راهبرد ایجاد وحدت در اندیشه امام خمینی

راهبرد ایجاد وحدت در اندیشه امام خمینی (س)

پدیدآورنده (ها): فوزی، یحیی

مقدمه

قدرتمند شدن جهان اسلام یکی از آرمانهای اساسی در اندیشه سیاسی امام خمینی (س) است. در این راستا وجود وحدت و اتحاد در صفوف داخلی مسلمانان از نظر ایشان، یکی از مهمترین عوامل قدرت بویژه در مبارزه با دشمن جهانی به شمار می آید. بر این اساس، امام خمینی (س) به عنوان یکی از منادیان بزرگ وحدت در جهان اسلام شناخته می شوند و در بیانات، مکتوبات و دیدگاههای فقهی و سیره عملی خود بر ضرورت اتحاد ملل و طوایف مسلمانان و جلوگیری از تفرقه در صفوف امت اسلامی تأکید فراوانی دارند. این نوشتار کوشیده است ضمن بررسی ابعاد این هدف در اندیشه سیاسی امام خمینی (س) به طور خاص به دو پرسش مشخص زیر پاسخ دهد: نخست اینکه آیا این تاکید بر وحدت تنها به دلیل مصلحتهای خاص و از دیدگاهی تاکتیکی مطرح شده است و یا اینکه مبنای نظری مهمی در بینش امام خمینی دربارهء ملی گرایی می فرمایند: «من مکرر عرض می کنم که این ملی گرایی اساس بدبختی مسلمین است. برای اینکه ملتها را در مقابل یکدیگر قرار دهد... اینها تلقیناتی بوده است از ابرقدرتها می خواستند ما را بچاپند، شده است. مع الاسف بعضی اشخاص مسلمان هم باورشان آمده است».

امام خمینی دارد؟

و دوم اینکه راهبرد (استراتژی) ایشان برای تحقق این وحدت چیست؟

۱-مبانی نظری اندیشه امام خمینی (س) درباره وحدت مسلمانان

بررسی آثار امام خمینی (س) بیانگر این مطلب است که تأکید بر وحدت در آثار ایشان، از یک مبنای نظری قوی ریشه می گیرد و این تاکید بر مکتب فلسفی عرفانی امام خمینی که مبتنی بر وحدت حقیقی عالم خلق و امر و وحدت حقیقی موجود است استوار می باشد. از دیدگاه امام (س) فطرت الهی بشر گرایش به توحید دارد و عقل و خرد آدمی نیز در تمامی ادوار زندگی اش-آنجا که به غرضها و تمایلهای نفسانی و شیطانی آلوده نشده-بر همین گرایش حکم کرده است. منازعات، پراکندگیها و تفرقه ها نیز خلاف مصلحت جوامع انسانی و گاهی در مسیر انحطاط دانسته شده است. انبیای الهی از آدم تا خاتم- صلوة الله علیهم اجمعین-نیز اساس دعوت دینی خویش را بر توحید و نفی مظاهر شرک و ثنویت و تثلیث و نفاق در همه ابعاد آن قرار داده اند. اعتقاد به توحید، نهایی ترین مرز اسلام و کفر است و اصولا گرایش به وحدت حقیقی در جامعه انسانی از جلوه های اعتقاد به توحید است و در نقطه مقابل آن کثرت گرایی از ویژگیهای بارز ماده پرستی و شرک به شمار می آید.

امام در کتاب «سرالصلوة» در بیان مقامات معنوی علمای باالله پس از ذکر مقدمات سه گانه ای، چهارمین مقام اولیا را تحقق مقام وحدت می دانند و می فرمایند: «در این مقام کثرت قاب قوسین از میان برخیزد و به هویت ذاتیه با جمیع شتونات آن، مستهلک در عین جمع و متلاشی در نور قدم و مضمحل در احدیت و فانی در غیبت هویت شوند».

و در جایی دیگر می فرمایند: «اصحاب صحو بعد المحو را حجابی از غیب و شهادت نباشد. وجود خود آنها وجود حقانی باشد و عالم را به وجود حقانی مشاهده کنند و «ما رایت شیئا الا و رایت الله قبله و بعده و معه»، تجلیات ذاتیه و اسمائیه و افعالیه هیچیک، آنها را از دیگری محجوب نکند». ۱

حضرت امام وحدت را از سنخ رحمت و محصول مقدماتی می دانند که بدون آنها حاصل نخواهد شد. ایشان می فرمایند: «باید کوشش کنیم که این رحمت ادامه پیدا کند... تفرقه از شیطان است و وحدت کلمه و اتحاد از رحمان است». ۲

شعر عرفانی امام نیز آوای وحدت را در مجموعه نظام هستی تکرار می کند، بدان پایه که حتی فریاد اناالحق منصور را نشان انیت و ثنویت می دانند:

بر فراز دار فریاد اناالحق می زنی مدعی حق طلب انیت و انا چه شد؟

و یا در سروده ای دیگر:

 «فریاد اناالحق ره منصور بود یا رب مددی که فکر راهی بکنیم» ۳

حضرت امام در میدان مبارزه نیز یکی از پیشگامان دعوت به وحدت بودند. بخش مهمی از نخستین اعلامیه تاریخی ایشان که بیش از پنجاه سال با آیه مبارکه

 «قل انما اعظکم بواحدة ان تقومو الله مثنی و فرادی» ۴

آغاز و صادر شده است، وحدت امت را به عنوان بستر قیام الله تشکیل می دهد.

حضرت امام (س) در کتاب «چهل حدیث» در بیانی تاریخی و اخلاقی و در معنا و ماهیت وحدت کلمه می فرمایند.

 «یکی از مقاصد بزرگ شرایع و انبیای عظام- سلام الله علیهم -که علاوه بر آن که خود مقصود مستقل است، وسیله پیشرفت مقاصد بزرگ و دخیل تام در تشکیل مدینه فاضله می باشد، توحید کلمه و توحید عقیده است، و اجتماع در سهام امور و جلوگیری از تعدیات ظالمانه ارباب تعدی است که مستلزم فساد بنی الانسان و خراب مدینه فاضله است و این مقصد بزرگ که مصلح اجتماعی و فردی است، انجام نگیرد مگر در سایه وحدت نفوس و اتحاد همه و الفت و اخوت و صفای باطنی و صداقت قلبی و ظاهری و افراد جامعه به طوری شوند که نوع بنی آدم تشکیل یک شخص دهند، و جمعیت به منزله یک شخص باشد، و افراد به منزله اعضا و اجزای آن باشند، و تمام کوششها و سعی ها، حول یک مقصد بزرگ الهی و یک سهم عظیم عقلی که صلاح جمیعت و فرد است، چرخ زند. و اگر چنین مودت و اخوتی در بین یک نوع و یا یک طایفه پیدا شد، غلبه کنند بر تمام طوایف و مللی که بر این طریقه نباشند، چنانچه از مراجعه به تواریخ خصوصا تاریخ جنگهای اسلام و فتوحات عظیمه آن مطلب خوب روشن می شود، مسلمین مأمورند به دوستی و مواصلت و نیکویی به یکدیگر و مودت و اخوت». بر این اساس امام خمینی (س) بر اساس یک مبنای فلسفی و عرفانی به طور اصولی از وحدت حمایت می کنند و یکی از تجلیات آن را وحدت بین مسلمانان می دانند.

۲-عامل اصلی تفرقه در جهان اسلام از دیدگاه امام خمینی (س)

راهبرد امام خمینی (س) برای تحقق وحدت، مبتنی بر نگرش ایشان به عوامل تفرقه در جهان اسلام است. به همین دلیل به منظور درک چرایی این راهبرد، نخست به بحث مختصری درباره عامل یا عوامل تفرقه در جهان اسلام می پردازیم.

امام خمینی (س) علت العلل تفرقه در جهان اسلام را عامل خارجی می دانند و معتقدند که این عامل با استفاده از ابزارهای داخلی خود، کار تخریب و انهدام وحدت در جوامع اسلام را انجام داده و خواهد داد. ایشان هدف عوامل خارجی از تفرقه را سلطه بر جوامع مسلمین و غارت ذخایر آنها می دانند و در این باره می گویند:

«آنهایی که می خواهند از بلاد مسلمین بهره گیری کنند، آنهایی که می خواهند ذخایر مسلمین را ببرند، آنهایی که می خواهند دولتهای اسلامی را در زیر یوغ سلطنت خودشان قرار بدهند، اینها کوشش کرده اند خودشان و عمالشان به اینکه تفرقه بین مسلمین ایجاد کنند». ۵

امام (س) در جای دیگر این عوامل را دولتهای استعمار طلب می دانند و می گویند: «دولتهای استعمار طلب، دولتهایی که می خوانند ذخایر مسلمین را ببرند با وسیله های مختلف، با نیرنگهای متعدد دول اسلامی را، سران دول اسلامی را اغفال می کنند. گاهی به اسم شیعه و سنی اختلاف ایجاد می کنند و.. بین طوایف بهاسم اسلام و به اسم مذهب چیزهایی پخش می کنند؛ تبلیغاتی می کنند که طوایف مسلمین به جان هم بیفتند و با هم اختلاف شیعه و سنی پیدا بکنند و آنها به ذخایری که مسلمین دارند، دسترسی پیدا بکنند و نتوانند مسلمین کاری انجام بدهند».

امام خمینی (س) وحدت جهان اسلام را مهمترین عامل قدرت جهان اسلام می دانند و مانع اصلی وحدت را عناصر خارجی و ابرقدرتها و قدرتهای سلطه گر معرفی می کنند که برای تداوم منابع خود در منطقه با بهره گیری از دو ابزار داخلی یعنی تفرقه مذهبی و تفرقه قومی سعی در تجزیه جهان اسلام دارند.

ایشان در موقعیتهای دیگری از قدرتمندان و ابرقدرتها در این ارتباط یاد می کنند و می گویند: «طرح اختلاف بین مذاهب اسلامی از جنایاتی است که به دست قدرتمندان که از اختلاف بین مسلمانان سود می برند... ریخته شده و هر روز بر آن دامن می زنند». ۶

و یا: «این طور نیست که این ممالک اسلامی که با هم اختلافات دارند، و اختلافات سرسختانه با هم دارند... مِنْ بابِ اتفاق شده باشد؛ خیر، این نقشه های آن ابرقدرتهاست که اینها را وادار می کند که به هم بپرند و اجتماع نداشته باشند. آن قدرت یک میلیاردی نیاید روی کار». ۷

امام (س) با اشاره به عناصر داخلی که به اعتقاد ایشان به عنوان کارگزاران عوامل خارجی عمل می کنند و تفرقه در جهان اسلامی را دامن می زنند، خاطر نشان می سازند که این عناصر داخلی در خدمت عامل اصلی تفرقه یعنی عامل خارجی هستند: «آنهایی که می خواهند ایجاد تفرقه بکنند اینها نه اهل سنت هستند و نه اهل تشیع هستند. آنها کسانی هستند که کارگردانان دولتهای ابرقدرت هستند و در خدمت آنها هستند». ۸

و در جایی دیگر می افزایند: «شیطان بزرگ جوجه های خود را فراخوانده است تا با هر حیله متصور، بین مسلمین تفرقه افکند و امت توحیدی و برادران ایمانی را به اختلاف و دشمنی کشاند و راه سلطه گری و چپاول را برای خویش هر چه بیشتر باز کند». ۹

امام به صورت خاص به دو دسته از این عناصر داخلی اشاره می کنند و یکی از آنها را برخی سران اسلامی می دانند و می گویند: «یکی از بزرگترین و اساسی ترین مشکلات، عدم اتحاد بین مسلمین است که بعضی از به اصطلاح سران کشورهای اسلامی منشأ آن می باشند... جنایتکاران سودجو که از اختلاف ملتها و دولتها به سود خودشان بهره برداری می کنند، با دست عمال از خدا بیخبر خود به اختلافات دامن می زنند». ۱۰

و یا در جایی دیگر می فرمایند: اختلاف نظر و مزدوری بعضی سران کشورهای اسلامی؛ به هفتصد میلیون مسلمان، علی رغم معادن و ثروتها و امکانات طبیعیشان، فرصت و امکان کوتاه کردن دست استعمار و صهیونیسم و محدود کردن نفوذ بیگانگان را نمی دهد. ۱۱

امام خمینی (س) دومین عنصر مهم داخلی را که به عنوان کارگزار عامل اصلی عمل می کند، عناصر فرهنگی می دانند و به طور خاص به برخی اقدامات آخوندهایی که ایشان از عناوین «جیره خوار» ۱۲و «نفاق افکن» و «وعاظ السلاطین» برای آنها استفاده می کنند اشاره می کنند، از جمله به اقدام این عناصر در ایجاد تفرقه بین ایران اسلامی و بقیه کشورهای مسلمان اشاره دارند و می گویند: «در آستانه کوشش بی امان ایران برای وحدت کلمه و تشبث به اسلام بزرگ و توحید بین جمیع مسلمین جهان، به یکی از مهره های خبیث امریکا و از دوستان شاه مخلوع معدوم، دستور می دهند تا از فقها و مفتیان اهل سنت، فتوا بر کفر ایرانیان عزیز بگیرد. و بعضی از این مهره ها گفته اند: «اسلامی که ایرانیان می گویند، غیر از اسلامی است که ما می گوییم».». ۱۳

و یا در جای دیگر می گویند: «آنهایی که می خواهند ایجاد تفرقه بکنند اینها نه اهل سنت هستند و نه اهل تشیع هستند. آنها کسانی هستند که کارگردانان دولتهای ابرقدرت هستند و در خدمت آنها هستند... اینها اشخاصی هستند که برای دشمن اسلام، برای دشمنهای اسلام مشغول توطئه هستند و می خواهند دشمنهای اسلام را بر مسلمین غالب کنند. آنها طرفدار امریکا هستند. بعضی طرفدار شوروی هستند». ۱۴

امام خمینی (س) معتقدند که این عامل خارجی با استفاده از عوامل داخلی خود از دو ابزار مهم برای ایجاد تفرقه در جهان اسلام استفاده کرده است که این دو ابزار مهم عبارتند از اختلاف قومی (ناسیونالیسم) و اختلاف مذهبی.

امام (س) برای تبیین این دو عامل از برخی تجربیان تاریخی استفاده می کنند ودر زمینهء ابزار ناسیونالیسم و ملی گرایی از تجربه فروپاشی امپراتوری بزرگ عثمانی یاد می کنند و معتقدند که قدرتهای بزرگ برای نابودی یک امپراتوری بزرگ اسلامی و تجزیه مسلمان به این ابزار متوسل شده وباطرح مساله قومیتهای مختلف، جدایی بین کرد، ترک، عرب را در جهان اسلام دامن زدند و می افزایند: «شاید بسیاری، بعضی از شما یادشان بیاید جنگ بین المللی را، جنگ اول بین المللی را، که با مسلمین و با دولت بزرگ عثمانی چه کردند. دولت عثمانی یکی از دولی بود که اگر با شوروی طرف می شد، گاهی او را زمین می زد؛ سایر دول حریف میدان او نبودند. دولت عثمانی یک دولت اسلامی بود که سیطره اش گرفته بود تقریباً از شرق تا غرب را. آنها دیدند که با این دولت اسلامی به این قوی ای نمی شود چاره ای کرد؛ نمی شود ذخایر را برد. بعد از اینکه در آن جنگ- با آن بساط- غلبه پیدا کردند، تجزیه کردند دولت عثمانی را به دول بسیار کوچک کوچک. برای هر یک از آنها هم یا امیری قرار دادند یا سلطانی قرار دادند یا رئیس جمهوری قرار دادند؛ آنها در قبضه مستعمره چیها و ملت بیچاره در قبضه آنها. با این وضع یک دولت عثمانی با آن مجد را زمین زدند». ۱۵

امام (س) دربارهء ملی گرایی می فرمایند: «من مکرّر عرض می کنم که این ملّی گرایی اساس بدبختی مسلمین است برای این است که این ملّی گرایی، ملت ایران را در مقابل سایر ملتهای مسلمین قرار می دهد... اینها تبلیغاتی بوده است، تلقیناتی بوده است که از ابرقدرتها که می خواستند ما را بچاپند، شده است و مع الأسف، بعض اشخاص مسلمان صحیح هم باورشان آمده.». ۱۶

ایشان در سخنانی دیگر از ملی گرایی به عنوان یکی از نقشه های بزرگ قدرتهای بزرگ برای چپاول مسلمانان یاد می کنند و می گویند: «نقشه های قدرتهای بزرگ که می خواهند مسلمین را زیر سلطه خود بیاورند و مخازن آنها را به غصب ببرند و اموال آنها را به چپاول ببرند... مسئله ملت گرایی است... نقشه قدرتهای بزرگ و وابستگان آنها در کشورهای اسلامی این است که این قشرهای مُسْلم را... از هم جدا کنند، و به اسم ملت ترک، ملت کرد، ملت عرب، ملت فارس از هم جدا کنند بلکه با هم دشمن کنند. و این درست بر خلاف مسیر اسلام است .... اینهایی که با اسم ملیت و گروهگرایی و ملی گرایی بین مسلمین تفرقه می اندازند، اینها لشکرهای شیطان و کمک کارهای به قدرتهای بزرگ و مخالفین با قرآن کریم هستند.». ۱۷

امام خمینی (س) در سخنان خود به ابزار دوم استعمار یعنی ایجاد اختلاف مذهبی بین فرقه های مسلمانان اشاره دارند و آن را یکی از جنایات قدرتمندان برای ویران کردن اساس وحدت مسلمانان می دانند و می فرمایند: «طرح اختلاف بین مذاهب اسلامی از جنایاتی است که به دست قدرتمندان که از اختلاف بین مسلمانان سود می برند و عمال از خدا بیخبر آنان از آن جمله وعاظ السلاطین «۱» که از سلاطین جور، سیاهروی ترند، ریخته شده و هر روز بر آن دامن می زنند و گریبان چاک می کنند و در هر مقطع به امید آنکه اساس وحدت بین مسلمین را از پایه ویران نمایند، طرحی برای ایجاد اختلاف عرضه می دارند.». ۱۸

ایشان در جای دیگر از تفرقه به عنوان یک انحراف در جوامع مسلمین یاد می کنند که به وسیله دست قوی دشمن ایجاد شد. ۱۹و معتقدند کسانی که تفرقه ایجاد می کنند نه سنی هستند نه شیعه، بلکه ابزار دست دولتهای ابر قدرت می باشند. ۲۰

۳-مبانی راهبرد امام خمینی (س) برای وحدت جهان اسلام

مطالعه آثار منتشر شده از امام خمینی (س) نشان دهنده این است که مبانی استراتژی ایشان به منظور وحدت در جهان اسلام بر دو اصل سلبی زیر استوار است که همراه آن با استفاده از یک سری ابزارهای ایجابی، می توان وحدت جهان اسلام را متحقق کرد.

الف) مبارزه با قدرتهای بزرگ سلطه گر

با توجه به نگرش امام نسبت به عامل اصلی تفرقه، بدیهی است که مهمترین استراتژی رسیدن به وحدت را برخورد با ابر قدرتها و قدرتهای سلطه گر بدانند و طرد سلطه و نفوذ این قدرتها را مهمترین عامل در اعاده وحدت بر جهان اسلام قلمداد کنند.

امام خمینی (س) در این باره می فرمایند: «ملتهای مسلمان باید اصل را بر دشمنی و فریب ابرقدرتها با خود بگذارند، مگر اینکه خلاف عینی و عملی آن را مشاهده و لمس و باور نمایند». ۲۱

و در جای دیگر می فرمایند: «کسی که تابع مذهب اسلام است باید با ابرقدرتها مخالفت کند، و مظلومان را از زیر چنگال اینها بیرون بیاورد». ۲۲

امام (س) به طور خاص از مبارزه با آمریکا به عنوان مهمترین مصداق سلطه گری در جهان اسلام و مهمترین عامل تفرقه یاد می کنند و مبارزه با آن را مورد تاکید قرار می دهند و می گویند: «مهمترین و دردآورترین مسئله ای که ملتهای اسلامی و غیر اسلامی کشورهای تحت سلطه با آن مواجه است موضوع امریکاست. دولت امریکا به عنوان قدرتمندترین کشورهای جهان برای بیشتر بلعیدن ذخایر مادی کشورهای تحت سلطه، از هیچ کوششی فروگذار نمی کند. امریکا دشمن شماره یک مردم محروم و مستضعف جهان است. امریکا برای سیطره سیاسی و اقتصادی و فرهنگی و نظامی خویش بر جهان زیر سلطه، از هیچ جنایتی خودداری نمی نماید». ۲۳

بر این اساس امام خمینی (س)، برخورد با آمریکا و پایگاه منطقه آن یعنی اسرائیل را نه تنها از دید روابط با کشوری قدرتمند در رژیمی نامشروع بلکه از دیدی استراتژیک در خصوص وحدت جهان اسلام می نگرند و نفی و طرد نفوذ و سلطه آمریکا در کشورهای اسلامی را موجب حیات مجدد جهان اسلام و رفع تفرقه در این کشورها می دانند. در این قالب، تاکید امام (س) بر اینکه آمریکا شیطان بزرگ است و حساسیت خاص ایشان در نفی هر گونه رابطه مجدد با آن کشور معنا پیدا می کند. همچنین تاکید بر انجام اعمال برائت از مشرکین در حج و برگزاری روز قدس در این راستاست. بنابراین به نظر می رسد امام خمینی (س) معتقدند با دوری جستن از نفوذ و سلطه قدرتهای سلطه گر تا حد زیادی یکی از موانع اصلی وحدت رفع شده و به دنبال آن وجوه مشترک و نیازهای کشورهای اسلامی آنها را به سوی یکدیگر سوق خواهد داد.

ب) حفظ انسجام امت اسلام و مبارزه با عناصر تفرقه افکن

امام خمینی (س) افزون بر نفی ابر قدرتها، نفی ابزارهای داخلی آنها را نیز گام اساسی دیگر برای حفظ وحدت می دانند. زیرا با توجه به اینکه امام خمینی (س) از دو ابزار مهم تفرقه در جهان اسلام تحت عنوان تفرقه قومی (ناسیونالیسم) و تفرقه مذهبی یاد کرده اند، طبیعی است که مبارزه با این دو روش تفرقه را یکی از اصول استراتژی مهم خود بدانند و بر حفظ انسجام امت اسلامی و مبارزه با عناصر تفرقه افکن تاکید ورزند. ایشان در این باره تلاش دارند تا با طرح مبانی مشترک مسلمانان اختلافات مذهبی آنها را کم اهمیت جلوه دهند و همه را حول محور قرآن و توحید متحد سازند. ایشان در این باره می گویند: «. ما باید توجه به این معنا بکنیم که همه ما مسلمان هستیم و همه ما اهل قرآن و اهل توحید هستیم، و باید برای قرآن و توحید زحمت بکشیم و خدمت بکنیم.» ۲۴و «اصل این مسأله که شیعه و سنی، شیعه یک طرف و سنی یک طرف، این از روی جهالت و از روی تبلیغاتی که اجانب کردند... امروز روزی است که [باید] تمام مسلمین تمام بلاد عالَم با هم مجتمع بشوند.» ۲۵

امام (س) در همین باره می افزایند: «یک دسته از مسلمانان شیعه هستند و یک دسته ای از مسلمانان سنی، یک دسته حنفی و یک دسته ای حنبلی و دسته ای اخباری هستند؛ اصلًا طرح این معنا، از اول درست نبود. در یک جامعه ای که همه می خواهند به اسلام خدمت کنند و برای اسلام باشند، این مسائل نباید طرح شود. ما همه برادر هستیم و با هم هستیم؛ منتها علمای شما یک دسته فتوا به یک چیز دادند و شما تقلید از علمای خود کردید و شدید حنفی؛ یک دسته فتوای شافعی را عمل کردند و یک دسته دیگر فتوای حضرت صادق را عمل کردند، اینها شدند شیعه، اینها دلیل اختلاف نیست. ما نباید با هم اختلاف و یا یک تضادی داشته باشیم، ما همه با هم برادریم. برادران شیعه و سنی باید از هر اختلافی احتراز کنند.». ۲۶

بررسی آثار امام خمینی (س) بیانگر این مطلب است که تأکید بر وحدت در آثار ایشان، از یک مبنای نظری قوی ریشه می گیرد و این تأکید بر مکتب فلسفی عرفانی امام خمینی که مبتنی بر وحدت حقیقی عالم خلق و امر و وحدت حقیقی موجودات استوار می باشد.

ایشان بزرگ کردن این اختلافات را تنها ابزاری از جانب استعمارگران برای ایجاد اختلاف و تفرقه بین جوامع اسلامی می دانند و ضمن اشاره به برخی تفرقه اندازیها از سوی علمای وهابی که به نام مذهب انجام می شود، آنها را مأمور می دانند و می گویند: «از مرکز وحی که رسول اکرم در آنجا مردم را دعوت به اعتصام به حبل اللَّه و وحدت فرموده است، یک آخوند درباری صدای نفاق برمی دارد و فریاد نفاق انگیز می کشد». ۲۷

امام خمینی (س) همچنین در اقدامی عملی از حجاج ایرانی می خواهند که برای از بین بردن این اختلافات اقدام کنند و از هر گونه عملی که بوی تفرقه از آن بیاید در مراسم حج خودداری کنند و حتی خواندن نماز در پشت سر امام غیرشیعی را بدون مهر صحیح می دانند و ترک مسجدالحرام را در حین برپایی نماز جماعت مذمت می کنند. ۲۸

سیره عملی ایشان نیز همواره بر رفع این تفرقه ها حکایت دارد. ایشان اختلافات فقهی در مذاهب اسلامی را بسیار کوچک تر از آن می بینند که باعث تشتت مسلمانان در مقابل کفار شوند.

از سوی دیگر امام خمینی (س) در مواضع مختلفی ضمن مخالفت با هر گونه گروهگرایی در جهان اسلامی آن را باعث تفرقه و ضعف قدرت مسلمین می دانند و معتقدند که باید از فعالیت برخی احزاب که باعث شکاف اجتماعی می شود جلوگیری کرد و آنها را موجب تجزیه ملت و جلوگیری از وحدت ملل اسلامی می دانند. ۲۹

امام (س) با تأکید بر مصالح اسلام به جای منافع ملی، معتقدند که قومیتهای مختلف می توانند تنها گرد محور اسلام تجمع کنند و منافع اسلامی خود را تأمین نمایند. بر این اساس ایشان اعتقاد دارند که با نفی ابرقدرتها و عوامل داخلی تفرقه، موانع اصلی وحدت بین الملل اسلامی برطرف می شود.

۴-ابزارهای راهبردی در ایجاد وحدت بین جوامع اسلامی

همان گونه که اشاره شد امام خمینی (س) معتقدند مبارزه با سلطه قدرتها در جهان اسلام و همچنین مبارزه برای از بین بردن امکانات داخلی آنها در جوامع اسلامی و نفی هر گونه تفرقه قومی و مذهبی مهمترین اولویت را در هر گونه تلاش برای وحدت جهان اسلامی و نفی هر گونه تفرقه قومی و مذهبی مهمترین اولویت را در هر گونه تلاش برای وحدت جهان اسلام داراست و بعد از آن می توان زمینه وحدت ملل اسلامی را برای ایجاد یک امت واحد فراهم ساخت. ایشان برای این منظور ابزارهای متعددی را پیشنهاد می کنند تا به کمک آنها بتوان این وحدت را متحقق ساخت. در زیر به مهمترین این ابزارها اشاره می شود:

الف-دولتهای جوامع مسلمان

امام خمینی (س) در این بار معتقدند که دولتهای اسلامی یکی از مهمترین عوامل بالقوه وحدت دهنده به جهان اسلامی است. ایشان به رغم اینکه به حضور برخی دولتهای بسیار وابسته و مزدور در جهان اسلامی اشاره دارند، سعی می کنند با نصیحت به ترغیب دیگر روسای دول اسلامی بپردازند و آنها را تشویق به اتحاد با هم نمایند. امام در این باره با توجه دادن آنها به اسلام و مصلحت اسلامی به عنوان مهمترین عوامل وحدت ساز می گویند: «من همواره مُصراً خواسته ام که مسلمانان سراسر جهان متحد شوند و بر ضد دشمنانشان از جمله اسرائیل مبارزه کنند. متأسفانه دعوتهای مرا رژیمهای مختلفی که در کشورهای مسلمان بر سر کار آمده اند، نشنیدند. من امیدوارم که بالاخره این دعوتها شنیده شود. من در این راه پایداری خواهم کرد.». ۳۰

و یا در جای دیگر می فرمایند: «الآن بر رؤسای اسلام، بر سلاطین اسلام، بر رؤسای جمهور اسلام، الآن تکلیف است که این اختلافات جزئی موسمی را که گاهی دارند، این اختلافات را کنار بگذارند؛ عرب و عجم ندارد، ترک و فارس ندارد؛ اسلام- کلمه اسلام- پیغمبر اسلام، همان طوری که خودشان طریقه مبارزه شان بوده است، باید آنها هم تَبَع باشند، تبع اسلام باشند». ۳۱

امام (س) همچنین از سلاطین اسلامی می خواهند که ضمن حفظ حدود و مرزهای خود به جامعه بزرگ اسلامی-که مشترک بین آنهاست-بیندیشند و برای مصالح اسلامی اولویت خاص قائل باشند.

 «اگر این هفتصد میلیون، دویست میلیونش، چهار صد میلیونش، با هم دست بدهند، دست برادری بدهند، حدود و ثغورشان را حفظ کنند، حدود خودشان را حفظ کنند لکن در جامعه اسلامی که مشترک ما بین همه است، در کلمه توحید که مشترک بین همه است، در مصالح اسلامی که مشترک بین همه است با هم توحیدِ کلمه کنند. اگر اینها توحید کلمه کنند، دیگر یهود به فلسطین طمع نمی کند؛ دیگر هندو به کشمیر طمع نمی کند. این برای این است که نمی گذارند شما متحد بشوید». ۳۲

امام خمینی (س) بر لزوم حمایت همه جانبه همه کشورهای اسلامی از یکدیگر در مقابل دشمن تأکید می کنند و معتقدند که بر همه مسلمین واجب است که از مسلمانان دیگر در مقابل بیگانگان حمایت کنند. ۳۳ و ضمن همکاری همه جانبه با یکدیگر جبهه مشترکی را در مقابل دشمن به وجود آورند. ایشان اعتقاد دارند که منابع عظیم اقتصادی این کشورها می تواند یکی از عوامل مهم قدرت این کشورها در مقابل ابرقدرتها باشد. بنابراین بر همکاریهای اقتصادی به عنوان مقدمه ای برای همکاریهای همه جانبه تاکید می ورزند. ۳۴

امام خمینی (س) می فرمایند: «طرح اختلاف بین مذاهب اسلامی از جنایاتی است که به دست قدرتمندان که از اختلاف بین مسلمانان سود می برند... ریخته شده و هر روز بر آن دامن می زنند».

امام خمینی (س) در سخنان خود ضمن اشاره به امکانات بالقوه طبیعی و انسانی این کشورها، از این کشورها می خواهند که با گسترش همکاریها و تجمع همه امکانات، قدرت بزرگ جهان اسلام را به فعلیت درآورند. در این باره می گویند: «اگر این دولتهای اسلامی، این دولتهایی که همه چیز دارند، این دولتهایی که افراد زیاد دارند، این دولتهایی که ذخایر زیاد دارند، اگر اینها با هم اتحاد پیدا کنند، در سایه اتحاد احتیاج به هیچ چیز و هیچ کشوری و هیچ قدرتی ندارند بلکه آنها به اینها محتاج هستند». ۳۵

ایشان در مواضع دیگری، گسترش همکاری و اتحاد جهان اسلام را باعث پیروزی مسلمین بر اسرائیل، و بازگرداندن مجدد عظمت مسلمین و بی نیازی آنان از قدرتهای بزرگ ذکر می کنند و همکاری نظامی بین آنها در صورت هر گونه حمله به کشورهای اسلامی را توصیه می کنند و می گویند: «هر ملتی مصلحت ملت دیگری را مصلحت خودش بداند و مؤمنین در هر جا که هستند برادر باشند و به برادری رفتار کنند. و اگر یک جائری به یکی از ممالک اسلامی تعدی کرد، این را تعدی به خودشان بدانند». ۳۶

به هر حال امام خمینی (س) به عنوان یک مصلح واقع بین بر بیداری دولتها به عنوان مهمترین ابزار عملی وحدت، توجه خاصی را مبذول می دادند و از طرق مختلف خواستار به فعلیت رسیدن این امر می شوند.

امام خمینی (س) علت العلل تفرقه در جهان اسلام را عامل خارجی می دانند و معتقدند که این عامل با استفاده از ابزارهای داخلی خود، کار تخریب و انهدام وحدت در جوامع اسلام را انجام داده و خواهد داد.

حضرت امام می فرمایند: «آنهایی که می خواهند ایجاد تفرقه بکنند، اینها نه اهل سنت هستند و نه اهل تشیع، آنها کسانی هستند که کارگردانان آن دولتهای ابرقدرت هستند و اینها در خدمت آنها هستند».

ب-نقش علما و روشنفکران جوامع اسلامی

از دیدگاه امام (س)، یکی دیگر از ابزارهای مهم برای وحدت جهان اسلام، علما و روشنفکران این جوامع هستند تا با بیداری مردم و آگاه کردن آنها از هر گونه خطرات و مضرات تفرقه در جهان اسلام، آنها را به سوی وحدت هدایت کنند. امام خمینی (س) از علما و روشنفکران این کشورها می خواهندتا با قلمها و بیان خود به افشای دسیسه های استعمار بپردازند و عوامل اصلی تفرقه را رسوا سازند و جوامع اسلامی را به وحدت کلمه فرا خوانند: «علما و دانشمندان سراسر جهان بویژه علما و متفکران اسلام بزرگ یکدل و یک جهت در راه نجات بشریت از تحت سلطه ظالمانه این اقلیت حیله باز و توطئه گر که با دسیسه ها و جنجالها سلطه ظالمانه خود را بر جهانیان گسترده اند، بپاخیزند و با بیان و قلم و عمل خود خوف و هراس کاذبی را که بر مظلومان سایه افکنده است بزدایند؛ و این کتابهایی را که اخیراً با دست استعمار که از آستین کثیف این بردگان شیطان منتشر شده و دامن به اختلاف بین طوایف مسلمین می زنند نابود کند و ریشه خلاف که سرچشمه همه گرفتاری مظلومان و مسلمانان است را برکند؛ و یکدل و یک سو بر این رسانه های گروهی که در بیشتر ساعات شب و روز به فتنه انگیزی و نفاق افکنی و دروغ پردازی و شایعه سازی عمر خود را می گذرانند پرخاش کنند و بر سرچشمه تروریزم که از کاخ سفید می جوشد بشورند.». ۳۷

امام خمینی (س) در سخنان دیگری می فرمایند: «. اهل علم و اهل منبر بیشتر، روشنفکر و اهل قلم بیشتر. دیگران هم باید بگویند به همه. به طور توصیه از هم، توصیه کنند به هم. سفارش کنند به هم که گول این شیاطینی که می خواهند جدا کنند شماها را از هم، گول اینها را نخورید.». ۳۸

ایشان همچنین از اقشار مختلف مردم می خواهند تا با تشکیل جبهه مستضعفین مسلمانان را حول محور اسلام و مبارزه بر علیه ابرقدرتها متحد سازند. ۳۹

بنابراین امام خمینی (س)، وظیفهء بیدارسازی ملتها را متوجه علما و روشنفکران آنها می دانند. و از این گروه می خواهند تا نقش تاریخی خود را در وحدت جهان اسلام ایفا نمایند.

پ-کنگره بزرگ حج

امام خمینی (س) از مراسم حج به عنوان یکی از ابزارهای مهم و استراتژیک وحدت یاد می کنند و حضور میلیونها مسلمان در زمانی واحد را زمینهء مناسبی برای طرح مسأله و ایجاد زمینه برای انجام وحدت عملی جهان اسلام می دانند و در این باره می گویند: «در این اجتماع عظیم الهی (حج) که هیچ قدرتی جز قدرت لا یزال خداوند نمی تواند آن را فراهم کند، مسلمانان به بررسی مشکلات عمومی مسلمین پرداخته و در راه رفع آنها با مشورت همگانی کوشش کنند.... یکی از بزرگترین و اساسی ترین مشکلات، عدم اتحاد بین مسلمین است». ۴۰

ایشان ضمن برشمردن منافع سیاسی حج می گویند: «از جمله وظایف در این اجتماع عظیم، دعوت مردم و جوامع اسلامی به وحدت کلمه و رفع اختلافات بین طبقات مسلمین است؛ که خطبا و گویندگان و نویسندگان در این امر حیاتی اقدام نمایند؛ و کوشش کنند در به وجود آوردن جبهه مستضعفین؛ که با وحدت جبهه و وحدت کلمه و شعار «لا اله الا اللَّه» از تحت اسارت قدرتهای شیطانی اجانب و استعمارگران و استثمارگران بیرون آیند، و با اخوت اسلامی بر مشکلات غلبه پیدا کنند.». ۴۱

امام خمینی (س) در یکی از سخنرانیهای خود مرکز دعوت به وحدت را مکه معظمه و در زمان اجتماع مسلمین برای فریضه حج می دانند. ۴۲

با توجه به اهمیتی که امام خمینی (س) برای حج در راه تبلیغ وحدت جهان اسلام قائلند، تأکید ایشان بر انجام مراسم برائت از مشرکین نیز در این مراسم مشخص می شود و بخوبی واضح است که برائت از مشرکین که اقدامی در راه برائت از سلطه گران و قدرتهای سلطه گر در جهان است، اقدامی در راستای وحدت بخشی به جهان اسلام و نفی یکی از عوامل اصل تفرقه است.

امام خمینی (س) اصولا وحدت جهان اسلام را مهمترین عامل قدرت جهان اسلام می دانند و مانع اصلی وحدت را عناصر خارجی و ابرقدرتها و قدرتهای سلطه گر معرفی می کنند که برای تداوم منافع خود در منطقه با بهره گیری از دو ابزار داخلی یعنی تفرقه مذهبی و تفرقه قومی سعی در تجزیه جهان اسلام دارند.

بر این اساس، امام (س) مبنای راهبرد (استراتژی) خود را بر نفی عامل خارجی و طرد عوامل داخلی آن می دانند و معتقدند با نفی این عوامل، زمینه وحدت فراهم می شود و جوامع اسلامی می توانند با توجه به مشترکات خود به یکدیگر نزدیک شوند و قدرت جهان اسلام را به فعلیت درآورند. در این راه ابزارهای راهبردی (استراتژیک) مورد تأکید امام خمینی (س) برای انجام این وحدت عبارتند از: حکومتهای حاکم بر جوامع مسلمان، علما و روشنفکران در جوامع اسلامی و استفاده از کنگره عظیم حج.

پی نوشت:

۱- «سر الصلوة»، امام خمینی (س)، مؤسسه نشر آثار امام خمینی (س)، تهران، ۱۳۷۵، ص ۱۰۳.

۲-صحیفه امام، ج ۱۷، ص ۲۹۵.

۳-دیوان امام (س)، ص ۲۲۶.

۴-«قرآن کریم»، سوره سباء، آیه ۴۶.

۵-صحیفه امام، ج ۱۳، ص ۳۳۹.

۶-همان، ج ۱۵، ص ۱۷۰.

۷-همان، ج ۴، ص ۲۳۳.

۸-همان، ج ۱۳، ص ۱۳۳.

۹-همان، ج ۱۳، ص ۲۰۸.

۱۰-همان، ج ۱۵، ص ۱۶۹.

۱۱-ر. ک: همان، ج ۲، ص ۴۵۹.

۱۲-ر. ک: همان، ج ۱۹، ص ۳۳۶

۱۳همان، ج ۱۳، ص ۲۰۸.

۱۴-همان، ج ۱۳، ص ۱۳۳.

۱۵-همان، ج ۱، ص ۳۷۵.

۱۶-همان، ۱۳، ص ۸۷-۸۸

۱۷-همان، ج ۱۳، ص ۴۴۳-۴۴۴.

۱۸-همان، ج ۱۵، ص ۱۷۰.

۱۹-ر. ک: صحیفه امام.

۲۰-همان، ج ۱، ص ۳۷۶.

۲۱-همان، ج ۲۱، ص ۱۲۰.

۲۲-همان، ج ۱۳، ص ۶۹.

۲۳-همان، ج ۱۳، ص ۲۱۲.

۲۴-همان، ج ۱۳، ص ۵۴.

۲۵-همان، ج ۱۳، ص ۱۵۲-۱۵۳.

۲۶-همان، ص ۵۴.

۲۷-همان، ج ۱۵، ص ۴۴۰.

۲۸-رجوع شود به «مناسک حج» امام خمینی (س).

۲۹-ر. ک: صحیفه امام.

۳۰-همان، ج ۳، ص ۳۷۴.

۳۱-همان، ج ۲، ص ۳۲-۳۳.

۳۲-همان، ص ۳۳.

۳۳ - «تحریر الوسیله»، جلد ۲، ص ۳۲۶.

۳۴-همان، جلد ۲، ص ۳۲۶.

۳۵-همان.

۳۶-صحیفه امام، ج ۱۳، ص ۱۳۶.

۳۷-همان، ج ۱۹، ص ۱۴۸.

۳۸-همان، ج ۱۱، ص ۵۲۱.

۳۹-ر. ک: صحیفه امام.

۴۰ -همان، ج ۱۵، ص ۱۶۹.

۴۱-همان، ج ۱۰، ص ۱۵۹.

۴۲-ر. ک: صحیفه امام.

آدرس ثابت: ۱۸۶۸۹https: / / www. noormags. ir / view / fa / articlepage /

مقالات مرتبط

ماهیت وحدت در اندیشه امام خمینی (س)

عناوین مشابه

بررسی آثار وحدت و تفرقه امت اسلامی در اندیشه امام خمینی (س)

وحدت دین و سیاست در اندیشه امام خمینی (س)

ماهیت وحدت در اندیشه امام خمینی (س)

ویژگی همبستی و وحدت اسلامی در اندیشه ی سیاسی امام خمینی (س)

وحدت مطلوب در اندیشه سیاسی امام خمینی (س)

تبیین الزامات سیاسی - عقلانی وحدت ملی در اندیشه ی امام خمینی (س)

بررسی رابطه اخلاق و سیاست در اندیشه سیاسی امام محمد غزالی و امام خمینی (س)

مبانی انسان شناسی در اندیشه سیاسی امام خمینی (س)

اخلاق انتخاباتی در اندیشه امام خمینی (س)

ایران معاصر: تاریخ ساز تاریخ آموز؛ تاریخ و تاریخ نگری در اندیشه امام خمینی (س)