پرتال امام خمینی(س)؛ یادداشت ۴۰۸ / حسین مستوفی
سلسله یادداشت های «شرح دعای وداع با ماه مبارک رمضان امام سجاد علیه السلام» به همت معاونت پژوهشی موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س) تهیه شده و از سوی پرتال امام خمینی(س) در ایام ماه مبارک رمضان منتشر می شود. در شرح دعای وداع، امام سجاد (علیه‌السلام) آخر ماه مبارک رمضان که می‌شد، با سوز و گداز این دعا را می‌خواند و می‌فرمود: ماه رمضان در بین ما اقامت داشت و جای حمد و ثنا بود؛ زیرا به همراه خود رحمت آورد. و رفیق بسیار خوبی برای ما بود. ما در صحبت و همراهی با او به فضایل و نعمتهایی رسیدیم. دوستی بود که به همراهش رحمت و مغفرت و برکت آورد...
مطالب تفسیر که در ۱۵ قسمت تقدیم خواهد شد؛ اکنون قسمت دوازدهم این تفسیر با عنوان طلب آمرزش و پاداش کامل از ماه رمضان از نظر می گردد:
اَللَّهُمَّ وَ مَا أَلْمَمْنَا بِهِ فِی شَهْرِنَا هَذَا مِنْ لَمَمٍ أَوْ إِثْمٍ أَوْ وَاقَعْنَا فِیهِ مِنْ ذَنْبٍ وَ اکْتَسَبْنَا فِیهِ مِنْ خَطِیئَةٍ عَلَی تَعَمُّدٍ مِنَّا أَوْ عَلَی نِسْیَانٍ ظَلَمْنَا فِیهِ أَنْفُسَنَا أَوِ انْتَهَکْنَا بِهِ حُرْمَةً مِنْ غَیْرِنَا فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اسْتُرْنَا بِسِتْرِکَ وَ اعْفُ عَنَّا بِعَفْوِکَ وَ لاَ تَنْصِبْنَا فِیهِ لِأَعْیُنِ الشَّامِتِینَ وَ لاَ تَبْسُطْ عَلَیْنَا فِیهِ أَلْسُنَ الطَّاعِنِینَ وَ اسْتَعْمِلْنَا بِمَا یَکُونُ حِطَّةً وَ کَفَّارَةً لِمَا أَنْکَرْتَ مِنَّا فِیهِ بِرَأْفَتِکَ الَّتِی لاَ تَنْفَدُ وَ فَضْلِکَ الَّذِی لاَ یَنْقُصُ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اجْبُرْ مُصِیبَتَنَا بِشَهْرِنَا وَ بَارِکْ لَنَا فِی یَوْمِ عِیدِنَا وَ فِطْرِنَا وَ اجْعَلْهُ مِنْ خَیْرِ یَوْمٍ مَرَّ عَلَیْنَا أَجْلَبِهِ لِعَفْوٍ وَ أَمْحَاهُ لِذَنْبٍ وَ اغْفِرْ لَنَا مَا خَفِیَ مِنْ ذُنُوبِنَا وَ مَا عَلَنَ اَللَّهُمَّ اسْلَخْنَا بِانْسِلاَخِ هَذَا الشَّهْرِ مِنْ خَطَایَانَا وَ أَخْرِجْنَا بِخُرُوجِهِ مِنْ سَیِّئَاتِنَا وَ اجْعَلْنَا مِنْ أَسْعَدِ أَهْلِهِ بِهِ وَ أَجْزَلِهِمْ قِسْماً فِیهِ وَ أَوْفَرِهِمْ حَظّاً مِنْهُ اَللَّهُمَّ وَ مَنْ رَعَی هَذَا الشَّهْرَ حَقَّ رِعَایَتِهِ وَ حَفِظَ حُرْمَتَهُ حَقَّ حِفْظِهَا وَ قَامَ بِحُدُودِهِ حَقَّ قِیَامِهَا وَ اتَّقَی ذُنُوبَهُ حَقَّ تُقَاتِهَا أَوْ تَقَرَّبَ إِلَیْکَ بِقُرْبَةٍ أَوْجَبَتْ رِضَاکَ لَهُ وَ عَطَفَتْ رَحْمَتَکَ عَلَیْهِ فَهَبْ لَنَا مِثْلَهُ مِنْ وُجْدِکَ وَ أَعْطِنَا أَضْعَافَهُ مِنْ فَضْلِکَ فَإِنَّ فَضْلَکَ لاَ یَغِیضُ وَ إِنَّ خَزَائِنَکَ لاَ تَنْقُصُ بَلْ تَفِیضُ وَ إِنَّ مَعَادِنَ إِحْسَانِکَ لاَ تَفْنَی وَ إِنَّ عَطَاءَکَ لَلْعَطَاءُ الْمُهَنَّا اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اکْتُبْ لَنَا مِثْلَ أُجُورِ مَنْ صَامَهُ أَوْ تَعَبَّدَ لَکَ فِیهِ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ
«بارخدایا، و آنچه در این ماه از گناه کوچک و بزرگ به آن نزدیک شده وارد شدیم، یا در هر گناه در این ماه مرتکب شدیم. و یا خطایی که در این ماه به عمد یا فراموشی کسب کردیم. به خودمان در این ماه ستم کردیم، و یا پرده حرمت دیگری را دریدیم، پس بر محمد و خاندان او درود فرست و به پرده پوشیدن ما را بپوشان و به ما از عفوت درگذر، و ما را در برابر دیده شماتت کنندگان قرار مده، و زبان طعنه زنندگان بر روی ما باز مکن، و به لطف و رحمتت که پایان ناپذیر است، ما را به کاری وا دار که سبب ریزش گناهان و کفاره اموری شود که در این ماه از ما ناپسند شمردی. خدایا بر محمد و خاندانش درود بفرست، و مصیبت از دست رفتن ماه رمضانمان را جبران کن و روز عید ما و فطر ما را بر ما مبارک گردان و آن را از بهترین روزهایی قرار ده که بر ما گذشته، جلب کننده ترین روز برای عفو و محو کننده ترین برای گناه و گناهان پنهان و آشکار ما را بیامرز.
بارخدایا با پایان یافتن این ماه، ما را از این خطاهایمان بیرون آور(و از آنها در گذر) و با خارج شدن این ماه، ما را از گناهانمان خارج کن و ما را از خوشبخت ترین اهل این ماه و پر بهره ترین بهره مندان در آن و بهره مندترین ایشان قرار ده.
بارالها، خدایا هر کس در این ماه پاس آن را چنان داشته است که حق آن است، و احترام آن را چنانچه شایسته آن است حفظ کرده، و حدود آن چنان که سزاوار است رعایت کرده، و از گناهان آن چنانکه حق پرهیز از آن است، دوری گزیده، یا به وسیله عمل خالصی به تو تقرب جسته است، عملی که موجب رضای تو برای اوست، و رحمتت را به او متوجه کرد، پس خدایا بر ما همانند آن را از ثروت بی نهایت خود ببخش و چند برابر آن را به فضل خویش به ما عطا کن، زیرا فضل تو فنا نپذیرد و معادن احسان تو فناناپذیر است. و همانا عطای تو به راستی عطایی است گوارا.»
در این بخش، چند دعا از امام علیه السلام در این لحظه های وداع آمده است.
دعای نخست، تقاضای جبران و غفران گناهان و خطاهای ماه رمضان است، در طول ماه رمضان، فرد مسلمان مهمان شده به این ماه، کم و کاستی هایی دارد، امام علیه السلام در دعای خود می فرماید: «الممنا به»؛ «المّ» را معنا کرده اند، مثلاً «المّ بالمکان»، یعنی در جایی فرود آمدن ولی طولانی نماندن، «المّ بالامر»، در کاری عمیق شدن، «المّ بالطعام»، خوردن ولی زیاده روی نکردن در آن، و «لمم» را گفته اند، مراد از ان گناهان کوچک یا قصد گناه و رفتن به سوی آن ولی انجام ندادن، یا انجام دادن کاری گاه به گاه نه به صورت استمرار و دائم. امام علیه السلام می فرماید، خدایا ما در این ماه به نیت های نادرست، یا گناه ها، گاهی ورود کردیم و گاه گاهی از ما این ها سر زد، و همچنین می گوید، ما در برخی گناه ها افتادیم و گرفتار شدیم، و به خطاهایی مبتلا گردیدیم، این ها گاهی از روی عمد بود و زمانی بر اثر نسیان و فراموشی، که مراد از آن نه نسیان کلی، بلکه نسیانی است که ناشی از سهل انگاری و کم توجهی است. خداوندا، ما در همه اینها ستمگر به خویش بودیم و زمانی هم به دیگران خدشه ای وارد کرده و پرده ای از دیگران دریده ایم، بارالها، گناه ما به تو زیانی نمی رساند، ما هر چه بدی کرده ایم به خود کرده ایم.
و اکنون با درود بر پیغمبر (ص) و خاندان وی، و واسطه قرار دادن (فصلّ علی محمد و آله) آنها از تو ستر و پوشاندن آنها را و بخشش و عفو را طلب می کنیم. چنان آنها را بر ما بپوشان، یعنی آنها را از میان بردار که نه گرفتار طعنه زنندگان، و نه در برابر چشمان سرزنش کنندگان قرار گیریم، و خدایا برای جبران آنچه بر ما نپسندیدی، از کارهایی که مرتکب شده ایم، ما را دستگیری کن، و به کاری وادار که در آن کار ریزش این بدیها و کفاره (جبران کننده) اینها را در پی داشته باشد. بارالها ما همه این ها را نه از لیاقت و شایستگی خویش بلکه از رأفت و مهربانی پایان ناپذیر تو و فضل کاستی ناپذیر تو خواهانیم.
در دعای دوم، پس از صلوات بر پیغمبر(ص) و خاندان وی از خداوند جبران مصیبت را می خواهد، مصیبت از دست دادن این ماه پر برکت، از خداوند می خواهد پاداش این مصیبت را با آمدن عید بر ما مبارک گردان و آن را بهترین روز برای ما قرار بده، که در آن آمرزش گناه های آشکار و نهان ما و محو همه نقایص ما و جلب عفو و بخشش تو در آن باشد. و از خداوند می خواهد همانطور که این ماه پوسته خود را بر می کند و بیرون می رود خطاهایمان نیز از ما کنده شود و ما نیز از همه بدیهایمان بیرون رویم. و چنین باشد که از بهترین سعادتمندان این ماه، بهترین نصیب برندگان در این ماه و بهره مندترین افراد باشیم. در دعای سوم، از غنای حق (کلمه «وُجد» به معنای بی نیاز و ثروت است) و فضل حق تعالی درخواستی دارد.
امام می فرماید: کسانی از بندگان تو بوده اند که در این ماه به خوبی آنچه سزاور است در این ماه از عبادت، نماز و روزه، ترک معصیت و دوری از گناه ها و تحصیل رضای تو و قرب تو را انجام داده اند، این گونه عمل آنها سبب رضای تو از آنها و رحمت تو بر آنها شده است، خدایا بیا به ما که چنین نکرده ایم و کوتاهی های فراوان در این ماه و در حق این روزها داشته ایم و به وظیفه خود به شایستگی عمل نکردیم، خدایا بیا از غنای خودت (وُجد) هر چه به آنها داده ای به ما هم بده، نه، بیا به فضل خودت چندین برابر بده، خدایا تو دارای فضلی هستی که خشک نمی شود(یغیض، به معنای فرو رفتن ،کم شدن و...) وخزائنی هستی که کاستی نمی یابد بلکه سرشار است وجودشان و جاری است، خدایا، معادن، اصل و ریشه احسان تو پایان ناپذیر است، خدایا، عطای تو، عطایی گوارا و به دور از هر کدورت است. (لَلعلطاء المهنّا؛ مُهَناً از هنأ است، یعنی هر آینه عطای تو گوارا و از هر جهت بی دردسر است.