معنا و حقیقت توکل از دیدگاه امام خمینی (س)

توکل عرفانی

معنا و حقیقت توکل از دیدگاه امام خمینی (س)

امام خمینی (س) حقیقت توکل را تفویض امر به خداوند و اعتماد به کفالت او می‌دانند و با استناد به متون دینی، حدّ و منتهای توکل را به آن می داند که صاحب توکل دارای یقین شده و یقین او به توحید فعلی منتهی شود یعنی؛ غیر از حق تعالی را ضارّ و نافع یا مؤثّر و مقدّر نبیند.(۱) چنین مقامی، امری قلبی است که با کسب و کار منافاتی ندارد، بلکه سالک الی الله برای تصحیح مقام توکل، باید با نور معرفت، از اسباب ظاهری منقطع شود و از آن‌ها حاجت نخواهد، نه اینکه به طور کلی عمل را ترک کند؛ زیرا ترک اسباب، ناشی از نقص سالک و جهل به مقام توحید و توکل است و حقیقت توحید، برگرداندن همه اسباب و تصرّفات به حق تعالی است و سالک باید همه این اسباب را از جانب حق بداند. (۲)

به عقیده امام خمینی توکل دارای چهار رکن اساسی است: ۱- علم خداوند به نیازهای بندگان ۲- قدرت خداوند بر رفع نیازمندی‌های آنان ۳- بخل نداشتن ۴- شفقت خداوند بر بندگان، با اخلال در هر یک از این امور، توکل و اعتماد به وکیل به دست نمی‌آید؛ بنابراین شخص متوکل به مقدار علم خود به این ارکان، شالوده توکل را در وجود خود بنا می‌کند. (۳) از این رو تا وقتی اعتقاد و ایمان قلبی به عمومیّت و تصرّف خداوند برای انسان حاصل نشود، به کار بردن لفظ توکل برای او حقیقی نخواهد بود. (۴)

(۱) خمینی، روح الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۲۲۲

(۲) خمینی، روح الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۲۱۴-۲۱۳

(۳) خمینی، روح الله، شرح چهل حدیث، ص۲۱۶؛ خمینی، روح الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۹۴؛ خمینی، روح الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۲۰۱

(۴) خمینی، روح الله، شرح چهل حدیث، ص۲۱۶؛ خمینی، روح الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۲۲۲