هجرت های تاریخ ساز

پرتال امام خمینی(س)؛ یادداشت ۱۲۷/

هجرت امام خمینی (س) به فرانسه را باید نقطه عطفی در مبارزات مردم ایران علیه حکومت پهلوی دانست. حضور امام در فرانسه به حرکت های مردمی ضد رژیم شاه سرعت بخشید و به انعکاس گسترده نهضت انقلاب اسلامی در سطح جهان منجر شد. امام در روزهای پایانی مبارزه، از قلب اروپا نهضت شان را راهبری می کردند و این موضوع، قدرت رسانه ای شدن آن را بسیار بالا برد. هجرت امام به پاریس یا به تعبیری دیگر تبعید امام خمینی به پاریس را می توان نقطه عطفی در روند رو به رشد حرکت های مردمی علیه رژیم پهلوی به شمار آورد چرا که با توجه به گسترش رسانه ای مبارزات مردمی به رهبری امام خمینی (س)، رژیم شاه بر سختگیری های خود و کشتار مردم افزود و روند انقلاب را تسریع بخشید که در این مقاله بر آنیم به علت این هجرت، چگونگی انجامش، پیامدهای آن، علت حمایت فرانسه از امام، مدت اقامت ایشان در فرانسه و محل اقامت امام در فرانسه بپردازیم.

علت هجرت امام به فرانسه

پس از سخنرانی امام خمینی علیه لایحه کاپیتولاسیون و تبعید ایشان به ترکیه و سپس به عراق، رژیم شاه گمان می کرد که برای همیشه خطر حضور امام و رهبری مردم به وسیله ایشان را دفع کرده است؛ غافل از آنکه امام بر قلب تک تک دوستانش فرمانروایی می کرد. ایشان که از دوران نوجوانی مبارزات خود علیه ظلم و ستم را آغاز کرده بودند، اجازه نمی دادند که دوری از وطن همراهی ایشان با مبارزات مردمی را کمرنگ کند. بنابراین هر چه ظلم و خفقان رژیم بیشتر می شد، فعالیت های مخفی مردم و شکل گیری گروه های مبارز نیز بیشتر می شد و امام نیز با تماس با مبارزانی که در نجف به حضور ایشان می رسیدند یا در نامه به افراد مختلف، نهضت را رهبری می کردند. البته ناگفته نماند که بی مبالاتی های رژیم و سران حکومت نیز در این قضیه، بر سرعت شکل گیری انقلاب بی تاثیر نبود، مانند مقاله روزنامه اطلاعات و توهین به امام که آتش خشم مردم را شعله ور کرده و باعث قیام های پی در پی در شهرهای مختلف شد که پیامدهای متفاوتی را که در ادامه به اختصار به آنها پرداخته می شود، به دنبال داشت:

۱. اخراج امام از عراق

۲. ممانعت دولت کویت از ورود امام به خاک آن کشور

۳. بازگشت امام به بغداد

۴. هجرت امام به فرانسه

۱. اخراج امام از عراق

شاه و همفکرانش چاره را در این دیدند که از حکومت بعث عراق بخواهند تا امام را از عراق اخراج کند بنابراین در دیداری که میان وزرای خارجه ایران و عراق در نیویورک صورت گرفت، این برنامه در دستور کار قرار گرفت؛ ناگفته نماند که پیش از این نیز رژیم بعث به خاطر تعهدی که به رژیم شاه داشت به وسیله حجت الاسلام والمسلمین سید محمود دعایی از امام خواسته بود تا فعالیت های خود را محدود کند. اما امام زیر بار این موضوع نرفت تا سرانجام اولین روز مهر ماه سال ۵۷، بیت امام در نجف به محاصره نیروهای بعثی درآمد. با انعکاس این خبر میان مسلمانان به ویژه مردم ایران و عراق، موجی از خشم و نفرت نسبت به حکومت های ایران و عراق بلند شد.

سعدون شاکر، رئیس سازمان امنیت عراق به حضور امام رسید و شرط اقامت امام را دست کشیدن از فعالیت های سیاسی قرار داد اما فایده ای نداشت و امام زیر بار شرط و شروط ها نرفت و بدین ترتیب مقدمات هجرت امام از عراق و تبعید امام به فرانسه فراهم شد.

۲. ممانعت دولت کویت از ورود امام به خاک آن کشور

امام تصمیم گرفتند تا به سوریه بروند اما از آنجایی که روابط سوریه و عراق تیره بود مجبور بودند تا از طریق مرز کویت خود را به سوریه برسانند. با رسیدن امام و همراهان به مرز عبدلی کویت، برای آقایان املایی، فردوسی پور و ابراهیم یزدی گذرنامه صادر می شود ولی با ورود امام و حاج احمدآقا موافقت نمی شود. خبر به وزارت کشور کویت می رسد و با این بهانه که قادر به تامین امنیت جانی امام نیستند از ورود ایشان جلوگیری می کنند حتی در مقابل این صحبت امام که قصد ماندن در کویت ندارند و تنها از طریق فرودگاه به سوریه خواهند رفت، نیز مقاومت کرده و عذر می آورند و به این ترتیب امام مجبور به بازگشت به بصره می شوند. در همین زمینه خاطره صادق طباطبایی از این رویداد و برخورد نامناسب مأموران عراقی را مطالعه کنید.

۳. بازگشت امام به بغداد

پس از ممانعت ماموران کویتی برای عبور امام از مرز آن کشور، ایشان به همراه اطرافیانشان به مرز صفوان بازگشته و با تمسخر ماموران عراقی مواجه می شوند. آنها اصرار داشتند که مقصد بعدی امام را بدانند و برای اذیت و آزار بیشتر امام، آنها را متجاوز از هشت ساعت معطل می کنند تا جایی که ایشان عصبانی می شوند و می گویند که این رفتار ناشایست را به گوش جهانیان می رسانند. این برخورد امام باعث شد تا آنها را در هتلی در بصره پذیرایی کنند. در آنجا با همفکری فرزندشان مرحوم حاج احمدآقا تصمیم می گیرند به فرانسه هجرت کنند بنابراین فردای آن روز امام و همراهانشان با یک هواپیمای نظامی به بغداد منتقل می شوند. برای مطالعه بیشتر درباره اولین باری که اسم فرانسه به عنوان مقصد مهاجرت از سوی امام خمینی مطرح شد، اینجا کلیک کنید.

۴. هجرت امام به فرانسه

همان طور که گفته شد امام با مشورت حاج احمدآقا از رفتن به سوریه منصرف و فرانسه را برای اقامت کوتاه انتخاب کردند و به این ترتیب مقصد بعدی پاریس شد و هجرت امام به فرانسه شکل گرفت، و این هجرت را می توان یک کاتالیزور برای به ثمر رسیدن انقلاب اسلامی نامید، هجرتی که امام خود را در انتخابش دخیل نمی دانستند، آنجا که در دهم مهر ۱۳۵۸ در جمع هیات دولت فرمودند:

«در صورتی که هیچ در‎ ذهن من این نبود، تا آن وقت هم نبود ـ که من می روم خارج. من می روم پاریس که‎ مملکتی است که آن دیگر وابسته به ایران و مستعمرۀ ایران نیست.» (صحیفه امام؛ ج ۱۰، ص ۱۹۵)