توضیحات کارشناس:
در فقه به مخارجی که خمس ندارد مؤونه گفته می‌شود. آن‌گونه که در تحریرالوسیله، ج1، کتاب الخمس، مسأله 11 آمده است، مقصود از مؤونه هر آن چیزی است که شخص برای خود و عائله واجب النفقه و غیر واجب النفقه‌اش هزینه می‌کند، و نیز آنچه که برای زیارت رفتن و صدقه و جائزه دادن و هدیه بردن و میهمانی‌ها و قراردادهایش خرج می‌کند و هر هزینه‌ای که متحمل می‌گردد برای ادای حقوقی که بواسطه نذر یا به عنوان کفّاره و مانند آن بر او لازم می‌شود. همچنین هر آنچه را که بدان نیاز دارد از قبیل خانه، اتومبیل، اثاث و کتاب؛ و یا احتیاج دارد برای ازدواج فرزندان و غیر این‌ها از اموری که جزء احتیاجات عرفی انسان حساب می‌شود.
البته در این‌ها لازم است که اکتفاء شود به حدّ و اندازه‌ای که مناسب حال او است بگونه‌ای که سفاهت و اسراف به حساب نیاید. پس اگر بر مقدار مناسب حال خویش بیفزاید جزء مؤونه سال حساب نمی‌شود. بلکه احتیاط آن است که در مصارف حدّ وسط آنچه را که مناسب اشخاصی مثل اوست را رعایت کند، نه صرف مخارجی که لایق حال او نمیباشد و از مانند او متعارف نیست، بلکه لزوم رعایت آن خالی از قوت نیست. بله توسعه در مخارج که از مثل او متعارف است جزء مؤونه می‌باشد.
از موارد گفته شده چیزهایی که بالفعل به مصرف رسیده باشد مؤونه به حساب آمده و از درآمد سالانه کسر می‌گردد نه مقداری که خرج نشده است؛ لذا اگر کسی به خودش سخت بگیرد یا این که شخص دیگری مخارج وی را تبرّعا و مجانا بدهد، معادل آن‌ها از مؤونه حساب نمی‌شود. همچنین بنا بر اقوی اگر در بین سال حج یا ادای دین یا کفّاره و مانند آن‌ها بر کسی واجب شود، امّا از روی معصیت یا فراموشی و مانند آن، در آن مصرف نکرده باشد مقدار آن از مؤونه حساب نمی‌شود.
پس بر صاحبان درآمد واجب است که خمس مقداری از درآمد خود که مازاد بر مؤونه زندگی است را پرداخت نمایند.
به این منظور درآمد و هزینه‌های یک سال مالی محاسبه و بعد از کسر کردن کل هزینه از مجموع درآمد، در صورت مثبت بودن تراز مالی، خمس آن پرداخت می‌گردد.
تعیین مبدأ و آغاز سال خمسی به اختیار انسان نیست بلکه امری است قهری، که معیار و ملاک آن نسبت به مشاغل مختلف فرق می‌کند؛ (مراجعه گردد به تحریرالوسیله ج1، کتاب الخمس، مسأله 10) و تفصیل مطلب در پاسخ به سؤال دیگری توضیح داده شده است.
طبق استفتاء ذیل، بر کسانی که بنا بر فتوای مرجع حیّ اعلم به تقلید امام خمینی (س) باقی هستند و علیرغم داشتن درآمد، نسبت به سال مالی خویش بی توجه بوده و به موقع محاسبه اموال نکرده‌اند، لازم است نزد شخص آگاه به مسائل محاسبه نموده و برای مصالحه به مرجع تقلید حیّ و یا وکیل مسلّم الوکاله ایشان مراجعه کنند.
س 219- کسی که تاکنون اصلا خمس نداده برای دادن خمس چگونه باید عمل کند، آیا خمس تمام وسائل و لوازم ضروری (مثل موتور، ماشین، یخچال، خانه و غیره) را نیز باید بدهد؟ و اگر باید بدهد همان قیمت خرید را بدهد یا خمس قیمت فعلی را؟
ج- به قیمت فعلی باید خمس بدهد و برای تصفیه حساب مصالحه لازم است که باید به یکی از وکلای مسلم الوکاله این جانب مراجعه نماید.
(استفتائات، ج1، ص: 418)
24/2/1392