قضا و قدر از دیدگاه امام خمینی (س)

قضا و قدر

قضا و قدر از دیدگاه امام خمینی (س)

امام خمینی (س) قضای الهی را بر طبق مشرب فلسفی، صورت های مجرد عقلانی قائم به عقل می داند و طبق نظر اشراقیون قضای الهی را مُثُل افلاطونی که همه اشیاء در آن به صورت تفصیل وجود دارند، می داند؛ بنابراین مثل افلاطونی، قصای تفصیلی حق تعالی هستند و قدر وجود اشیاء در موارد خارجی پس از حصول شرایط آن، به صورت مفصل می داند. ایشان در نگاه عرفانی قضای الهی را نظام اتم و اکمل عالم از آغاز تا انتها از جهت حقیقی می داند که همان فیض مقدس و وجود منبسط است و این امر از جهت خلقی قَدَر الهی نامیده می شود.(۱) البته امام خمینی (س) در مواردی قدر را در نگاه عرفانی ظهور اعیان ثابته در مرتبه واحدیت می داند.(۲) به اعتقاد امام خمینی (س) حقیقت قضا و قدر و کیفیت مراتب آن، از اجل و اشرف علوم الهی است که از جهت کمال دقت و لطافت آن، مردم عادی از فرو رفتن در آن نهی شده اند؛ زیرا موجب حیرت و گمراهی آنان می شود؛ از همین رو قضا و قدر از دستورات مهم شریعت به حساب می آید.(۳)

امام خمینی (س) برای قضا و قدر اقسامی برمی شمارد:

۱- قضا و قدر حتی و غیر حتمی: حقایقی که در حضرت علمیه و به تبع آن در مرتبه قلم و لوح وجود دارند، غیر تغییر و تبدیل هستند، قضا و قدر حتمی می باشند و حقایقی که در عالم مثال و لوح قدر واقع می شوند و متغیر هستند، قضا و قدر غیر حتمی می باشند.(۴)

۲- قضا و قدر علمی و عینی: قضای علمی عبارت است از علم الهی که منشاء حتمیت که سابق بر وجود اشیاء خارجی است و قدر علمی همان اعیان ثابته و استعداد و قابلیت ها و اقتضائات اعیان ثابته است که به واسطه فیض اقدس ظهور می یابند و به واسطه این استعدادها در اعیان ثابته، تقدیر عینی اشیاء به حسب اوقات و شرایط هر شیئی در خارج محقق می گردد که از آن به قدر عینی تعبیر می شود؛(۵) از این رو وجود عینی و صورت های طبیعی قدر عینی هستند.

(۱) خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی (س)، ج۲، ص۲۸۵-۲۸۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، ۱۳۸۵. افلاطونی

(۲) خمینی، روح الله، آداب الصلاة، ص۲۹۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، ۱۳۸۸. اعیان ثابته

(۳) خمینی، روح الله، آداب الصلاة، ص۳۲۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، ۱۳۸۸. اشرف

(۴) خمینی، روح الله، آداب الصلاة، ص۳۲۷-۳۲۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، ۱۳۸۸. قضای حتم

(۵) خمینی، روح الله، مصباح الهدایه، ص۳۱ و ۵۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، ۱۳۸۶. استعداد، سرّ «القدر»