ایران و تاریخچه جنبش عدم تعهد

پس از پایان جنگ جهانی دوم و نابودی حکومت آلمان به رهبری آدولف هیتلر که دشمن مشترک آمریکا و شوروی پیشین به شمار می‌رفت، این دو کشور دچار اختلاف شده و در سایه همین اختلاف برخی کشورها تجزیه و تقسیم شدند. این مسأله بر دیگر کشورها نیز تأثیر گذاشت و باعث شد کشورهای دیگر با تأثیرپذیری از آمریکا و شوروی ـ خواسته یا ناخواسته ـ به یکی از دو بلوک روی آورند. اما در این میان تعدادی از کشورهای جهان که خود را متعهد به اردوگاه شرق و غرب نمی‌دانستند بی‌طرفی خود را در جهتگیری‌های بین‌المللی اعلام کردند و بعدا جنبشی را به وجود آوردند که به «جنبش عدم تعهد» معروف شد. براین اساس جنبش عدم تعهد (NAM) به عنوان بزرگ‌ترین ندای جمعی استقلال‌طلبی سیاسی، نظامی و اقتصادی کشورهای مستقل جهان سال 1961 و در دوران جنگ سرد پایه‌گذاری شد.
گام اصلی و اولیه تشکیل جنبش عدم تعهد در کنفرانس آسیاـ آفریقا در باندونگ اندونزی در آوریل 1995 میلادی برداشته شد که طی آن 29 نفر از سران کشورهایی که عمدتاً از نسل قبلی کشورهای استعمار شده به حساب می‌آمدند با هدف تعیین و ارزیابی مسائل جهانی در اندونزی گردهم آمدند. سال 1960، در اثر نتیجه حاصله از کنفرانس باندونگ، کشورهای عضو جنبش در خلال پانزدهمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد تصمیم‌ به گسترش اعضا گرفتند و در همان سال 17 کشور جدید آفریقایی و آسیایی به عنوان عضو جدید پذیرفته شدند.
نقش اصلی در این فرآیند را رهبران برخی کشورها از جمله جمال عبدالناصر رییس‌جمهور مصر، جواهر لعل نهرو نخست ‌وزیر هند، احمد سوکارنو رهبر استقلال اندونزی، یوسیب بروز تیتو رهبر یوگسلاوی و قوام نکرومه رهبر غنا ایفا کردند.
شش سال پس از کنفرانس باندونگ، کشورهای عضو جنبش عدم تعهد یک مبنای وسیع‌تر جغرافیایی را در اولین کنفرانس سران در بلگراد در سپتامبر 1961 بنا نهادند. بنیانگذاران جنبش عدم تعهد ترجیح دادند برای جلوگیری از الزامات بروکراسی یک سازمان، این تشکل را به عنوان جنبش معرفی کنند.
مهم‌ترین اهداف تعیین شده این جنبش عبارت بودند از: حق تعیین سرنوشت، حاکمیت و استقلال ملی، عدم ‌الحاق به پیمان‌های نظامی چندجانبه، استقلال عمل کشورهای عضو در مقابل نفوذ بلوک‌بندی‌های سیاسی قدرت‌های بزرگ، مبارزه با امپریالیسم، نفی نژادپرستی و اشغال خارجی، دموکراتیزه‌کردن روابط بین‌الملل و همکاری اقتصادی بر اساس اصل برابری در حاکمیت. در واقع روح اصلی اهداف بنیانگذاران جنبش عدم تعهد، نفی سلطه قدرت‌های سلطه‌گر و مبارزه با بی‌عدالتی در نظام بین‌الملل بوده است.
نظام جمهوری اسلامی ایران نیز از بدو تأسیس، سیاست خارجی خود را همسو با اهداف جنبش عدم تعهد اعلام کرد و در نخستین فرصت یعنی سال 1358 (اکتبر 1979) در نشست ششم سران، در هاوانا به عنوان هشتاد و هشتمین کشور عضو پذیرفته شد.
هم اکنون 120‬ کشور که تقریبا بیش از دوسوم اعضای سازمان ملل متحد را تشکیل می‌دهند عضو آن هستند. غیر متعهد‌ها دارای اساسنامه مدون و یا یک مقر دائمی نیست. تصمیمات اصلی نیز در اجلاس سران کشور‌های عضو این جنبش اتخاذ می‌شوند. اجلاس سران غیر متعهد‌ها هر سه سال یکبار در یکی از کشورهای عضو جنبش برگزار می‌شود. سمت ریاست جنبش عدم تعهد نیز هر دوره به کشور میزبان اجلاس سران واگذار می‌ گردد. در همین ارتباط شانزدهمین اجلاس کشورهای عضو جنبش عدم تعهد (5 تا 10 شهریور ماه سال 1391) به میزبانی جمهوری اسلامی ایران در تهران برگزار و ریاست جنبش برای مدت سه سال از مصر به ایران واگذار شد.
در همین زمینه ایران برای نخستین بار محل برگزاری نشست سران کشورهایی خواهد بود که بیش از شصت سال پیش با شعار نفی استکبار و نفی استعمار در همه ابعاد آن، موجودیت سیاسی خود را در درون نظام دو قطبی حاکم بر عرصه سیاست بین‌الملل اعلام نمودند؛ شعاری که اکنون مهم ترین پناهگاه و تریبون رسمی آن نظام جمهوری اسلامی ایران و حضرت امام خمینی(س) است. بررسی دیدگاه ها و نظرات امام خمینی(س) در واقع تائیدی بر این واقعیت است که اساساً امام خمینی(س) دیدگاه هایشان در چارچوب نفی سلطه پذیری و سلطه جویی ترسیم شده است که در رفتار و عمل ایشان هم کاملاً مشهود بوده است.
در همین ارتباط به بهانه برگزاری شانزدهمین اجلاس سران کشورهای عضو جنبش عدم تعهد در تهران، در مجموعه پیش رو می کوشیم به بررسی و تطبیق آرمان ها و رهنمودهای حضرت امام(س) با اهداف جنبش عدم تعهد از دید مقامات شرکت کننده در اجلاس بپردازیم.

انتهای پیام /*