پرتال امام خمینی(س)؛ یادداشت ۴۱۱ / حسین مستوفی
سلسله یادداشت های «شرح دعای وداع با ماه مبارک رمضان امام سجاد علیه السلام» به همت معاونت پژوهشی موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س) تهیه شده و از سوی پرتال امام خمینی(س) در ایام ماه مبارک رمضان منتشر می شود. در شرح دعای وداع، امام سجاد (علیه‌السلام) آخر ماه مبارک رمضان که می‌شد، با سوز و گداز این دعا را می‌خواند و می‌فرمود: ماه رمضان در بین ما اقامت داشت و جای حمد و ثنا بود؛ زیرا به همراه خود رحمت آورد. و رفیق بسیار خوبی برای ما بود. ما در صحبت و همراهی با او به فضایل و نعمتهایی رسیدیم. دوستی بود که به همراهش رحمت و مغفرت و برکت آورد...
مطالب تفسیر که در ۱۵ قسمت تقدیم خواهد شد؛ اکنون قسمت چهاردهم این تفسیر با عنوان دعا و صلوات در روز عید فطر (۲) از نظر می گردد:
اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ نَبِیِّنَا وَ آلِهِ کَمَا صَلَّیْتَ عَلَی مَلاَئِکَتِکَ الْمُقَرَّبِینَ وَ صَلِّ عَلَیْهِ وَ آلِهِ کَمَا صَلَّیْتَ عَلَی أَنْبِیَائِکَ الْمُرْسَلِینَ وَ صَلِّ عَلَیْهِ وَ آلِهِ کَمَا صَلَّیْتَ عَلَی عِبَادِکَ الصَّالِحِینَ وَ أَفْضَلَ مِنْ ذَلِکَ یَا رَبَّ الْعَالَمِینَ صَلاَةً تَبْلُغُنَا بَرَکَتُهَا وَ یَنَالُنَا نَفْعُهَا وَ یُسْتَجَابُ لَهَا دُعَاؤُنَا إِنَّکَ أَکْرَمُ مَنْ رُغِبَ إِلَیْهِ وَ أَکْفَی مَنْ تُوُکِّلَ عَلَیْهِ وَ أَعْطَی مَنْ سُئِلَ مِنْ فَضْلِهِ وَ أَنْتَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ
«بارخدایا، بر محمد پیغمبر ما و خاندانش درود بفرست، همچنان که بر فرشتگان مقرب خویش درود فرستاده ای. و بر او و خاندانش درود بفرست چنانکه بر پیامبران مرسلت درود فرستاده ای، و بر او و خاندانش درود بفرست چنانکه بر بندگان صالحت درود می فرستی، و بهتر از آن را ای خدای جهانیان، درودی که برکتش به ما برسد، و سود آن بهره ما شود، و دعای ما به آن اجابت شود، زیرا تو بزرگترین کسی هستی که به او توجه می شود و کارسازترین کسی هستی که به او توکل می شود، و بخشنده ترین کسی هستی که از فضل او درخواست شده و تو بر همه چیز توانایی.»
آخرین بخش دعا و زینت بخش همه دعاها، درود و صلوات بر پیغمبر اسلام و خاندان وی است، آن هم درود و سلام و صلوات و رحمتی بالاتر و برتر و گسترده تر از آنچه برای همه انبیاء و اولیاء و فرشتگان و خوبان و شایستگان عالم انجام شده است.
بیشتر دعاهای صحیفه سجادیه، و دیگر دعاها، صلوات در آغاز یا میانه یا پایان آن آمده است. در ارزش والای آن و اهمیت ذکر آن، آیه مبارکه ۵۶ سوره احزاب کافی است.
«إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِیمًا؛ خداوند و فرشتگان بر پیامبر درود می فرستند، ای مؤمنان بر او درود بفرستید و به شایستگی به او سلام کنید.»
در معنای «صلوات» که از ریشه «صلّی» است، معنای دعا، رحمت و برکت را نوشته اند.(معجم مقاییس اللغه، مصباح اللغه) در «التحقیق» می نویسد: صلوات، ثنای جمیل مطلق است که دربردارنده درود و سلام و غیر آن است، ثنای خداوند کشف می کند از رضا و اطاعت بنده از حق، و از ملائکه بر طاعت و خلوص بنده در صراط مستقیم و از انسان ها، به وجود ایمان و طاعت برای خدا و رسول و از حب مطلق و تمایل به قرب کشف می کند.» (جلد ۶، صص: ۲۷۳-۲۷۲).
علامه طباطبایی می نویسد: صلاة در اصل به معنای انعطاف بوده و صلوات خدا بر پیغمبر(ص) به معنای انعطاف او به وی است به وسیله رحمتش، البته انعطافی مطلق (بدون قید)، صلوات ملائکه، تزکیه و استغفار برای او، انعطاف مؤمنین، دعا و درخواست برای اوست. (المیزان، ج ۱۶، ص ۳۳۸).
از امام موسی بن جعفر(ع) آمده است: «صلاة الله رحمة من الله و صلاة الملائکة تزکیة منهم له، و صلاة المؤمنین دعاء منهم له؛ صلوات خداوند رحمتی از حق تعالی است و صلوات فرشتگان تزکیه و پاک دانستن از سوی آنها برای اوست و صلوات مؤمنین دعایی از سوی آنها برای اوست.»(ثواب الاعمال، ص ۱۵۶).
در کتاب های تفسیری و حدیثی در چگونگی صلوات بر پیغمبر(ص)، از خود رسول الله(ص) پرسش شده است، که رسول خدا(ص) در پاسخ به آن، چگونگی فرستادن صلوات فرموده اند. (عبارت های مختلفی نقل شده است. از جمله سیوطی در المنثور، ۱۸ روایت نقل می کند که در همه آنها افزودن «آل» و «اهل بیت» آمده است. از جمله کعب بن عجزه می گوید به پیغمبر(ص) می گوید: به پیغمبر(ص) گفتیم که سلام بر شما را می دانیم، صلوات بر شما چگونه باشد؛ فرمودند: «الله صلّ علی محمد و علی آل محمد کما صلیت علی ابراهیم و آل ابراهیم انّک حمید مجید و بارک علی محمد و آل محمد کما بارکت علی ابراهیم و آل ابراهیم انّک حمید و مجید.»(درالمنثور، ج ۵، صص ۲۱۷-۲۱۶).
امام صادق علیه السلام فرمودند: «هیچ چیزی در میزان اعمال سنگین تر از صلوات بر محمد و آل محمد نیست...»(کافی، ج۲، ص ۴۹۴، حدیث ۱۵)
با نگاهی به آیه دستور صلوات در سوره احزاب، شخص صلوات فرستنده در این کار با خدا و فرشتگان همراه می شود، در کاری شرکت می کند که خداوند نیز فاعل آن کار است و فرشتگان نیز فاعل آن کار هستند.
صیغه مضارع «یصلّون» در آیه می رساند که صلوات خداوند و فرشتگان بر پیغمبر(ص)، صلواتی دائمی و همیشگی است و این بیان جریان فیض دائمی حق بر پیغمبر(ص) است و فرشتگان با این صلوات خود را از بهره مندان این فیض دائمی می نمایند، و حق تعالی به اهل ایمان دستور داده است، برای بهره مندی از این فیض شما نیز با صلوات بر پیغمبر(ص) برای خود قابلیت و شایستگی آن را فراهم سازید.
«و جعل صلواتنا علیکم و خصّنا به من ولایتکم طیبا لخلقنا و طهارة لانفسنا و تزکیه لنا و کفارة لذنوبنا؛ و خداوند صلوات ما را بر شما حکم کرد، و آنچه از نعمت ولایت شما بر ما اختصاص داد تا سبب پاکی فطرت و خلق ما و پاکی نفوس ما و پاکیزگی روح و کمال ما و کفاره گناهان ما باشد».(زیارت جامعه کبیره)
آری، صلوات همراه شدن با جریان آفرینش و رشد و کمال انسانی و پاکی درون و برون و سبب انجام خوبی ها و دوری از بدی ها، و سبب مهربانی و عطوفت با دیگران و احسان و بخشش و موجب لطافت روح و جان خواهد شد.
لذا می بینیم سیدالساجدین(ع) در این دعا از حق تعالی می خواهد صلواتی را که ما بفرستیم برکت آن به ما برسد و از سود آن بهره مند شویم، و دعاهای ما به آن به اجابت برسد.
و از خداوند می خواهد که برکت این دعا و صلوات را برای او جاری و ساری کند و سود آن به وی برسد و دعای وی به ان مستجاب شود، که صلوات واسطه فیض حق و استجابت دعاست.
و در پایان هم می فرماید که تو کریم ترین کریمانی که بر وی می شود رغبت کرد و به سوی او شوق داشت و می توان برا توکل کرد و از فضل او درخواست کرد چون تو بر همه چیز توانایی و در دادن و اعطای تو هیچ مانعی نه در قدرت و نه در احسان و نه در کرم... وجود ندارد.