهاند. و عجب آن است که اهل ظاهر که به اهل فلسفه طعن زنند که تأویل کتاب خدا کنند به حسب عقل خود، در این موارد خود تأویل این همه آیات صریحه و احادیث صحیحه کنند به مجرد آنکه نطق موجودات را نیافتهاند، با آنکه برهانى در دست ندارند؛ پس تأویل قرآن را، بىبرهان و به مجرد استبعاد، کنند. بالجمله، دار وجود اصل حیات و «حقیقتِ علم» و شعور است؛ و تسبیح موجودات تسبیح نطقى شعورى ارادى است، نه تکوینى ذاتى که محجوبان گویند. و تمام آنها به حسب حظّى که از وجود دارند به مقام بارى جلّت عظمته معرفت دارند. و چون اشتغال به طبیعت و انغمار در کثرتْ هیچ موجودى چون انسان ندارد، از این جهت از همه موجودات محجوبتر است، مگر آنکه از جلباب بشریّت خارج شده و خرق حجب کثرت و غیریّت کرده باشد که بىحجاب به مشاهده جمال جمیل پردازد؛ پس، حمد و مدح او از تمام حمدها و مدحها جامعتر است؛ و او حق را به تمام شئون الهیّه و تمام اسماء و صفات ستایش و عبادت کند.» (آداب الصلوه، «آداب نماز»، ص256)
و در آخرین تفسیری که برای عموم عرضه کرده اند با زبانی ساده تر چنین گفته اند:
«این موجودات مادى را که ما خیال مىکنیم قدرت، علم و هیچ یک از کمالات را ندارند، این طور نیست. ما در حجاب هستیم که نمىتوانیم ادراک کنیم. همین موجودات پایین هم که از انسان پایینترند، و از حیوان پایینترند، و موجودات ناقص هستند، در آنها هم همه آن کمالات منعکس است، منتها به اندازه وجودى خودشان. حتى ادراک هم دارند؛ همان ادراکى که در انسان هست، در آنها هم هست: إِن مِّن شَىْءٍ إِلَّا یُسَبِّحُ بحَمْدِهِ وَ لکِن لَّا تَفْقَهُونَ تَسْبِیحَهُمْ. بعضى از باب اینکه نمىدانستند مىشود یک موجود ناقص هم ادراک داشته باشد، آن را حمل کرده بودند به اینکه این تسبیح تکوینى است؛ و حال آنکه آیه غیر از این را مىگوید. تسبیح تکوینى را ما مىدانیم که یعنى اینها موجوداتى هستند و علّتى هم دارند. خیر مسأله این نیست، تسبیح مىکنند.» (تفسیر سوره حمد، متن، ص: 99)
علاوه بر چنین درکی از علم که برای همه موجوادت قائل هستند، بحث اتحاد عاقل و معقول و به تعبیر دیگر اتحاد عالم و معلوم را نیز از لحاظ فلسفی پذیرفته بودند.
البته ایشان نقدی هم به غزالی دارد که دانش فقه را دنیایی و مکاشفات را در تقسیمات علم آورده است (شرح چهل حدیث، ص: 395) و در ادامه علوم را چنین تعریف کرده اند: «حق آن است که «علوم» را آن دانیم که در تحت نظر و فکر و برهان درآید و قدم «فکر» در آن دخیل باشد، و مکاشفات و مشاهدات گاهى نتایج علوم حقیقیه است و گاهى نتایج اعمال قلبیه. بالجمله، مشاهدات و مکاشفات و تحقق به حقایق اسماء و صفات در تقسیمات علوم نباید داخل شوند، بلکه [مکاشفه] وادى دیگر و علوم وادى دیگرند. (همان، ص396)
البته در چند مورد کسانی را که به اعتباری اصطلاحی علوم دینی می خوانند ولی دانش آنها با روح و عملشان یکی نمی شود، مورد شماتت قرار داده اند. از جمله در شرح حدیث جنود عقل و جهل صفحات 339 تا 342.
بنظر می رسد امام خمینی(ره) تقسیم بندی علوم به تجربی و انسانی را نیز خالی از مسامحه نمی دانند اگر چه به ظاهر از «علوم انسانی» نام برده اند و این معنا محتاج شرح و بسطی بیش از این وجیزه است ولی عبارات زیر دلالتی بر این معنا است:
«سوم از اقسام علوم انسانى، علمى است که وقتى مسائل کثیره متعدده دفعةً بر انسان وارد شد و از پاسخ آنها سؤال شد از آن ملکه بسیطه اجمالًا جواب براى همه ...
انتهای پیام /*