پرتال امام خمینی(س): نامه ای که حاج سید احمد خمینی در شهریور ۱۳۶۷ خطاب به پدرش نوشت، خشت مؤسسه ای شد برای حفظ و نشر آثار بنیانگذار جمهوری اسلامی؛ تمهیدی برای جلوگیری از اختلاف بر سر متون و فرمایشات امام خمینی. روزنامه اطلاعات آن روزها مثالی آورده بود از اشتباهی که درباره یکی از سخنرانیهای امام رخ داده بود و لزوم تشکیل مجمعی برای انتشار صحیح آثار رهبر انقلاب را یادآور شد: «وقتی کلمه «محرم» (بر وزن معظم) در متن فتوا، «محرم» (بر وزن مرکز) نوشته و خوانده شود، موجب تغییر معنا و تأثیرات مهم در جامعه می شود. همین کلمه در نطق سال ۴۳ حضرت امام، در متن یکی از کتب تاریخی، «مجرم» (بر وزن مشکل) نوشته شده و توضیحات مطلب هم نشان می دهد که اشتباه چاپی نبوده است و تکرار این اشتباهات که بعضا بوسیله اهل دانش و تحقیق هم رخ داده است، از میزان اعتبار و صحت مطالب چاپ شده می کاهد.»؛ نامه ای که سید احمد خمینی نیمه اول سال ۱۳۶۷ با عنوان "پدر عزیز و مراد بزرگوارم "خطاب به رهبر انقلاب نوشت، در واقع استفتایی بود برای تعیین تکلیف درباره شش موضوع:
۱- یکی از مسائل بسیار مهم که بعد از جنابعالی - خدا آن روز را نیاورد - موجب موضعگیریهای فرزندان انقلاب و افراد گوناگون و محققین و احیاناً اختلاف آنها می گردد، برداشتهای گوناگون سیاسی و غیرسیاسی آنان از یک متن است و از این بسیار گسترده تر، از اختلاف بین متون منتشر شده حضرتعالی با آنچه به عنوان اسناد سیاسی و غیره از صدا و فیلم و متنهای دستنویس جنابعالی که منتشر نشده و در اختیار ماست، سرچشمه می گیرد. شما بهتر از هر کس می دانید که به علل گوناگون گاهی خود شخصاً و گاهی اینجانب و یا مسئولین و حتی بعض افراد معمولی پیشنهاد حذف یک قسمت و یا قسمتهایی از سخنرانیها یا حذف و تغییر و اضافه جمله و یا جملاتی بسیار در اعلامیه ها خدمتتان عرضه شده است که حضرتعالی گاهی قبول نمی فرمایید و گاهی پس از دقت، دستور حذف و یا تغییر و اضافه را بدان صورت که مایل باشید، صادر می فرمایید که انجام گیرد، حال اگر روزی تصمیم بر این گردد - که حتماً می گردد - متن سخنرانیها و یا اعلامیه ها و چیزهایی از این قبیل که با صدا و خط حضرتعالی منتشر گردد، مسلماً متن دستخط و یا متن اصلی صدا و فیلم به عنوان سند خدشه ناپذیر اصل قرار می گیرد و آنچه از زیاد و کم بدان صورتی که گذشت ولو بسیار هم مهم باشد یا کنار گذاشته می شود و یا تحت الشعاع خط و یا متن اصلی سخنرانی قرار می گیرد و این از مسائلی است که باید جدی برای آن فکری کرد.
۲- یکی دیگر از مسائلی که خوب است حضرتعالی برای آن فکری کنید، این است که آنچه از حضرتعالی منتشر شده است در جراید و صدا و سیما و حتی بولتنها، به یک صورت نیست، گاهی دیده شده در روزنامه ای و یا مجله ای به علل، چه سیاسی و چه غیرسیاسی و یا سهواً، جمله یا جملاتی از لابه لای اعلامیه ها و یا سخنرانیها در روزنامه ای آورده شده و در روزنامه دیگر نیامده است، کدام را باید اصل قرار داد، آن متنی که این جمله را دارد و یا متنی که فاقد آن جمله است؟ بدیهی است این تردید، در جایی است که دسترسی به صدا و خط حضرتعالی نیست و این هم بسیار است، چرا که خیلی وقتها است که صحبتهای جنابعالی را من و یا دوستان می نویسیم و بعد از تصویب شما به مطبوعات و غیره می دهیم، چه کسی باید تشخیص دهد آن جمله از حضرتعالی است یا نه؟ روشن است که گاهی تغییر و یا حذف و یا اضافه کلمه ای بطور کلی معنای جمله را تغییر می دهد.
۳- مسأله دیگر این است که تکلیف نامه ها و نوشته ها و پیام ها و فیلم و نوارها و اشعارتان که بطور کلی منتشر نشده است و در بایگانی دفتر موجود است را هم روشن بفرمایید.
۴- پرونده های حضرتعالی در ساواک است (که الان در اختیار وزارت اطلاعات می باشد) و یک نسخه از آن را اینجانب در اختیار دارد، لازم است به اطلاع حضرتعالی برسانم که تنها پرونده های جنابعالی در سازمان امنیت شاه در تهران ۴۸ جلد است که تقریباً هر جلد حدود پانصد صفحه می باشد که انتشار آن بدون شک پرده از مسائل بسیاری برمی دارد و طبیعی است که گرانقدرترین اسناد انقلاب اسلامی است.
۵- کتابها و نوشته هایی که صرفاً علمی و یا اخلاقی است، از ارزشمندترین کتبی است که می تواند زیربنای انقلاب فقهی، اخلاقی، فلسفی، عرفانی و اصولی باشد.
۶- بهره برداری و تحقیق و تحلیل و نیز انتشار اسناد و نامه ها و بولتنهایی که قبل و بعد از انقلاب به عنوان حضرتعالی و یا دفتر ارسال گردیده و هم اکنون نیز در اختیار دفتر می باشد، دو - سه نمونه از مواردی که باعث نوشتن این نامه شد، به عنوان ضمیمه و استشهاد تقدیم می گردد.
بنیانگذار انقلاب هم در پاسخی که به نامه حاج احمد آقا در ۱۷ شهریور ۱۳۶۷ مرقوم فرمودند، این مسوولیت را بر عهده فرزندشان گذاشتند:
«بسم الله الرحمن الرحیم
فرزند عزیزم احمد - حفظه الله تعالی و ایده
از آنجا که شما را بحمدالله تعالی در مسائل سیاسی و اجتماعی صاحب نظر میدانم و در تمامی فراز و نشیب ها در کنار من بوده ای و هستی و با صداقت و کیاست امور سیاسی و اجتماعی اینجانب را متصدی هستی، لهذا شما را برای تنظیم و تدوین تمامی مسائل مربوط به خود، که بسا در رسانه های گروهی اختلافات و اشتباهاتی رخ داده است، انتخاب مینمایم و از خداوند متعال که حاضر و ناظر است توفیقات شما را خواستارم. امید است با صرف وقت و دقت نظر، این امر را به پایان برسانی.
والسلام علیکم
پنجشنبه ۱۷ شهریور ۶۷ / ۲۶ محرم الحرام ۱۴۰۹
روح الله الموسوی الخمینی»
در پی این نامه نگاری ها محمدعلی و حمید انصاری طرح پیشنهادی «تشکیلات و شرح وظایف مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام» را تدوین کردند که کلیات آن مورد موافقت بنیانگذار انقلاب و روسای سه قوه قرار گرفت. مجلس شورای اسلامی با تصویب قانون نحوه حفظ آثار و یاد حضرت امام خمینی در ۱۴ آبان ۱۳۶۸ و سپس تأیید آن توسط شورای نگهبان، امر حفظ، نشر، نظارت و تأیید آثار امام خمینی را به طور مستقیم به مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س) واگذار کرد؛ علاوه بر آن بعضی سازمان ها، وزارتخانه ها و صداو سیما موظف به نشر و بسط اندیشه های بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران شدند. مجلس در ۲۶ شهریور ۱۳۶۹ موادی را به این قانون الحاق کرد که روز سوم مهر ۱۳۶۹ به تأیید شورای نگهبان رسید و طبق آن درباره دخل و تصرف یا انهدام اسناد مرتبط با حضرت امام (س) و نیز سایر موادی که در این الحاقیه آمده است برای مرتکبان، پیگرد قانونی و مجازات تعیین کرده است.
برادران انصاری در مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام
یادگار امام دو هفته پس از رحلت حضرت امام، در نامه ای به حجت الاسلام والمسلمین حاج محمدعلی انصاری، وی را به عنوان سرپرست مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی و حرم مطهر آن حضرت منصوب کرد؛ کسی که طرح پیشنهادی مؤسسه را همراه برادرش - که در همان زمان قائم مقام مؤسسه شد - تدوین کرده بود. این انتصاب به واسطه شایستگی ها و ارادتی بود که برادران انصاری به بیت امام داشتند.
در نامه مرحوم حاج احمد آقا به حجت الاسلام والمسلمین محمدعلی انصاری آمده است:
«... با توجه به سابقه و تجربه خدمت شما در پیشگاه مقدس رهبر کبیر انقلاب اسلامی، حضرت آیت الله العظمی امام خمینی - سلام الله علیه - جنابعالی را به عنوان سرپرست و مسؤول مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (قدس الله سره) و حرم مطهر آن حضرت منصوب می نمایم که با هماهنگی و استفاده از کلیه نیروهای مجرب اجرایی و فکری و فرهنگی و مردمی کشور، زمینه های لازم نشر آثار با برکت و همچنین طراحی و ساخت مرقد شریف را فراهم نمایید. ان شاءالله تمامی ارگانها و نیروهای مؤمن و مخلص انقلاب در تمامی برنامه ها با شما همکاری می نمایند و در اجر بزرگ تعظیم شعائر اسلام و تحقق آرمان های مقدس امام سهیم خواهند بود.»
واگذاری نظارت به سیدحسن خمینی
پس از درگذشت حاج احمد آقای خمینی و بنا بر وصیت او، تولیت مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام و حرم مطهر به فرزند ارشدش حجت الاسلام والمسلمین سید حسن خمینی واگذار شد. یادگار امام درباره این مسئولیت و وصیت پدرش از مقام معظم رهبری درخواست تنفیذ کرد و در نامه ای به ایشان نوشت:
«... از آنجا که همه امور را بنا به فتوای امام راحل به مقام شامخ ولایت میدانم و همواره بر این اعتقادم که این نظام مقدس در پرتو ولایت مطلقه فقیه و گام نهادن در مسیر اندیشه های تابناک خمینی کبیر می تواند از مرزهای موجود فراتر رفته و به لطف الهی نجات بخش انسانیت از ورطه هلاکت و ظلمت باشد، لذا از محضر مبارک حضرتعالی تقاضا میکنم در صورت صلاحدید، وصیت آن عزیز سفر کرده را تنفیذ فرمایید.»
آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب در پاسخ به این نامه، وصیت سید احمد خمینی را تنفیذ فرمودند:
بسم الله الرحمن الرحیم
با طلب رحمت و مغفرت برای پدر گرامی شما و برادر عزیز ما مرحوم حجت الاسلام والمسلمین سید احمد آقا طاب ثراه وصیت مزبور را تنفیذ میکنم و توفیقات الهی را برای شما صمیمانه مسألت مینمایم.
والسلام علیکم
سید علی خامنه ای
۲۱ ذی القعده ۱۴۱۵-۲ / ۲ / ۱۳۷۴
سید حسن خمینی نیز دو ماه پس از آن حجت الاسلام والمسلمین محمدعلی انصاری را مجدداً به ریاست مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام منصوب کرد:
«... با توجه به انتخاب شایسته پدرم و همچنین با عنایت به عنایات خاص حضرت امام - سلام الله علیه - و مرحوم یادگار گرانقدر امام - رضوان الله علیه - و با تأسی به حکم آن عزیز بزرگوار که همواره از حضرتعالی به عنوان رازدار و مونس خویش یاد می کردند و لذا در همه کارهای خویش شما را چونان برادری می دانستند و از همین رو مسئولیت حرم امام(س) و مؤسسه تنظیم و نشر آثار ایشان را به جنابعالی تفویض کرده بودند و با توجه به صراحتی که در وصیتنامه خویش دارند و جدای از همه موارد فوق، با توجه به شناختی که اینجانب از شما دارم و حضرتعالی را از دیر باز یکی از همراهان افکار امام و یاران با وفای ایشان می شناسم، شما را کماکان در سمت سابق ابقا می نمایم.»
سید حسن خمینی همچنین دکتر حمید انصاری را مجدداً به قائم مقامی مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام منصوب کرد.
«.با توجه به سوابق درخشان و نقش برجسته و تعیین کننده جنابعالی در کلیه مراحل تأسیس و برنامه ریزی و تعیین خطوط و اهداف اساسی مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی (س) و نیز مدیریت موفق و حضور مستمر شما در کلیه امور اجرایی آن در سمت قائم مقام مؤسسه و خصوصاً با توجه به عنایت خاص و تأیید یادگار امام راحل (س) حضرت حجت الاسلام والمسلمین آقای حاج سید احمد خمینی - رحمت الله علیه - از شما و بنابه پیشنهاد سرپرست مؤسسه بدینوسیله مجدداً به سمت قائم مقام مؤسسه منصوب می شوید. امید است با استعانت از خداوند متعال و با همکاری و همدلی کلیه مسوولین واحدها و مراکز وابسته و به کارگیری اختیارات لازم همچون گذشته در راه توسعه و پیشرفت این مجموعه با برکت که حقا نقش بارز خود را در بسط و نشر افکار بلند امام راحل به خوبی ایفا نموده است، موفق باشید.»
اهداف و وظایف مؤسسه
مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام چه در شش سالی که تحت هدایت و نظارت حجت الاسلام والمسلمین سید احمد خمینی بود و چه طی سال های پس از آن که فرزند گرانقدر ایشان نظارت آن را برعهده دارد، فعالیت های مؤثر و مفیدی را در بخش های پژوهشی، هنری، امور فرهنگی و ارتباطات، انتشارات، امور بین الملل، طرح و برنامه، اداری و مالی، دفاتر نمایندگی، واحدها و موسسات وابسته و پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی به عمل آورده است.
این مؤسسه چنانکه از نام و وظایفش پیدا است تمامی اسناد و آثار حضرت امام و با استفاده از مناسب ترین شیوه ها از آنها محافظت می کند. آثار موجود به منظور تدوین تاریخ انقلاب اسلامی و زندگینامه حضرت امام و ترجمه و آماده سازی مجموعه آنها مورد بررسی و تحقیق قرار می گیرد. انتشار مجموعه آثار به زبانهای مختلف در معرفی و تبلیغ اندیشه و سیره امام خمینی به منظور زنده نگاه داشتن یاد و نام رهبر کبیر انقلاب اسلامی در داخل و خارج کشور از دیگر اهداف این مؤسسه است. آموزش و تدریس مبانی اندیشه امام خمینی در رشته های مختلف علوم اسلامی در حوزه و دانشگاه نیز از دیگر وظایف این مؤسسه است. در بعد فرهنگی و هنری، این مؤسسه بر آثاری که توسط هنرمندان درباره امام تولید می شود، نظارت مستمر دارد و خود برای تولید آثار فرهنگی و هنری نیز پیشگام می شود؛ علاوه بر آن برای آثار پدیدآورندگان محصولات «علمی، پژوهشی - فرهنگی و هنری» در حیطه اندیشه و آرای حضرت امام مجوز صادر می کند. این مؤسسه همچنین حفظ و نگهداری از اماکن و آثار تاریخی و فرهنگی منسوب به حضرت امام به عنوان میراث فرهنگی را برعهده دارد.
کارنامه ۲۰ ساله مؤسسه
حاصل فعالیت های مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام گردآوری ده ها هزار سند از اسناد مبارزاتی، دستنوشته ها و احکام و نامه های امام است که از مجموعه این اسناد می توان به چهار هزار و ۳۰۰ نامه شخصیتهای برجسته سیاسی و فرهنگی و دینی داخلی و خارجی و نیز یک میلیون و ۵۰ هزار نامه های قشرهای مختلف مردم که برای امام فرستاده اند، اشاره کرد. تاکنون ۹۱۵ مورد نوار سخنرانیهای امام به صورت فیلم و نوار ویدئویی ثبت و بیش از ۶۶ هزار فیش موضوعی از آثار امام تهیه و آرشیو شده که دفتار آثار موضوعی (تبیان) در قریب به ٥٠ عنوان منتشر شده اند. گردآوری و نگهداری نسخ خطی تألیفات، اشعار و سایر مکتوبات حضرت امام، جمع آوری نسخه ای از اغلب تألیفات و کتاب هایی که در داخل و خارج کشور به زبان های مختلف درباره زندگی و اندیشه ایشان منتشر شده اند، گردآوری، نمایه سازی و آرشیو مجموعه مقاله های منتشره در نشریات داخل کشور از سال ۱۳۴۰ تاکنون، ثبت و ضبط چند هزار ساعت خاطرات یاران ایشان و افراد مؤثر در نهضت در زمینه تاریخ محلی انقلاب اسلامی و زندگی و مبارزات امام، جمع آوری، فیش برداری و نمایه سازی ده ها هزار برگ سند مبارزاتی امام (مندرج در پرونده های ساواک، شهربانی و...)، شناسایی و گردآوری و درجه بندی بیش از پنج هزار قطعه اشعار سروده شده درباره امام (س) از دیگر اقدامات مؤسسه طی این دو دهه بوده است. دیوان اشعار امام و دو کتاب مهم و اخلاقی امام به نام های «شرح ۴۰ حدیث» و «شرح حدیث جنود عقل و جهل» و همچنین زندگینامه امام«حدیث بیداری» از جمله آثاری است که تاکنون بارها تجدید چاپ شده است و بیشترین شمارگان کتاب های انتشار یافته را داشته است.
مراکز وابسته به مؤسسه
رهبر یکی از بزرگ ترین انقلاب های تاریخ معاصر، ساکن یکی از روستاهای قدیمی تهران بود؛ منزلی کوچک در مجاورت حسینیه جماران که امروزه از مراکز وابسته به مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام محسوب می شود. ساختمان حسینیه جماران که در شمالی ترین قسمت محله ده جماران قرار دارد، این حسینیه در سال ۱۲۷۵ توسط مرحوم آیت الله سید ابراهیم امام جمارانی، برای برگزاری مراسم مذهبی و اقامه نماز جماعت وقف شد. این ساختمان به همت اهالی ده جماران در سال ۱۳۵۵ بازسازی شد و مرمت قسمتهایی از آن ادامه یافت تا اینکه در اواخر سال ۱۳۵۸ بنا به توصیه مؤکد پزشکان معالج امام از قم به تهران عزیمت می کنند و پس از بستری شدن در بیمارستان و اتمام معالجات پزشکی مجبور به اقامت در تهران می شوند. حجت الاسلام والمسلمین حاج سیدمهدی امام جمارانی منزل خود را که در مجاورت همین حسینیه بود در اختیار امام قرار می دهد. با توجه به اینکه حسینیه جماران قبل از سکونت حضرت امام در مجاورت آن، در دست بازسازی بوده و امر گچکاری آن هنوز به پایان نرسیده بود، ولی بر اساس توصیه آن حضرت که: «تا من زنده هستم، اینجا گچ نمی خواهد»، ادامه تعمیرات و بازسازی متوقف می شود. بعد از استقرار بنیانگذار انقلاب، حیاط خانه با یک راهروی موقت به بالکن حسینیه وصل شد و امام تا پایان حیاتشان ساکن همین خانه کوچک بودند.
***
مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام در سال ۱۳۷۷ با همکاری شهرداری منطقه یک تهران با انگیزه استفاده بهینه از موقعیت ویژه حسینیه جماران، «نگارستان جماران» را راه اندازی کرد که در طبقه زیرین حسینیه جماران قرار دارد. نگارخانه جماران محلی برای نمایش بخشی از وسایل شخصی حضرت امام، آثار و دستنوشته ها، برخی از نامه های مردم به امام و پاسخ آن حضرت و نیز محل تعبیه تابلوها و آثار هنری و عکسهایی است که هنرمندان درباره امام خمینی خلق کرده اند. این نگارستان در ۱۷ شهریور ۱۳۷۷ همزمان با سالروز تأسیس مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی توسط سید محمد خاتمی رئیس جمهوری وقت افتتاح شد.
یکی از یادگارهای مرحوم سید احمد خمینی که حاصل دوراندیشی و تلاشهایش برای گسترش پژوهشهای کمی و کیفی در خصوص آرمانها و اندیشه امام بود، «پژوهشکده امام خمینی (س) و انقلاب اسلامی» است که پس از درگذشت ایشان، در سال ۱۳۷۵ آغاز به کار کرد. این پژوهشکده هم اکنون دارای پنج گروه تخصصی آموزشی - پژوهشی شامل فقه و مبانی حقوق اسلامی، اندیشه سیاسی در اسلام، جامعه شناسی انقلاب اسلامی، تاریخ انقلاب اسلامی و عرفان اسلامی است که در مقطع کارشناسی ارشد و دکترا دانشجو می پذیرد. برخی فعالیتها و خدمات پژوهشی در پژوهشکده که عمدتاً در حوزه تخصصی امام و انقلاب انجام می گیرد اجرای طرح های پژوهشی در حوزه تخصصی امام و انقلاب، تألیف و ترجمه مقالات، برگزاری جلسات سخنرانی و سمینارهای علمی، انتشار کتاب و پایان نامه های مرتبط با امام و انقلاب، راه اندازی و تشکیل کتابخانه تخصصی امام خمینی و انقلاب اسلامی در پژوهشکده است.
***
مؤسسه فرهنگی - هنری عروج (عروج فیلم) هم در سال ۱۳۷۱ با تأمین جدیدترین تجهیزات سینمایی و تلویزیونی توسط معاونت هنری مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام تأسیس شد که ارائه خدمات سینمایی و تلویزیونی و تولید آثار هنری را در دستور کار دارد و در این راستا بیش از ۲۰۰ فیلم سینمایی از امکانات فنی این مؤسسه بهره گرفته اند.
مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س) همچنین مرکز چاپ و نشری به همین نام «عروج» دارد که در زمینه های حروفچینی، لیتوگرافی، چاپ و صحافی، نشر و فروش تمامی کتب مربوط به امام و درباره حضرت امام فعالیت می کند.