توضیحات کارشناس:
در احکام اسلامی ازدواج بر دو قسم دایم و موقت تقسم شده است. هر گاه برای ازدواج مدت ذکر شود به آن موقت گفته می‌شود و در غیر این صورت دایمی خوانده می‌شود.
ازدواج دایم و موقت در عین حال که در برخی از احکام مشترک هستند اما در برخی نیز با یک‌دیگر متفاوت هستند، مثلا در ازدواج دایم زن و شوهر از همدیگر ارث می‌برند و نفقه زن بر عهده شوهر است و بیرون رفتن زن از منزل نیز باید با اجازه شوهر باشد؛ اما در ازدواج موقت چنین نیست.
در احکام ازدواج موقت آمده است که مدت و زمانی که زن و مرد برای "زن و شوهر بودن خویش" در نظر می‌گیرند باید عاری از ابهام بوده و به طوری که از کم و زیاد شدن محفوظ است مشخص و معین بوده و در عقد ازدواج بیان و ذکر شود؛ پس اگر از روی عمد یا فراموشی عقد بدون ذکر مدت خوانده شود، عقد جاری شده بی‌اثر نمی‌شود بلکه ازدواج موقت مورد نظر آنان باطل گشته و ازدواج دایمی شکل می‌گیرد. متن فتوای امام خمینی (س) در تحریر الوسیلة؛ ج2، ص: 276 در این باره چنین است:
مسألة 9 - یشترط فی النکاح المنقطع ذکر الأجل، فلو لم یذکره متعمدا أو نسیانا بطل متعة و انعقد دائما، و تقدیر الأجل إلیهما طال أو قصر، و لا بد أن یکون معینا بالزمان محروسا من الزیادة و النقصان، و لو قدره بالمرة أو المرتین من دون أن یقدره بزمان بطل متعة و انعقد دائما على إشکال، و الأحوط فیه إجراء الطلاق و تجدید النکاح لو أراد، و أحوط منه مع ذلک الصبر إلى انقضاء المدة المقدرة بالمرة أو المرتین أو هبتها.
یکی از مسائلی که در ازدواج موقت مطرح و محل بحث می‌باشد و در فتوای مذکور نیز نسبت به آن اظهار نظر شده، این است که: مدت مورد توافق در ازدواج موقت تا چه اندازه می‌تواند باشد؟ و تعیین آن بر عهده کیست؟
صحیح بودن عقد موقت 99 سال
همان‌گونه که در متن تحریر الوسیله به صراحت آمده است: «و تقدیر الأجل إلیهما طال أو قصر»، تعیین مدت ازدواج موقت بر عهده خود زن و مردی است که قصد عقد انقطاعی دارند بوده و در این امر توافق و رضایت هر دو لازم است. کوتاه گرفتن یا طولانی بودن مدت ازدواج نیز با خود آنان است.
بر این اساس: همین اندازه که در عقد ازدواج مدت معینی ذکر شود، آن عقد، موقت محسوب می‌گردد هرچند که مدت در نظر گرفته شده طولانی باشد.
استفتاء ذیل نیز که در کتاب استفتاءات امام خمینى؛ ج 3، ص: 244 آمده است به این مطلب به روشنی دلالت و تصریح دارد.
س 4 - در عقدنامه اى این عبارت آمده است: «طبق خطبۀ عقد دائمى دستور إسلام به مرحله 99 ساله انجام شد» بیان فرمائید: آیا عقد دائم استفاده مى شود یا عقد موقّت؟
ج - در عقد ازدواج اگر مدّت ذکر شود و لو اینکه طولانى باشد عقد متعه حساب مى شود.
مخاطره‌آمیز بودن عقد موقت طولانی مدت برای زنان
در کنار توجه به صحت شرعی عقد موقت بلند مدت ، باید به سایر جوانب مسأله نیز توجه کافی داشته و با دور اندیشی و در نظرگرفتن واقعیت‌ها و احتمالات، روزهای تلخ و وضعیت بد را نیز محتمل دانست.
زیرا چه بسا ممکن است که عقد موقت طولانی، در شرایطی به مخاطرات اجتماعی و مشکلات حقوقی بزرگی منجر گردد. و آن در صورتی است که عقد موقت طولانی مدت بوده و در ضمن آن وکالت بلاعزل در بخشش باقیمانده مدت برای زن و به سود او شرط نشده باشد و شوهر چنین زنی وی را قبل از انقضای مدت ازدواج و بدون بخشش باقیمانده مدت، بلاتکلیف رها نماید، مخصوصاً اگر ترک زندگی از سوی شوهر به گونه‌ای باشد که زن امکان دسترسی به او را پیدا نکند. در چنین وضعیتی، هرچه مدت ازدواج طولانی‌تر بوده و از مدت آن زمان بیشتری باقی مانده باشد گرفتاری زن بیشتر خواهد بود؛ زیرا برای رهایی از قید زوجیت باید باقیمانده مدت را صبر نماید تا با سپری شدن آن عقد موقت به پایان برسد. زیرا که آثار زوجیت حاصل از عقد موقت فقط با سپری شدن مدت و یا با بذل و بخشش باقیمانده مدت آن بر طرف می‌گردد. راه مراجعه به محاکم نیز به جهت غیر علنی بودن اکثر ازدواج‌های موقت و یا روشن نبودن قوانین در این موارد عملا به روی انسان مسدود است. روشن است که در این مدت طولانی که زن به انتظار انقضای مدت ازدواج می‌نشیند، زن شوهردار است و به همین لحاظ راه شرعی تامین غریزه بر روی او بسته می‌باشد.
چنین شرایطی است که انسان را در معرض آزمون‌های سخت قرار داده و با مشکلات دشواری روبرو می‌گرداند.
برای در امان بودن از چنین معضلاتی با سنجیدن جوانب امر و بهره‌گرفتن از دیگر احکام شرعی یا باید از پذیرش عقد موقت طولانی مدت خودداری نمود و یا در ضمن عقد برای زن "وکالت بلاعزل در بخشش باقیمانده مدت ازدواج در هر زمان و در هر شرایط" را شرط نمود تا همواره امکان شرعی و حقوقی رهایی از بن بست برای زن فراهم باشد.
تاریخ انتشار: 1392/07/29
تاریخ آخرین ویرایش: 1392/08/28