توضیحات کارشناس:
روزه از فروع دین و واجب بزرگ الهی است که قبل از اسلام نیز ادیان آسمانی بدان دستور داشته‌اند. خداوند سبحان در قرآن کریم، آیه 183 سوره بقره بر این نکته تصریح نموده و می‌فرماید:
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ ﴿183﴾
از آنجا که به هنگام روزه گرفتن از خوردن و آشامیدن و دیگر مبطلات خودداری و امساک می‌شود. روشن است که چنین امساک و محدودیتی با سلامت و بهبودی انسان بیمار، سازگار نیست. به همین جهت بیماری و مریضی از موضوعاتی است که در قرآن کریم در امر به روزه‌داری مورد توجه و ملاحظه قرار گرفته و در سوره بقره آمده است:
شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدًی لِلنَّاسِ وَ بَیِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَی وَ الْفُرْقَانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ وَ مَنْ کَانَ مَرِیضاً أَوْ عَلَی سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ یُرِیدُ اللَّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَ لاَ یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ وَ لِتُکْمِلُوا الْعِدَّةَ وَ لِتُکَبِّرُوا اللَّهَ عَلَی مَا هَدَاکُمْ وَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ ﴿185﴾
به همین جهت است در باب صوم آمده است که روزه گرفتن برای مریض و کسانی که روزه گرفتن بر ایشان ضرر دارد حرام است و نباید روزه بگیرند.
متن ذیل که در تحریرالوسیله ج1 ص 276، آمده است ناظر به همین امر می‌باشد:
«... و من شرائط صحته عدم المرض أو الرمد الذی یضره الصوم لإیجابه شدته أو طول برئه أو شدة ألمه سواء حصل الیقین بذلک أو الاحتمال الموجب للخوف، و یلحق به الخوف من حدوث المرض و الضرر بسببه إذا کان له منشأ عقلائی یعتنی به العقلاء، فلا یصح معه الصوم، و یجوز بل یجب علیه الإفطار، ...»
یعنی: از شرایط صحیح بودن (و نیز از شرایط وجوب؛ رجوع شود به تحریرالوسیله ج1ص 277 مسأله 3) روزه، نداشتن بیماری یا چشم دردی است که روزه برایش ضرر دارد، به جهت این که روزه باعث می‌شود مرض و درد چشم شدید گردد، یا بهبودی آن طولانی شود و یا دردش بیشتر شود، چه یقین کند که روزه ضرر دارد و چه احتمالی که باعث خوف گردد.
و ترس از پیدایش مرض و ضرر به واسطۀ روزه، اگر منشأ آن عقلایی و مورد اعتنای عقلا باشد ملحق به موردی است که روزه برای مرض موجود و بالفعل، ضرر دارد، بنا بر این اگر با وجود چنین ترس و خوفی روزه بگیرد، صحیح نیست و روزه نگرفتن جایز است، بلکه واجب است.
حاصل آن که: با توجه به شرط فوق روزه در حال بیماری یا خوف و احتمال مرض و ضرر باطل می‌باشد. بر چنین اشخاصی واجب است که در این حال روزه نگریند.
اینان در صورت بهبودی و مرتفع شدن عذر، روزه‌های نگرفته را در ایام دیگر باید قضا کنند که به احتیاط واجب تا ماه رمضان سال بعد باید انجام شود. و چنانچه بدون عذر تا این وقت (ماه رمضان سال بعد) قضا نکنند باید به ازای هر روزه یک مد طعام کفاره تاخیر پرداخت نمایند.
و در صورتی که بیماری آنان تا ماه رمضان سال بعد دوام و استمرار داشته باشد، قضای روزه‌هایی که به دلیل بیماری افطار شده، ساقط است و بابت هر روز باید یک مدّ طعام کفاره پرداخت کنند.
آن‌چه بیان گردید مضمون و بر گرفته از فتاوای امام خمینی (س) می‌باشد؛ که در تحریرالوسیله ج1 ص 281 و 282، به شرح ذیل آمده است:
«مسألة 4 - لا یجب الفور فی القضاء، نعم لا یجوز تأخیر القضاء الی رمضان آخر علی الأحوط، و إذا أخّر یکون موسعا بعد ذلک»
«مسألة 8 - لو فاته صوم شهر رمضان أو بعضه لعذر و استمر إلی رمضان آخر فان کان العذر هو المرض سقط قضاؤه و کفّر عن کل یوم بمدّ، و لا یجزی القضاء عن التکفیر؛ ...»
4/4/1392 - محمد ساعدی