صورت (فلسفه)
صورت از دیدگاه امام خمینی (س)
اقول در ترکیب ماده و صورت
امام خمینی (س) درباره ترکیب ماده و صورت با تبیین نزاع میان قائلان به انضمام و اتحاد، بر این باور است که قائلان به انضمام می گویند؛ در خارج دو هویت است که به یکدیگر منضم می شوند به دلیل اینکه ماده قوه محض و صورت فعلیت محض است و هرگز نمی توانند با هم متحد باشند. اما قائلان به ترکیب اتحادی، برای ماده و صورت در خارج، عینیت قائل هستند، به طوری که یک وجود و یک هویت هستند.(۱) امام خمینی (س) پس از تقریر محل نزاع به تقویت قول ترکیب اتحادی ماده و صورت می پردازد و آن را حق مطلب می داند، اما ترکیب انضمامی را از باب تعلیم و تعلّم می داند؛ یعنی برای اشیاء دو هویت اعتبار می شود تا وجه تعلیم آن آسان شود.(۲) البته امام خمینی (س) در جاهای دیگری از آثار خویش، قائل به تفصیل در این مسئله است؛ یعنی ماده با بعضی صورت ها ترکیب اتحادی دارد و با بعضی دیگر ترکیب انضمامی دارد.(۳)
صورت جسمیه و صورت نوعیه
در نگاه امام خمینی (س) صورت نوعیه همان حقیقت جوهری نوعی است که منشأ اثر و افعال متعدد است و حقیقت جسم از حیث اثر و افعال همان صورت نوعیه است؛ به اعتقاد ایشان اولین صورت نوعیه عالم، صورت عناصر است که این عناصر علاوه بر هیولی اولی صورت نوعیه ای دارند که حرارت آتش و رطوبت آب به واسطه آن صورت می باشد.(۴) به باور امام خمینی (س)، صورت به دو قسم جسمیه و نوعیه تقسیم می شود و صورت جسمیه به واسطه صورت نوعیه تحصل می یابد.(۵) به اعتقاد امام خمینی (س) صورت نوعیه همان صورت انسانی است و معتقد است شیئیت شیء به صورت نوعیه آن است و کمال شیء و ماده آن به صورت نوعیه است؛ مثلاً سریر بودن به صورتش است، نه ماده اش و حیوان بودن حیوان به نفس و صورت نوعی آن است نه جسدش.(۶)
(۱) خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی (س)، ج۱، ص۲۵۱-۲۵۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، ۱۳۸۵/ حقیقت نزاع
(۲) خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی (س)، ج۱، ص۲۵۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، ۱۳۸۵/ مقام تعلیم
(۳) خمینی، روح الله، مناهج الوصول، ج۲، ص۳۲۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، ۱۳۸۷/ بینهما اتحادی؛ خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی (س)، ج۱، ص۱۸۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، ۱۳۸۵/ برای تحقیق؛ خمینی، روح الله، دانشنامه امام خمینی (س)، ج۱، ص۴۲۸-۴۲۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، ۱۴۰۰.
(۴) خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی (س)، ج۱، ص۱۹۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، ۱۳۸۵/ حرارت آتش
(۵) خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی (س)، ج۱، ص۱۹۲-۱۹۱ و ۳۵۹؛ ج۳، ص۲۵۸، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، ۱۳۸۵/ جوهر جسمیه، صورت جسمیه؛ جسمیه هم
(۶) خمینی، روح الله، شرح دعاء السحر، ص۶۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، ۱۳۸۶/ کمال الشی