حقایقی که سامان دهی و انتشار این مجموعه اسنادی را سبب شده اند همان نکاتی است که پیش از این در مقدمه دوره ۲۲ جلدی «سیر مبارزات امام خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک» بیان گردید که چکیده آن بدین قرار است: «جنبشها، انقلابها و تحولات اجتماعی علت مدار و قاعده مندند. پیوند گذشته و حال و آینده ملتها حقیقتی انکار ناپذیر است؛ وضعیت کنونی هر ملتی را گذشته آن رقم زده است چنانکه آینده ملتها را اراده و عمل امروز آنان می سازد. تضمین برون رفت از مشکلات کنونی و ترسیم افقهای روشن آینده در گرو میزان شناختی است که ملتها و خصوصا فرهیختگان و رهبران آنان از گذشته خویش دارند. تاریخ در فرهنگ همه اقوام و ملل جهان و در ادبیات ادیان الهی و دین مبین اسلام عبرت آموز و راهنمای عمل امروز و فردای جوامع است. شرط اساسی توفیق در پژوهشهای تاریخی واقع بینی و واقع نمایی است. نگاه کاریکاتوری و بزرگ نمایانه غیر واقعی، نگاه جانبدارانه و یا خصمانه افراطی به حوادث تاریخی، آسیبی است که پژوهش را غیر علمی ساخته و خوانندگان آن را به بیراهه می کشاند. در اعتبار مجموعه های اسنادی، امانتداری در نشر بی کم و کاست آنها تعیین کننده است و در ساحت اندیشه نیز کارآمدی و توفیق آرمانها را باید در عمل و در متن واقعیات و مستندات آن جستجو کرد».
انقلاب اسلامی پدیده ای مهم و اثرگذار در جغرافیای سیاسی جهان معاصر است که موفق گردید در ایران نظام سیاسی نوینی را پایه گذاری کند. پیامها، آرمانها و آثار انقلاب اسلامی نیز اکنون بسیار فراتر از مرزهای ایران پیشروی کرده است. شناخت دقیق و عمیق نهضت امام خمینی و انقلاب اسلامی نیازمند واکاوی زمینه ها، عوامل و ریشه های تاریخی آن و بررسی جزئیات وقایعی است که در متن حوادث آن از آغاز شکل گیری و طی دوران طولانی پرفراز و نشیب مبارزه تا زمان پیروزی انقلاب رخ داده است. انقلاب اسلامی ایران دارای ویژگیهایی است که آنرا از انقلابهای معروف و جنبشهای اثرگذار قرون اخیر متمایز می سازد. در پیدایش، تداوم و پیروزی انقلاب اسلامی ایران هیچ دولت خارجی دخالتی نداشت. هویت مستقل انقلاب اسلامی که در شعار نه شرقی و نه غربی آن جلوه گر بود از وجوه بارز آن محسوب می شود. از سوی دیگر انقلاب اسلامی ایران، هیچگاه یک کودتایی سیاسی و نظامی و یا یک شورش و عصیان عمومی مقطعی نبود. چنانکه انقلاب اسلامی هیچگاه محصول کارکرد احزاب و نتیجه ائتلاف تشکلهای حزبی و سیاسی نیز نبود. نقش مثبت و یا منفی احزاب و مبارزات سازمان یافته سیاسی و مبارزات مسلحانه گروههای سیاسی تنها در حاشیه حوادث انقلاب اسلامی قابل تأمل و تحلیل است.
فراگیری انقلاب اسلامی و مشارکت گسترده تمامی قشرهای جامعه از ویژگیهای آن و یکی از وجوه تفاوت آن با جنبشها و انقلابهای بزرگ دنیا در قرون اخیر می باشد. در اغلب پژوهشهایی که تا کنون در باره انقلاب اسلامی ایران و و حوادث آن انجام گرفته است از نقش مردم و شبکه گسترده مردمی یاران نهضت امام غفلت شده است. شناخت ماهیت این شبکه و نحوه شکل گیری و توسعه و تداوم آن که در دو سال آخر نهضت امام خمینی آنچنان فراگیر شد که در سرتاسر ایران حتی در روستاها نیز اکثریت مردم را به صحنه تظاهرات پیاپی و اعتصابهای همگانی کشاند و با همین شیوه بدون توسل به خشونت ، باعث فراری دادن شاه از ایران و بازگشت امام خمینی به وطن و سرانجام، فروپاشی کامل نظام پادشاهی ایران و تشکیل جمهوری اسلامی گردید، در حقیقت شناخت یکی از مهمترین ارکان انقلاب اسلامی ایران می باشد.
مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی و پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی تا کنون در این زمینه در قالب تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی، تاریخهای محلی انقلاب و نظریه پردازی پیرامون ماهیت انقلاب اسلامی و پیامدهای آن پژوهشهای ارزنده ای را انجام داده و منتشر ساخته است. عمده ترین منابع اینگونه پژوهشها را روایت حاضران و شاهدان وقایع انقلاب تشکیل می دهد. اما برای مستندسازی تاریخ انقلاب و حوادث آن هیچ چیز به اندازه اسناد و گزارشهای مکتوبی که از نهادهای وابسته به رژیم پادشاهی پهلوی برجای مانده است راهگشای پژوهشگران نمی باشد. ارزش و اهمیت این اسناد از آنرو است که این گزارشها در زمان وقوع حوادث انقلاب نگاشته شده اند نه به قصد فراهم سازی اسناد برای آیندگان بلکه بعنوان گزارش نهادهای مسئول و ذیربط در رژیم شاه برای جلوگیری از انقلاب و سرکوب آن. در این میان ، اسناد «ساواک» یعنی سازمان مخوف اطلاعات و امنیت رژیم شاه که مهمترین مسئولیت آن شناسایی مخالفین رژیم و نابودی آنان بوده است از اهمیت بیشتری برخوردار می باشند. پیش از این، مجموعه اسناد بدست آمده از شهربانی کل کشور در رژیم سابق ایران در باره نهضت امام خمینی و قیام ۱۵ خرداد، از سوی مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام در پنج جلد منتشر گردیده است . همچنین اسناد پرونده امام خمینی در ساواک نیز از سوی مؤسسه در بیست و دو جلد منتشر شده است.
اینک در حالی که پنجاهمین سالگرد نهضت امام خمینی (سلام الله علیه) را سپری می کنیم خدای متعال را سپاسگزاریم که با راهنمایی و نظارت عالیه حضرت حجت الاسلام و المسلمین حاج سید حسن خمینی و با تلاش چندین ساله همکارانمان در بخش اسناد و آرشیو موسسه خصوصاً زحمات حجت الاسلام و المسلمین آقای شیخ احمد هروی، مجموعه ای جدید، ارزنده و منتشر نشده دیگری از اسناد مرتبط با انقلاب اسلامی در ۱۷ مجلد انتشار می یابد.
موضوعی که مبنای انتخاب اسناد مندرج در این مجموعه می باشد بازتاب تأثیر امام خمینی و نهضت امام در اقدامات و فعالیتهای مبارزین و مخالفین رژیم شاه است که در اسناد بایگانی شده ساواک گزارش شده است و از لابلای صدها هزار برگ سندی که در پرونده های ساواک که به نام افراد و جریانهای مبارز تشکیل داده بودند، شناسایی و استخراج گردیده است. این اسناد زوایای ناگفته دیگری از گستره نفوذ نهضت امام و فداکاریهای یاران امام در روزگار سخت مبارزه را آشکار می سازد. امید است که انتشار این اسناد، مسیر پژوهشگران عرصه تاریخ انقلاب اسلامی و نسل جوانمان در کشف حقایق دوران مبارزه و انقلاب را هموارتر سازد.
حمید انصاری
شهریور ۱۳۹۳
نکات وتذکرات بایسته
۱/ همانگونه که اشاره رفت اسناد این مجموعه که از پرونده های متعدد مبارزان نهضت ۱۵ پانزده خرداد در ساواک و با محوریت حضرت امام خمینی و با ترتیب تاریخی که تا کنون تنظیم گردیده در ۱۷ جلد سامان یافته است. بدیهی است که اسناد استحصالی بعدی نیز در همین راستا و به صورت مجلدات استدراکی تنظیم خواهد گردید.
۲/ از آنجا که تمام حروف عملیاتی هر سند به صورت دقیق و خوانا حروف چینی گردیده و تصویر اسناد نیز به طورکامل در کنار حروفچینی مربوط آمده است، لذا از حروفچینی سربرگهای اسناد خودداری شده است.
۳/ از چینش و تنظیم اسناد تکراری صرف نظر شده است.
۴/ به منظور حفظ کامل هویت سند از هرگونه تغییر و ویرایش در اسناد این مجموعه خودداری شده تنها در مواردی که غلط های املایی بارز بچشم آمده است، صحیح کلمه را در متن و اصل آن در پاورقی آورده شده است.
۵/ در بسیاری از اسناد برخی علائم و رموز به کار رفته است که معمولاً تفسیر و تبیین آنها در کتب اسنادی مربوطه آمده است. اینک برای سهولت دسترسی پژوهشگران و علاقمندان محترم، در ذیل به آنها می پردازیم:
تبیین کدها ورمزها
نظریه شنبه: نظریه ی منبع نفوذی ساواک و گزارشگری است که ازطریق مشاهدۀ مستقیم یا از راههای دیگر ارائه شده است.
نظریه یکشنبه: نظریۀ رهبر عملیات است که پس ازگزارش منبع، آنرا تأیید یا تحلیل می کند.
نظریه دوشنبه: نظریۀ رئیس دایرۀ عملیات است.
نظریه سه شنبه: نظریۀ امنیت داخلی است.
نظریه چهارشنبه: نظریۀ رئیس سازمان اطلاعات و امنیت است.
تبیین اسم رمز ساواک برای استانهای مختلف کشور به این شرح می باشد:
۱ هـ (ساواک گیلان )، ۲ هـ (ساواک مازندران)، ۳ هـ (ساواک آذربایجان شرقی)، ۴ هـ (ساواک آذربایجان غربی)، ۵ هـ (ساواک کرمانشاه)، ۶ هـ (ساواک خوزستان)، ۷ هـ (ساواک فارس)، ۸ هـ (ساواک کرمان)، ۹ هـ (ساواک خراسان)، ۱۰ هـ (ساواک اصفهان)، ۱۱ هـ (ساواک سیستان و بلوچستان)، ۱۲ هـ (ساواک کردستان)، ۱۳ هـ (ساواک همدان)، ۱۴ هـ (ساواک سمنان)، ۱۵ هـ (ساواک لرستان)، ۱۶ هـ (ساواک بوشهر)، ۱۷ هـ (ساواک هرمزگان)، ۱۸ هـ ( ساواک کهکیلویه و بویراحمد)، ۱۹ هـ (ساواک چهارمحال بختیاری)، ۲۰ هـ (ساواک تهران)، ۲۱ هـ (ساواک قم)، ۲۲ هـ (ساواک اراک)، ۲۳ هـ (ساواک قزوین)، ۲۴ هـ (ساواک ایلام)، ۲۵ هـ (ساواک زنجان)، ۲۶ هـ (ساواک یزد) بوده اند.
مدیریت ها و ادارات کل ساواک
ادارۀ کل سوم از هفت بخش تشکیل می شده است که عبارت اند از:
۱ مدیریت ادارۀ کل سوم ۲ ادارۀ یکم عملیات و بررسی ادارۀ دوم عملیات و بررسی ادارۀ سوم کل سوم ۵ ادارۀ چهارم کل سوم ۶ ادارۀ پنجم کل سوم ۷ ادارۀ ششم کل سوم.
اجزاء اداره یکم عملیات و بررسی شامل:
۳۱۰ (دفتر ادارۀ یکم عملیات و بررسی )، ۳۱۱ (بخش احزاب و دستجات کمونیستی )، ۳۱۲ (بخش احزاب و دستجات سیاسی و مذهبی افراطی )، ۳۱۳ (بخش هدفهای تازه و فعالیتهای مربوط به عرب زبانان ناراحت و بلوچ های حاد ایرانی )، ۳۱۴ (اکراد )، ۳۱۵ (فعالیتهای خارجی )، ۳۱۶ (روحانیون و مقامات مذهبی ) بوده است.
اجزاء ادارۀ دوم عملیات و بررسی شامل:
۳۲۰ (دفتر ادارۀ دوم عملیات و بررسی )، ۳۲۱ (بخش دانشگاه تهران)، ۳۲۲ (بخش دانشگاهها و مراکز عالی آموزشی تهران )، ۳۲۳ (بخش دانشگاهها و مراکز عالی آموزشی استانها و شهرستانها)، ۳۲۴ (بخش آموزش وپرورش و مدارس در تهران و استانها و شهرستانها) بوده است.
اجزاء ادارۀ سوم کل سوم شامل:
۳۳۰ (دفترادارۀ سوم کل سوم)، ۳۳۱ (بخش ممالک اسکاندیناوی و اروپای شرقی )، ۳۳۲ (بخش کشورهای اروپای غربی )، ۳۳۳ (بخش امریکا و کانادا و امریکای جنوبی و مرکزی ) و ۳۳۴ (بخش خاورمیانه و کشورهای غربی و ممالک قارۀ آسیا و آفریقا)، بوده است.
اجزاء ادارۀ چهارم کل سوم شامل:
۳۴۰ (دفترادارۀ چهارم کل سوم)، ۳۴۱ (بخش احزاب و دستجات است، انجمنها و اتحادیه های دولتی و خصوصی )، ۳۴۲ (بخش وزارتخانه ها و ادارات وسازمانهای دولتی )، ۳۴۳ (بخش کارگری )، ۳۴۴ (بخش اصناف و بازرگانان)، ۳۴۵ (بخش کشاورزی و امور زراعی)، ۳۴۶ (بخش عشایر و قاچاق اسلحه و مهمات و کالا )، ۳۴۷ (بخش جراید و سینما و تلویزیون)، ۳۴۸ (بخش نارضایتی های عمومی ) و ۳۴۹ (بخش روابط عمومی ) بوده است.
اجزاء ادارۀ پنجم کل سوم شامل:
۳۵۰ ( دفتر ادارۀ پنجم کل سوم)، ۳۵۱ (بخش دکترین و آموزش و سازمان و وظایف رهبران عملیات امنیت داخلی )، ۳۵۲ (بخش سانسور و کنترل مکاتبات) و ۳۵۳ (بخش منابع و مأموران و گروههای تعقیب و مراقبت) بوده است. اجزاء ادارۀ ششم کل سوم شامل: ۳۶۰ ( دفترادارۀ ششم کل سوم)، ۳۶۱ (بخش فیش)، ۳۶۲ (بخش بایگانی ) و ۳۶۳ (بخش بررسی و تجزیه) بوده است.