پرتال امام خمینی (س): دکتر جلیل تجلیل(۱) از اساتید ادبیات فارسی در خاطرات خود از امام خمینی (س) به ملاقات خصوصی چند تن از اساتید علوم انسانی با ایشان اشاره کرده و اینگونه گفته است:
یک روز خبر دادند ده نفر از استادان علوم انسانی قرار شده که با امام در جماران دیدار خصوصی داشته باشند، من هم جزو آنها بودم. ما طبق برنامه یک روز ساعت هشت صبح در جماران خدمت ایشان شرفیاب شدیم.
شب قبل از دیدار من به فکر رفتم که خب، امام یک حالت مخصوصی دارند. صراحت و صرافتی هم دارند. در همان زمانی بود که رزمندگان ما و ایثارگران ما در جبهه ها ایفای وظیفه می کردند، ما هم در سنگر دانشگاه بودیم ؛ ولی ما دستمان خالی بود از فیض شهادت. اگر از بنده سؤال کنند آقای تجلیل شما چه کار کردید برای انقلاب؟ من چه بگویم؟ در فکر بودم که یک باره در ذهنم این جرقه که از سال ها پیش، از حدود سی سال پیش که بنده در مسائل بلاغت داشتم کار می کردم، متوجه شدم که ریشه های بلاغت و ادبیات به قرآن کریم برمی گردد و تمام منابعی که راجع به نقد ادبی و بلاغت و بدیع و عروض قافیه اینها متبرک به آیات است و علمای اسلام به زبان عربی و زبان فارسی این منابع را پرداخته اند. اما بنده که در دانشگاه ناظر بودم، می دیدم که قبل از انقلاب، همه در مسائل ادبی و نقد ادبی، از دیگران، از اروپایی ها و امریکایی ها می گویند و غرب هم کتاب هایشان را ترجمه می کنند، ولی از منابع خودمان هیچ اشاره ای حتی ضعیف و کمرنگ از بلاغت قرآنی نداشته اند! این بود که من تصمیم گرفتم تا به عرض ایشان برسانم و یک گزارشی بدهم که بنده و عده ای از دانشجویان با همراهی بعضی از استادان، بلاغت قرآنی را پیش گرفته ایم. مثلا خاقانی از دیدگاه بلاغت اسلامی، حافظ و سعدی هم که خود حافظ منشور و بیانیه صادر کرده و گفته که:
ندیدم خوشتر از شعر تو حافظ /به قرآنی که اندر سینه داری
بنابراین، این را باید کشف کرد که کجای قرآن آمده و کلام سعدی را و حافظ را و مولوی را این چنین پر اوج و موج داشته است. تصمیم گرفتم موضوع بلاغت را خدمت ایشان گزارش بدهم. این را یکی از معجزه های ایشان می دانم که وقتی خدمتشان رسیدیم، ایشان شروع کردند به رهنمودهایی و فرمودند: خوش آمدید شما استادان (به این مضمون). شما اساتید ادبیات فارسی و علوم انسانی ننشینید که دیگران برای شما ببرند و بدوزند و سبک ها و استیل های خودشان را پیاده کنند. خود شما منابع بلاغت دارید روی این اساس کار بکنید، با عزت تمام و نترسید.
من روحیه گرفتم و پرواز کردم، به جهت اینکه آن خطی که من به یاری خداوند می خواستم، اجازه بگیرم، ایشان ارائه کردند و دیگران را در برابر عظمت های قرآنی و بلاغت منبعث از آیات قرآنی تحقیر کردند.
اما بلاغت خود امام و کلماتی که ایشان بیان کرده اند، از روز اول همه امت اسلامی بیانات امام را می شنیدند و خطابه هایشان را می خواندند، این چگونه سخنی است که عوام می فهمیدند و خواص لذت می بردند. امام با کمال سادگی شیوه ای داشتند که من مجذوب می شدم. مثلا ایشان بدون اینکه به روی خودشان بیاورند که من دارم به شما آیه می گویم می فرمودند: با هم دعوا نکنید، اختلاف نکنید، نزاع نکنید، فشل می شوید، سست می شوید. من در یافتم که ایشان آیه قرآنی را ترجمه می فرمایند که: ولا تنازعوا، فتفشلوا و تذهب ریحکم (۲)
یکی از سخنرانی های خیلی مهم امام که از نظر فنی باید کلمه به کلمه روی آن تحلیل ادبی بشود، سخنرانی ایشان در فیضیه قم در هفته شهادت مرحوم مطهری (ره) بود. (۳)
در آن سخنرانی ایشان استعاره هایی به کار می بردند که از نظر متافرم و صورتگری ادبی ممتاز بود. مثلا می فرمودند: بکشید ما را، زنده می شویم. این بیان کشتن و مردن و زنده شدن، برخاسته از ادبیات و تبحر و تسلط ایشان به ادبیات فارسی و عربی است. چون در زبان مولوی ایشان غور کاملی داشتند و بدون آنکه شعری بخوانند، (۴) از ترکیبات شان استفاده می فرمودند که در این رابطه:
این غزل مولوی در باب دیوان شمس، در ذهن من تداعی کرد:
مرده بدم زنده شدم /گریه بدم خنده شدم
پینوشت ها:
(۱) جلیل تجلیل در سال ۱۳۱۳ در خوی متولد شد. تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در تبریز به پایان رساند و در همان شهر وارد دانشگاه شد و پس از اخذ لیسانس در سال ۱۳۳۴ برای ادامه تحصیل به تهران آمد و موفق به دریافت دکتری ادبیات فارسی در ۱۳۴۹ از دانشگاه تهران شد. دکتر تجلیل در حین تحصیلات دانشگاهی، علوم حوزوی را نیز آموخت و در ادبیات عرب و فقه و اصول تبحر یافت.
ایشان علاوه بر تدریس در دانشگاه تهران در رشته های ادبیات فارسی، عربی و عرفان و علوم اسلامی، مدیریت گروه ادبیات فارسی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران و دوره عالی تحقیقات را نیز بر عهده داشت. ایشان مدتی نیز ریاست کتابخانه مرکزی دانشگاه را برعهده داشت. از دکتر تجلیل حدود پانزده عنوان کتاب به صورت تألیف و ترجمه به چاپ رسیده است که برخی از آنها عبارتند از: معانی و بیان، جناس در ادب فارسی، فقه و تعلیمات دینی برای دبیرستان، نقشبند سخن، عروض و قافیه، بلاغت نهج البلاغه و ترجمه جلد ۲۳ و ۲۴ الغدیر تألیف علامه امینی.
(۲) و از خدا و پیامبرش اطاعت کنید و با هم نزاع مکنید که سست شوید مهابت شما از بین می رود. (سوره انفال آیه ۴۶).
(۳) برای آگاهی از این سخنرانی نک: صحیفه امام، همان، جلد هفتم، ص ۱۸۲-۱۸۴.
(۴) امام در همین سخنرانی این بیت از مثنوی را خواندند: آنکه مردن پیش چشمش تهلکه است نهی لاتلقوا بگیرد او به دست مثنوی، دفتر سوم، بیت ۳۴۳۴.
منبع:
برشی از کتاب امام به روایت دانشوران؛ ص ۸۴-۸۷