نقش مردم در انتخاب رئیس جمهور در اندیشه سیاسی امام خمینی (س)

* یادداشتی از علی داستانی بیرکی

حضرت امام خمینی(س) به عنوان یک مصلح اجتماعی که در امتداد مسیر انبیاء ورسولان الهی گام بر می داشت توانست در ربع آخر قرن بیستم با پیشتیبانی مردم ایران یک حرکت سیاسی- اجتماعی را به وجود بیاورد. دستاورد  عظیم انقلاب اسلامی بر پایی نظام جمهوری اسلامی بود. نظام جمهوری اسلامی به پیشنهاد حضرت امام خمینی(س) و با تأیید 2/ 98 درصدی مردم ایران به تصویب رسید. این نظام از ترکیب دو واژه جمهوری و اسلامی تشکیل می شد، کلمه جمهوری همان گونه که امام می فرمودند بستگی به آرا و نظرات مردم داشت و مراد از جمهوری در اندیشه سیاسی امام همان است که در سایر نقاط دنیا به کار برده می شود. در این نظام  مردم اصل هستند و جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص می دهند لذا حضرت امام خمینی(س) طی رهنمودهای فراوانی که داشتند انقلاب اسلامی را مرهون دستاوردهای مردم ایران بر می شمردند و از مردم به عنوان صاحب  انقلاب یاد می کردند و آنها را در جمهوری اسلامی اساس و همه کاره بر می شمردند.

 اسلام جزء دیگر نظام پیشنهادی امام خمینی(س) بود. در واقع قید اسلام محتوای نظام را مشخص می کرد امام بر این باور بودند حالا که مردم ایران مسلمان هستند و اعتقادات دینی دارند به همین خاطر ترکیب جمهوری اسلامی بهترین ساختار سیاسی برای این مردم هست. اگر این مهم را در نظر بگیریم به این نکته می رسیم که امام در حکم های تنفیذی که برای سه رئیس جمهور (آقایان بنی صدر ، رجایی و حضرت آیت الله خامنه ای) صادر نمودند به این مهم اشاره کردند و می فرمایند «به این دلیل که ملت شریف ایران با اکثریت قاطع به شما رأی داده است من شما را به سمت منصوب می کنم. (یعنی تصمیم گیرنده واقعی مردم بوده اند و آن جمهوریت تحقق پیدا کرده است). دوم اینکه تحقق عملی جمهوریت این است که بر اساس قوانین اسلام باشد لذا یک فقیه جامع الشرایط که همان ولی فقیه است (حاکم اسلامی) شما را تنفیذ می کند و در همه احکام تنفیذ این نکته اذعان دارند که این حکم ها منوط به دو شرط اند 1- تبعیت از قانون اساسی که همان قانونی است که توسط خبرگان ملت نوشته شده است و توسط مردم در رفراندوم به تصویب رسیده است 2- عدم تخلف از احکام مقدس اسلام

با این زمینه سازی می خواهم این نکته را بگویم که شرط بدست آوردن مقام ریاست جمهوری از آغاز بر این دو اصل استوار بوده است، اینها شرایط تحقق ریاست جمهوری است ودر شرط بقای یک رئیس جمهور هم تقریبا همین نکات باید لحاظ شود تا زمانی که رئیس جمهور به این دو شرط پایبند باشد می تواند به ریاست خود ادامه بدهد.

اگر بخواهیم به فرآیندهای بعدی هم توجه کنیم بحث تحلیف در مجلس شورای اسلامی هم قابل طرح است، باز هم در مجلس شورای اسلامی این دو مهم تأکید می شود. در آنجا نیز رئیس جمهور باید در برابر نمایندگان مردم به قرآن کریم سوگند بخورد. در اینجا اگر بخواهیم نتیجه گیری کنیم آنچه که در نظر حضرت امام  خمینی(س) مهم تلقی می شود و از دستاوردهای بزرگ انقلاب اسلامی است پررنگ تر کردن نقش مردم در جمهوریت و اسلامیت است. لذا نباید در نظام اسلامی تفکری به بهانه جمهوریت ،اسلامیت را و اسلامیت را به بهانه جمهوریت حذف کند.

در نظام اندیشه ای امام محورهای اساسی دیگری هم وجود دارد که در اصل دوم قانون اساسی هم به آن اشاره شده و اشعار می دار جمهوری اسلامی، نظامی است بر پایه ایمان به: خدای یکتا و وحی الهی و نقش بنیادی آن در بیان قوانین، معاد و نقش سازنده آن در سیر تکاملی انسان به سوی خدا،عدل خدا در خلقت، تشریع، امامت و رهبری مستمر و نقش اساسی آن در تداوم انقلاب اسلامی،کرامت و ارزش والای انسان.

امام خمینی(س) پشتوانه اصلی برنامه های دولت را حضور مردم و حمایت های بی دریغ آنان از دولتمردان می دانستند. به همین خاطر در سخنرانی های خود مکررا به حضور جدی مردم در صحنه تاکید می کردند و مردم را صاحبان اصلی انقلاب می دانستند امام در یکی از سخنرانی خود فرمودند «این ملت است که آمد شما را از این همه گرفتاری ها بیرون آورد و آورد و با رای خودش، مجلس درست کرد و رئیس جمهور درست کرد و آن ها هم دولت درست کردند همه چیزهای که ما داریم، از این مردم است .... تا این مردم را دارید، خوف این که بتوانند به شما آسیب برسانند هیچ نداشته باشید»

در اندیشه سیاسی امام مردم بیشترین تاکید را دارند و این مردم هستند که زحمت کشیده اند و بزرگ ترین رویداد تاریخ را رقم زدند و برای پاسداشت زحمات مردم مسئولین باید وظیفه خود را به نحوه احسن انجام بدهند و انجام وظیفه این است که به قانون عمل کنند. حضرت امام خمینی(س) معتقد بودند انقلاب اسلامی نتیجه تلاش چند نفر نیست بلکه نتیجه زحمات هزاران انسان ارزشمند ، هزاران شهید جاوید و آسیب دیدگان عزیز است. برخورد و موضع امام با روسای جمهور هم در همین چارچوب قابل بررسی است. امام معتقد بودند رئیس جمهور باید خدمتگزار ملت باشد بخصوص قشر پا برهنگان و مستضعفین در واقع از دست دادن اینها به معنای از دست دادن همه چیز است. به همین خاطر بعدها امام هشدار می دهد که نگران است زمانی برسد که  دیگر نتوانیم کاری بکنیم اگر خدای نخواسته در جمهوری اسلامی زندگی مردم تامین نشود و مردم از جمهوری اسلامی مأیوس شوند  دیگر نمی شود کاری کرد، دیگر قابل مهار نیست. در همین چارچوب امام  رئیس جمهور را که به نوعی نماینده مردم در قوه مجریه است، را به تبعیت از قانون اساسی، مصالح کشور و مصالح ملت دعوت می کند. به نظر من اینها چارچوب هایی است که امام خمینی(س) تعیین می کنند و معتقد اند تا زمانی که یک دولت در این حدود حرکت کند نماینده مردم است و زمانی که از این اصول تخطی کند (مانند آقای بنی صدر که به هشدارهای امام بی توجهی کرد و از مسیر منحرف شد) دیگر نماینده و مجری مردم زجر کشیده نیست.