پرتال امام خمینی(س): یادداشت۴۳۹ /غلامرضا حسین پور* مفتاح‌الغیب نخستین و مهم‌ترین اثری است که رسماً در علم عرفان توسط صدرالدین قونوی نگاشته و به این ترتیب فصل تازه‌ای از مبانی عرفان فلسفی گشوده شد و لذا مصباح‌الانس اثر شمس‌الدین فناری به عنوان شرحی تفصیلی بر مفتاح‌الغیب، در استدلالی کردن مباحث عرفانی سهم بسزایی دارد. تعلیقات امام بر مصباح‌الانس در میان تعلیقاتی که بر این کتاب نگاشته شده، پس از تعلیقات محقق اشکوری، دارای بیشترین حجم است که شامل تعلیقه بر یک سوم این کتاب می‌شود.
امام نگارش تعلیقات خود بر مصباح‌الانس را از رمضان ۱۳۵۰ هجری قمری و در محضر آیت‌الله شاه‌آبادی آغاز می‌کند و در ۲۶ جمادی‌الثانی ۱۳۵۵ هجری قمری، در شهر خمین، به پایان می‌رساند. در واقع امام تقریباً از سن ۳۰ سالگی قرائت مصباح‌الانس و نگارش تعلیقه بر آن را نزد استادش آغاز می‌کند و در ۳۵ سالگی آن را با نگارش تعلیقه بر اوایل کشف سرّ کلی به اتمام می‌رساند.
بدین‌سان امام، در مجموع، ۱۳۲ تعلیقه بر مفتاح‌الغیب و مصباح‌الانس دارد که بیشتر این تعلیقات از منظری نقادانه نگاشته شدند. اما چون اساساً تعلیقه‌نگاری بر مصباح‌الانس، تعلیقه‌نگاری بر افکار و آثار قونوی است، تعلیقات امام بر مصباح‌الانس را نیز می‌توان قرائت او از تفکر قونوی به حساب آورد.
بدین لحاظ، همان‌طور که مصباح‌الانس کتابی در حوزه عرفان فلسفی است و فناری نیز عارفی است که در مسائل فلسفی خوض کرده است، صدرالمتألهین شیرازی نیز فیلسوفی است که در باب مسائل عرفانی غور کرده است. پس یکی عرفان فلسفی است و دیگری فلسفه عرفانی و لذا تعلیقات امام خمینی(س) بر مصباح‌الانس هر دوی این‌هاست؛ یعنی هم شامل تأملات عمیق فلسفی در مبانی عرفانی است و هم شامل تبیینات عرفانی از مبانی فلسفی.
تا آنجا که مربوط به مواضع فلسفی ـ عرفانی صدرالدین قونوی است، امام استفاده شایانی از حکمت صدرالدین شیرازی می‌کند تا مواضع فلسفی قونوی را که بر اساس حکمت مشاء است، بر مبنای حکمت متعالیه استوار و تبیین کند. اما به هر حال، عرفان محض هم ساحت مخصوص به خود را داراست که دست حکمت و فلسفه از رسیدن به قله آن کوتاه است، حتی حکمت متعالیه صدرالمتألهین شیرازی.
*برگرفته از سخنرانی ایشان در نشست علمی "سیری در تعلیقات امام خمینی(س) بر مصباح الانس" در پژوهشکده امام خمینی(س) و انقلاب اسلامی