علت این که امام خمینی(س) در آن زمان این فرمان را صادر کردند چه بود؟
زمانی که امام فرمان 8 ماده ای را صادر فرمودند، تقریبا چهار سال از پیروزی انقلاب اسلامی گذشته و مجلس هم در سال 59 تشکیل شده بود، ولی بعد از تشکیل شدن مجلس شورای اسلامی، مشکلاتی در رابطه با تعیین نخست وزیر و همچنین مشکلاتی در رابطه با جنگ و مسائلی که منافقین در ایران به وجود آوردند به وجود آمده بود. افکار کل قوای نظام جمهوری اسلامی اعم از مجلس و قوه قضاییه و قوه مجریه و همچنین ترورهای که در قوه قضاییه انجام گرفت باعث شد که اصلاح قوانین سابق و قوانینی که لازم است به مجلس پیشنهاد و در مجلس تصویب شود به عقب بیفتند و این تاخیرتصویب قوانین، باعث می شد که گاهی در دادگاه ها، در کمیته های آن زمان و یا سپاه، کارهای سریع و یا حداقل متضاد با یکدیگر انجام گیرد. به طور مثال دادگاهی حکمی را در ارتباط با موضوعی صادر می کرد و دادگاه دیگر حکم بسیار متفاوتی درباره همان موضوع صادر می کرد. این مسائل مشکلاتی در جامعه ایجاد کرده بود و اساسی ترین علت این مشکلات هم نبود قوانین کامل مورد قبول نیروهای انقلاب بود.
از سوی دیگر در رابطه با کارمندان دولت نیز در مورد اصلاح ادارات از کارمندانی که وابستگی زیادی به رژیم قبلی داشتند اقداماتی انجام می گرفت که گاهی این اقدامات در هیات دولت تصویب شده و قانون نبود. گاهی نیز تسویه های انجام می گرفت که حتی از مقررات دولتی و مقررات شورای انقلاب فرهنگی هم بالاترو فراتر می رفت و گاهی به افرادی ظلم می شد. تاریخی که امام فرمان 8 ماده ای را صادر فرمودند تقریبا مسائل مهم و حاد، جریان ترورها و انفجارات منافقین و سازمان مجاهدین خلق در آن زمان حل شده بود و از طرفی با این که جنگ تمام نشده بود ولی خرمشهر به دست ملت ایران آزاد شده و به خاک کشور باز گشته و پیروزی ها یکی پس از دیگری به وجود آمده بود وضعیت ایران در جنگ تثبیت شده و موقعیت صدام متزلزل شده بود. در چنین زمانی جا داشت که امام(س) شوکی را به مجلس، دولت و قوه قضایه وارد کنند تا شروع به سازندگی درونی و زیر بنایی کشور کنند، زیرا یکی از بهترین سازندگی ها این است که قوانینی که در این سازندگی لازم باشد نوشته شود. مهمترین خرابکاری در هرج و مرج اتفاق می افتد و بزرگترین سازندگی در اجرای قانون و به همین دلیل امام احساس کردند که حتما این فرمان را صاد کنند.
امام خمینی (س) در این فرمان به حریم خصوصی توجه و تاکید زیادی دارند علت این تاکید چیست؟
آنچه مسلم است، امام(س) قبل از این که رهبر باشند یک فقیه و مرجع تقلید بودند و حتی در میان فقها در قم ایشان به تقوای بیشتری معروف بودند . بیشترین شاگردان امام (س) به دلیل تقوای ایشان جذب می شدند. مسئله تقوا و زهد امام جذابیت بیشتری حتی در مقایسه با دیگر مراجع تقلید برای طلبه ها داشت. امام(س) امتیاز بزرگی نسبت به دیگر فقها داشتند که این امتیاز توجه به حقوق مردم بود.
امام خمینی در این پیام بر حقوق شهروندی و خصوصی افراد تاکید زیادی دارند. زیرا هم در قانون اساسی و هم در اسلام و شرع به حفظ امنیت و حرمت به انسان ها تاکید شده است.
امام خمینی در این نامه صراحتا اعلام می کنند که "هیچ کس حق ندارد کسی را بدون حکم قاضی که از روی موازین شرعیه باید باشد، توقیف کند یا احضار نماید، هرچند مدت توقیف کم باشد. توقیف یا احضار به عنف جرم است و موجب تعزیر شرعی است"
یا در ماده 5 می فرمایند "هیچ کس حق ندارد در مال کسی چه منقول و چه غیر منقول و در مورد حق کسی دخل و تصرف کند یا توقیف و مصادره نماید مگر به حکم حاکم شرع، آن هم پس از بررسی دقیق ثبوت حکم از نظر شرعی"
در هر حال از سال 42 که مسئله مرجعیت امام خمینی آغاز شد تا زمان رحلت هم ایشان و هم فرزندان و بیت امام به این مسئله توجه زیادی داشتند . لذا یک والی و مرجع تقلیدی چون امام اگر بشنوند که حقوق مردم ضایع می شود شدیدا نگران می شوند.
روی سخن امام در این فرمان 8 ماده ای بیشتر با نظام قضایی است. نظام قضایی در اسلام چه جایگاهی دارد؟
در اسلام اصل حکومت قضاوت است. شما می دانید که در حکومت های پیشین، مسئله عمده ای که مطرح بود قضاوت بود و تمام والی و افراد تابع قضاوت قاضی بودند. قاضی مهترین نقش را در اداره کشور و ایجاد امنیت در کشور بازی می کند. لذا امیر المونین خطاب به مالک اشتر می فرمایند: "در رابطه با قضاوت بهترین مردم را انتخاب کن" علت این سفارش امیرالمومنین این است که اگر قضاوت صحیح باشد جامعه می تواند احساس امنیت کند و بهترین ترقی ها در جامعه زمانی است که مردم با آسایش بتوانند به کار خود برسند و احساس کنند هیچ زمانی حقوقشان ضایع نخواهد شد. در جامعه که نگرانی از امنیت باشد پیشرفتی حاصل نخواهد شد. اما این که امام (س) بیشتر در این زمینه عنایت دارند به دلیل جریان موردی در آن زمان است. در اوایل انقلاب سلسله نظاماتی که قبلا وجود داشتند بهم خورده بود. مثلا قوه قضاییه و یا دادگستری تا حدودی فلج شده بود و به خوبی نمی توانستند به وظایف خود عمل کنند و لذا بر اساس اضطرار نهاد هایی در جامعه تشکیل شد. نهادهایی مثل سپاه پاسداران و بسیج، کمیته انقلاب، دادگاه های انقلاب... تشکیل شد. این چند نهاد مستقیما با مردم سر و کار و برخورد داشتند و متاسفانه در بین این دو سه نهاد هماهنگی کامل وجود نداشت. به طور مثال کمیته انقلاب در مسائل مردم دخالت می کرد. این ناهماهنگی ها مشکلاتی را به وجود آورده بود. کمیته انقلاب افرادی را خود سرانه دستگیر می کرد و حتی ممکن بود تا نزدیک یک هفته به قوه قضاییه اطلاع ندهد. گاهی در کیفیت دستگیری افراد و یا وارد شدن به منازل افراد و... نیز مشکلاتی به وجود می‌آمد که از این مسائل گزارش هایی به امام می رسید که از نظر ایشان قابل تحمل نبود. در میان خود دادگاه ها نیز در برخی دادگاه ها تندروی و در برخی دادگاه ها کندروی وجود داشت. لذا لازم بود قوه قضاییه اولا مقرراتی را داشته باشد که در چارچوب آن قوانین حرکت کند و ثانیا نظرات کامل با این قوای اجرایی و بازو های اجرایی خود داشته باشند که از قوه قضاییه اطاعت کنند و کمیته ها خود سرانه کسی را دستگیر نکنند.
چه مسائلی در آن زمان بیشتر از مشکلات دیگر نیاز به بررسی داشت؟
یکی از مسائلی که احتیاج به بررسی داشت موضوع تسویه وابستگان رژیم بود. با این عنوان در هر وزراتخانه و هر اداره تشکیلاتی مهم بود و کسانی که در آن ارگان مشغول به کار بودند از نظر این که چه خصوصیتی داشتند مورد پیگیری قرار می گرفتند و مثلا گاهی اتفاق می افتاد که در اداره ای کارمندی را به دلیل شرکت در تظاهرتی اخراج می کردند. این مسائل امام را آزار می داد. به همین دلیل امام (س) در موقعیتی که هنوز در حال جنگ بودیم با این مسائل برخورد کردند و عمده فرمان خود را خطاب به قوه قضاییه صادر فرمودند زیرا اگر قوه قضاییه اصلاح و مقرراتی و نظام مند می شد و با قدرت، نظام مندی خود را اجرا می کرد مسلما تاثیر زیادی در دیگر نیروها داشت و به همین دلیل امام به قوه قضاییه بیشتر توجه می فرمودند.
فرمان 8 ماده ای امام در حال حاضر چه جایگاهی در نظام قضایی دارد؟
فرمایشات امام موضوعی نیست که هیچ زمانی جایگاه خود را از دست داده و یا کهنه شود. موضوعی در رابطه با عهد نامه مالک اشتر وجود دارد که بعد از چند صد سال در سازمان ملل نماینده های کشورهای مختلف چیزی را به عنوان حقوق اساسی مردم نوشتند که امیر المومنین در عهد نامه مالک اشتر به تنهایی نوشته بودند
فرمایشات امام خمینی(س) همگی برگرفته از قرآن و نهج البلاغه و سیره و روش ائمه و از واجبات مهمی است که باید در رابطه با حقوق اساسی انسان ها عمل شود و امروزه در دنیا همه به این مسائل حقوق بشر معتقد هستند. فرمایشات امام(س) برای هر زمانی مخصوصا امروزه جامعه می تواند گره گشا باشد . اگر در جامعه امروز یک نوع شکافی بین مردم و مسئولین افتاده است این مسئله به این که ما یک نظام حقوقی کامل در جامعه نداریم بر می گردد. مردم نظام حقوقی ندارند که بر اساس آن حرکت کنند. معتقدم فرمان 8 ماده ای حتی امروزه در جامعه ما بیشتر از سال 61 که امام آن را صادر کردند باید به آن توجه شود.