تفسیر و شرح دعای وداع با ماه مبارک رمضان (۷): دعوت های خداوند بر بندگان

پرتال امام خمینی(س)؛ یادداشت ۴۰۳ / حسین مستوفی

سلسله یادداشت های «شرح دعای وداع با ماه مبارک رمضان امام سجاد علیه السلام» به همت معاونت پژوهشی موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س) تهیه شده و از سوی پرتال امام خمینی(س) در ایام ماه مبارک رمضان منتشر می شود. در شرح دعای وداع، امام سجاد (علیه‌السلام) آخر ماه مبارک رمضان که می‌شد، با سوز و گداز این دعا را می‌خواند و می‌فرمود: ماه رمضان در بین ما اقامت داشت و جای حمد و ثنا بود؛ زیرا به همراه خود رحمت آورد. و رفیق بسیار خوبی برای ما بود. ما در صحبت و همراهی با او به فضایل و نعمتهایی رسیدیم. دوستی بود که به همراهش رحمت و مغفرت و برکت آورد...

همانگونه که در شمارهای قبل مطرح شد؛ شاید برای مخاطبان گرامی این سوال مطرح شود که چرا در ابتدای ماه مبارک، شرح دعای وداع با ماه مبارک رمضان از سوی پرتال امام خمینی(س) منتشر می شود؟ در پاسخ باید گفت که با توجه به حجم مطالب تفسیر که در ۱۵ قسمت تقدیم خواهد شد، این سلسله یادداشت به تناوب زمانی مشخص ارائه خواهد شد؛ ضمن آنکه با بازخوانی و تفسیر دقیق این دعا، بهتر می توان از پیامدهای معنوی رمضان در ماه های دیگر نیز بهره برد؛ چراکه وداع با ماه رمضان، هرگز به معنای وداع با ویژگی های ارزشمند این ماه نیست. اکنون قسمت هفتم این تفسیر با عنوان دعوت های خداوند بر بندگان از نظر می گردد:

أَنْتَ الَّذِی فَتَحْتَ لِعِبَادِکَ بَاباً إِلَی عَفْوِکَ وَ سَمَّیْتَهُ التَّوْبَةَ وَ جَعَلْتَ عَلَی ذَلِکَ الْبَابِ دَلِیلاً مِنْ وَحْیِکَ لِئَلاَّ یَضِلُّوا عَنْهُ فَقُلْتَ - تَبَارَکَ اسْمُکَ تُوبُوا إِلَی اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحاً عَسَی رَبُّکُمْ أَنْ یُکَفِّرَ عَنْکُمْ سَیِّئَاتِکُمْ وَ یُدْخِلَکُمْ جَنَاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ یَوْمَ لاَ یُخْزِی اللَّهُ النَّبِیَّ وَ الَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ نُورُهُمْ یَسْعَی بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَ بِأَیْمَانِهِمْ یَقُولُونَ‏ (رَبَّنَا أَتْمِمْ لَنَا نُورَنَا وَ اغْفِرْ لَنَا إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدِیرٌ) فَمَا عُذْرُ مَنْ أَغْفَلَ دُخُولَ ذَلِکَ الْمَنْزِلِ بَعْدَ فَتْحِ الْبَابِ وَ إِقَامَةِ الدَّلِیلِ‏ وَ أَنْتَ الَّذِی زِدْتَ فِی السَّوْمِ عَلَی نَفْسِکَ لِعِبَادِکَ تُرِیدُ رِبْحَهُمْ فِی مُتَاجَرَتِهِمْ لَکَ وَ فَوْزَهُمْ بِالْوِفَادَةِ عَلَیْکَ وَ الزِّیَادَةِ مِنْکَ فَقُلْتَ - تَبَارَکَ اسْمُکَ وَ تَعَالَیْتَ (مَنْ جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا وَ مَنْ جَاءَ بِالسَّیِّئَةِ فَلاَ یُجْزَی إِلاَّ مِثْلَهَا) وَ قُلْتَ (مَثَلُ الَّذِینَ یُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ کَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِی کُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ وَ اللَّهُ یُضَاعِفُ لِمَنْ یَشَاءُ) وَ قُلْتَ (مَنْ ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً فَیُضَاعِفَهُ لَهُ أَضْعَافاً کَثِیرَةً) وَ مَا أَنْزَلْتَ مِنْ نَظَائِرِهِنَّ فِی الْقُرْآنِ مِنْ تَضَاعِیفِ الْحَسَنَاتِتویی که دری را به سوی بخششت برای بندگانت گشوده ای و آن را توبه نام گذاشته ای و بر آن درب راهنمایی از وحی ات قرار داده ای تا از آن گمراه نشوند، پس خود۰ که اسم تو با برکت و مبارک است- فرمودی: «به سوی حق با توبه راستین بازگردید، امید است پروردگارتان بدی و زشتی هایتان را از شما بردارد و شما را به بوستان هایی که از آن جویبارها روان است، وارد سازد، روزی که خداوند پیغمبر و مؤمنان همراه او را خوار نمی سازد، نور آنها پیش رویشان و از طرف راستشان شتابان است و می گویند: «پروردگارا نور ما را کامل گردان و ما را بیامرز، بی تردید تو بر هر کار توانایی.» (تحریم/۸)

پس هیچ بهانه و عذری نماند برای کسی که پس از گشوده شدن در و به پا داشتن راهنما از ورود به آن منزل غفلت کند. و تویی که در معامله با بندگانت بر عطای خود افزوده ای و خواستار سود آنها در این داد و ستد با خودت، و کامیابی در حرکت به سوی خودت گشته ای و برای آنها از سوی تو زیادتی است.پس تو که نامت مبارک و جایگاهت والاست، فرمودی: « هرکس یک کار نیک کند، ده برابر پاداش دارد و هر کس کار زشت کند، جز به مانند همان کارش کیفر نبیند.» (انعام/۱۶۰) و فرمودی: «مثل آنان که مالهایشان را دراه خدا انفاق می کنند، مانند دانه ای است که هفت خوشه می رویاند و در هر خوشه صد دانه است، و خداوند برای هر کسی بخواهد آن را چند برابر می کند.»(بقره/ ۲۶۱) و فرمودی: «چه کسی است به خداوند وام دهد، وامی نیکو تا خداوند برای او چندین برابر(چندین برابرهای زیاد) افزایش دهد.» (بقره/۲۴۵) و چه بسیار در قرآن همانند این ها از چندین برابر شدن خوبی ها (حسنه ها) نازل گشته است.

***

امام سجاد علیه السلام در بیان لطف های حق تعالی می فرماید خداست که راه به سوی بخشش خویش را گشوده است و آن راه "توبه" است، بنده به دلیل عصیان و نافرمانی خود را از حق تعالی دور ساخته ولی حق تعالی راه را به وی نمی بندد، خداوند به بنده بازمی گردد. او تواب است، بسیار روی کننده و بسیار پذیرنده است. او به بنده اش روی می کند و اگر بنده از این توبه خدا به او استقبال کند و راه باز شده حق را که «بازگشت بنده، توبه» است برگزیند به عفو حق دست می یابد، حق تعالی با بیان های مختلف در قرآن بنده را می خواند و با زبان رسولانش او را دعوت می کند، اوست که انسان را به توبه می خواند، به توبه ای پاک و توبه ای خالص (تحریم/۸) و به او بشارت می دهد چنین توبه ای زشتی ها و آلودگی های تو را برمی دارد و از هلاکت و بدختی نجات می دهد و افزون بر آن تو را به بهشت برین می برد. چنین توبه ای در روزی که روز سخت است، روز خوار کننده برای انسان است، در آن روز خداوند، پیغمبر(ص) و اهل ایمان را مفتخر می گرداند که با نور حرکت کنند، در آن روز تاریکی و ظلمت، نور درون انسان مؤمن درخشیدن پیدا کرده است و این نور آنها، نور ایمان ایشان است، این نور ولایت اولیاست، شاید هم این نور جلوه خود اولیای حق است که پیشاپیش مؤمنان حرکت می کند و آنها به دنبال در جریانند، و تو ای انسان توبه کننده به سوی حق در همان حال خواهان نور کامل می شوی، خواهان آمرزش تمام هستی، به دنبال روشنایی و دنبال کمال می گردی و از خدای قادر توانا می خواهی این نعمت را بر تو تمام گرداند. اکنون آیا برای بنده عذری و بهانه ای باقی می ماند وقتی که راه باز و گشوده شده است . راهنمای به راه وجود دارد، آیا در وارد نشدن بر این راه و سرگرم شدن به لذت های زودگذر و گناه ها و فراموش کردن خویشتن خویش و به باد دادن سرنوشت خویش جز خود وی، دیگری را تقصیری هست؟خداوند به انسان ندا داده است، این کار معامله ای پر سود است و در پیمودن راه نیکی و در رسیدن به حق زیادتی قرار دارد و فرموده است تو یک کار خوب کن؛ ده برابر پاداش بگیر و در همان حال می گوید: به بدی تنها به اندازه خودش مجازات دریافت می کنی، حال بنده ای که از ده برابر پاداش نیکو می گذرد و مجازات یک برابر زشتی را بر می گزیند، آیا زیانکار نیست و آیا او نباید  تنها خودش را سرزنش کند؟باز خداوند به مهربانی و لطف خویش بر این پاداش افزوده است و فرموده است: انفاق در راه من و کار کردن برای من، مانند کاشتن دانه ای است که از یک دانه هفتصد دانه بروید، و من خدا، باز بر آن می ا فزایم.و باز خداوند می گوید: بنده من اگر از آنچه من به تو ارزانی داشته ام، تو به من قرض دهی، به بندگان من به نیت من وام دهی، من خدا بر آن فراوان افزوده و تو را بهره مند می سازم.این خداست که با کلام خویش با تعابیر مختلف در قرآن کریم  و یا با زبان اولیایش با بیان های مختلف پیوسته انسان را می خواند تا بندگان از غفلت بیرون آمده و راه راستین را برگزینند و به سعادت دست یابند. «فَمَنْ زُحْزِحَ عَنِ النَّارِ وَأُدْخِلَ الْجَنَّةَ فَقَدْ فَازَ؛ پس هر که را از دوزخ دور کنند و به بهشت درآورند به راستی رستگار است.»(آل عمران/ ۱۸۵)

انسان باید بداند، بهشت جایگاه قرب حق، جایگاه والایی است و چون بین انسان که در منزل طبیعت قرار گرفته و در زمین فرود آمده است تا وصول به حق -که بینهایت است- فاصله ها زیاد است و برای رسیدن به آن که رستگاری و سعادت همان است، فاصله زیاد است، این فاصله باید با ایمان و عمل صالح پیموده شود، و هر عمل شایسته ای که خود ایمان ریشه و اصل هر عمل شایسته است، با افزایش  های خداوندی این فاصله  را پر کرده و می پیماید و به آستانه ورود به رحمت خاص حق می رسد و از سوی دیگر جهنم و آتش که پست است و باطن تعلق به پستی است، بسیار به انسان خاکی و هبوط کرده از بهشت نزدیک است و با آنکه بدی را جز به اندازه خودش جزا ندهد، ولی انسان به سرعت به ان می رسد و در حقیقت در این پایین آمدن باقی می ماند و این پائینی را عمق می بخشد، و این رمز تضاعف حسنات و تساوی سیئات در سیر انسان است که یکی رشد دهنده و بالابرنده و دیگری نگهدارنده در دل طبیعت و زمین است.