پرتال امام خمینی (س): یادداشت ۲۴۱/ حسن پویا
بدون هیچ مبالغه و تعصب خاصی درباره حضرت امام، باید گفت که امام به عنوان اندیشمند و فقیه در دوران معاصر مورد توجه بوده و آثار علمی پُربار داشته است. متأسفانه حجاب سیاست روی جنبه های علمی امام را پوشانده است؛ لذا باید به این نکته توجه داشت. که باید با افراد مطلع در این زمینه گفت و گوهای زیادی بشود. من در حد توان و وسع خودم که بیش از پانزده سال در این حیطه سر و کار دارم، نکاتی را عرض می کنم.
به اعتراف اساتید و شاگردان امام، ایشان از استعداد فوق العاده ای برخوردار بود. این طور نبود که فقط شاگردان بر این نکته از باب علاقه خود به ایشان، اشاره کنند؛ بلکه اساتید امام هم بر این نکته اقرار داشتند. حضرت امام در فراگیری مباحث علمی، به ویژه در زمینه مباحث فلسفی و عرفان، استعداد فوق العاده ای داشت. از اساتید وی نقل شده که: «حاج آقا روح الله، واقعاً روح الله است» و این سخن معنا و مفهوم دارد. همه آثار ارزشمند اخلاقی و عرفانی و فلسفی امام بین سی الی چهل سالگی نوشته شده اند و این خیلی اهمیت دارد. انسان تا سی سالگی چقدر باید از استعداد خدادادی برخوردار باشد و چقدر خودش فرصت و زمان و وقت داشته باشد و دائماً به مسائل علمی اشتغال داشته باشد که بتواند در این سن و سال آن کتاب های ارزشمند را بنویسد. فردای آن روز که امام تفسیر سوره حمد را در صدا و سیما ارائه فرمود، وقتی به درس استادمان مرحوم آیت الله محسن دوزدوزانی رفتم، ایشان با آن مقام علمی که داشت، با شگفتی زیاد گفت:«آقا عجب سخنانی ارائه فرمود. باید اذعان کنم که بسیاری از مطالب آقا برای من تازه و پُراستفاده است». حضرت امام آن مطالب را در کتاب اسرار الصلاة و آداب الصلاة در سن ۳۵ سالگی نوشته بود. امام از استعداد فوق العاده ای برخوردار بود و پشتکار عجیبی داشت. به آنجا رسید که در همان حوزه علمیه توانست بدرخشد و کتاب های پُربار عرفانی و اخلاقی را بنویسد. تا آنجایی که وقتی اسرار الصلاة را نوشت برخی از شاگردان گفتند که این کتاب از نظر محتوا سنگین است و ما آن را متوجه نمی شویم. از امام می خواهند که مقداری کتاب را ساده تر بنویسد؛ لذا ایشان بعداً کتاب آداب الصلاة را نوشت و در مقدمه آن اشاره کرد که این کتاب را به جهت درخواست فضلا و طلاب نوشتم. همان کتابی که ساده تر شد، باز هم جای تأمل و دقت داشت.
کتاب های اسرار الصلاة، آداب الصلاة و تعلیقات بر فصوص الحکم را در سنین جوانی نوشت. معلوم می شود تا قبل از آن، وقت زیادی برای مطالعه و تحقیق در زمینه آثار فلسفی و عرفانی و اخلاقی گذاشته بود. حتی چهل حدیث را که مربوط به مباحث اخلاق است، قبل از تبعید به ترکیه نوشته بود. همه اینها نشان می دهد که در کنار مباحث فقهی و اصولی، بر مباحث عرفانی و اخلاقی متمرکز بود و همه اینها به اخلاق و عملکرد ایشان بر می گردد. این دو جنبه خیلی مهم است که کسی مطلبی را با اخلاص بنگارد و خودش هم اهل عمل به آن باشد. حضرت امام تا قبل از سن چهل و پنج سالگی کتاب های اخلاقی و عرفانی را نوشت و این نشان می دهد که قبل از آن در آثار عرفانی و اخلاقی مطالعات گسترده و عمیقی داشت و همه آنها را حلاجی کرده بود و بعد اقدام به نوشتن کرد. بعداً وقتی متوجه شد که باید به فقه و اصول بیشتر بپردازد، ممحض در این حیطه می شود. به خاطر اینکه نگاه جامعه علمی حوزوی به این جهت معطوف بوده است؛ البته که اخلاق و عرفان و فلسفه را رها نمی کند و در هر جلسه درسی فقه و اصول، نکات اخلاقی را مطرح می نماید. ابتکار امام بر این بود که ایشان در هفته یک روز اخلاق درس می گفت. با این حال خود را نمادی از مرجع آگاه به شرایط زمان و مکان به جامعه عرضه می دارد؛ لذا در فقه و اصول ممحض می شود و آثاری در این زمینه به رشته تحریر در می آورد؛ مثل کتاب البیع که تاکنون هم برای بسیاری از نظر محتوا سنگین به نظر می رسد.
عموم این آثار بعد از انقلاب چاپ و منتشر شدند. حدود هفت الی هشت سال تلاش شد تا آثار امام در یک جا جمع آوری بشوند؛ چون تا قبل از آن، آثار امام توسط ناشرهای مختلفی چاپ می شدند یا خود مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام با تحقیقات مختلفی آنها را چاپ و منتشر می کرد؛ پس از سال ها با تحقیقات یکسان و به روز آنها را چاپ و منتشر ساخت. همچنین ده جلد به مجموع آثار امام اضافه شد و مجموعاً کل آثار امام به پنجاه جلد با عنوان موسوعه الامام الخمینی (س) رسید. اسم آن از این جهت عربی انتخاب شد چون عمده آثار ایشان به زبان عربی است؛ البته امام آثار فارسی هم دارد. استفتائات هم برای اولین بار به این صورت کامل و بر اساس کل مسائل تحریر به چاپ رسید. تا قبل از آن جامعه مدرسین یک جلد از استفتائات امام چاپ کرده بود؛ اما مشکلاتی داشت و کامل نبود و ما در حد توانمان هر چقدر توانستیم استفتائات از جامعه پزشکی و جامعه قضایی و خود دفتر امام در تهران و قم جمع آوری کردیم و مجموع این استفتائات ده جلد شد و به چاپ رسید.
مجموعه دیگر آثار امام شامل مکتوبات، سخنرانی ها و پیام های ایشان تحت عنوان صحیفه امام در بیست و دو جلد است. صحیفه نور را قبل از آن و در زمان حیات حضرت امام، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی چاپ و منتشر کرد؛ اما به این جهت که ویراستاری می شد و از حالت گفتاری به نوشتاری در می آمد و کم و زیاد می شد، مؤسسه به فکر افتاد این آثار را عیناً همان طور که امام فرمودند، کلمه به کلمه به ترتیب تاریخ قبل از انقلاب چاپ و منتشر کند. البته بعد از آن، یک سری افراد پیدا شدند و گفتند که ما یکسری احکام و اجازه از امام داریم. آنها را آوردند و یک جلد ضمیمه، مختص همین احکام و اجازات امام شد. یک سری مطالبی هم باقی مانده که ان شاء الله در مستدرک بعدی چاپ خواهند شد.
بخش دیگر مربوط به آثار درباره امام است. بخشی از این آثار مربوط به قم می شود و بخش دیگر به کل مؤسسه. آن بخش مربوط به مؤسسه هم دو بخش است: یکی بخش بین المللی و دیگر بخش داخلی. در بخش بین المللی، کتاب ها به زبان های مختلف ترجمه می شود. برخی از کتاب های امام به ۱۰ زبان مختلف دنیا ترجمه شده است. این یکی از کارهای خیلی مهمی است. صحیفه امام به زبان عربی و اردو ترجمه شده است. آمار و ارقام در دست معاونت بین الملل تهران است. کار ترجمه آثار امام، به زبان های مختلف انجام شده و دارد انجام می شود. بخش دیگر مربوط به کارهای هنری است؛ مثل فیلم و کلیپ و کتاب کودکان و... . کارهای علمی را در قم انجام می دهیم و عمدتاً در معاونت پژوهشی تهران. ما تقسیم کار شفاهی کردیم و آن اینکه در قم کارهای حوزوی را انجام می دهیم و معاونت پژوهشی کارهای سیاسی و اجتماعی را انجام می دهد. البته اغلب کارها به این شکل است و گاهی ممکن است در قم کارهای سیاسی و اجتماعی را هم انجام بدهیم.
واقعاً این طور نیست که ما برای حضرت امام آثاری تولید می کنیم. ایشان در طول عمر پربرکت خود آثاری از خود به جای گذاشت و به رحمت خدا رفت. آنچه الآن در مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام انجام می شود و باید به آن توجه و تأمل بشود، اغلب آثار پیرامونی اندیشه های امام است. به اعتقادم هنوز هم به هر دلیلی جامعه و به خصوص نسل سوم با اندیشه ها و شخصیت امام بیگانه هستند. ما الآن نیاز به کتاب هایی در سطح جوانان و نوجوانان درباره زندگی و شخصیت امام داریم و به جاست که این کارها انجام بشود. در همه جای دنیا با سطح و حجم بسیار بالاتری درباره بزرگان آثاری منتشر می شود. درباره یک فیلسوف مطرح، حجم عظیمی از آثار در سطوح مختلف چاپ و منتشر می شود و البته این کار به جا و شایسته ای است. با این حال چرا نباید درباره شخصیت بزرگی که ایران را متحول ساخت و بر جوامع جهانی هم اثرگذار بود، چند کتاب منتشر کنیم؟! این سر و صداهایی که گاهی در کشور بلند می شود، ناشی از نگاه منفی به شخصیت های بزرگ کشور است. ارزش علم به این است که ما برای عالم ارزش قائل باشیم و اندیشه او را معرفی کنیم. همه اندیشمندان، در هر سطحی ارزشمند هستند. راهی هم جز این نیست که ما با انتشار آثار و برگزاری همایش ها و نشست ها، اندیشه آن عالم را معرفی کنیم. کار عمده مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام هم همین است و دارد این کار را انجام می دهد. امیدوارم جامعه ایران توجه انسانی بهتر و بیشتری به شخصیت امام خمینی (س) که نام این کشور را در سطح جهان زنده کرده است، داشته باشد. خواهشم این است که هر کسی بخواهد درباره شخصیت حضرت امام سخن بگوید، ابتدا درباره ایشان مطالعه کافی داشته باشد و به تبلیغات مغرضانه برخی از رسانه ها توجه نکند. راه نقد به هر شخصیتی باز است؛ منتهی قبل از آن باید به قدر کافی درباره آن شخصیت مطالعه کرد.