شاه که به دلیل پایگاه مردمی امام خمینی که قیام ۱۵ خرداد مؤید آن بود، نمی توانست به گزینه هایی مانند از میان بردن ایشان بیاندیشد و به دلیل شجاعت و سازش ناپذیری تحت نظر قرار دادن ایشان هم مانع از ادامه ی فعالیت وی نمی شد، کوشید که با تبعید امام به خارج از کشور ارتباط وی را با بدنه ی نهضت قطع کند. پس از ورود به ترکیه امام تحت نظارت شدید مأموران ساواک و ماخ (سازمان اطلاعات و امنیت ترکیه) قرار گرفت امام از آنجایی که در آنکارا مطبوعات و اصحاب جراید ترکیه نسبت به حضور امام کنجکاو شده بودند، پس از ۸ روز اقامت در آنکارا به شهر بورسا در ۳۲۰ کیلومتری غرب آنکارا منتقل گردید .
دوران تبعید امام در ترکیه از مقاطع دشوار تاریخ نهضت اسلامی مردم ایران به شمار می رود. در این مقطع رژیم بر آن بود که با قطع ارتباط امام با ملت از گسترش نهضت جلوگیری کرده و از نفوذ روز افزون ایشان در میان توده ها بکاهد. در تمام این مدت ایشان از نزدیک به وسیله ی مأمورین ساواک و ماخ تحت نظر بود و تمام ارتباطات ایشان کنترل می شد. رژیم به شدت سیاست تجرید و قطع ارتباط امام را با مردم دنبال می کرد.
در اسناد ساواک به روشنی به این امر اشاره شده که باید پیروان امام را از بازگشت ایشان ناامید ساخت. مردم و مطبوعات ترکیه هم از تماس با امام دور نگه داشته می شدند و روحانیون این کشور هم به دلیل اصول لائیک حاکم از ملاقات با امام منع می شدند و موفق به دیدار ایشان نگردیدند.
در ترکیه امام خمینی به غیر از مأموران مراقب خود و حاج آقا مصطفی که ایشان را هم رژیم شاه پس از چندی مجبور به اقامت اجباری در ترکیه کرده بود و نیز چند نفری که از ایران برای بررسی وضعیت زندگی وی به بورسا رفتند ارتباطی نداشت. ملاقات های امام هم به طور کامل از طرف ساواک کنترل می شد.
هنگامی که آقای خوانساری با موافقت مقامات مربوطه به منظور ملاقات امام عازم ترکیه شد، ساواک به منظور اجتناب از فاش شدن محل اقامت ایشان در بورسا ترتیب ملاقات آن دو را در استانبول داد و تمام مذاکرات آنها به وسیله ی جاسوسان ساواک کنترل و ضبط می شد . رژیم برای در هم شکستن روحیه ی امام به ترفند های مختلفی دست می زد. از جمله وی را از پوشیدن لباس روحانی منع می کرد . حتی یک بار ایشان را بر سر قبر علمایی که به دستور آتاتورک کشته شده بودند بردند آیت الله طاهری خرم آبادی معتقد است که با اینکار می خواستند که به امام بگویند که ما هم می توانیم اینگونه با شما رفتار کنیم .
در این دوران سخت و دشوار امام خمینی می کوشید که از دوران تبعید به عنوان یک فرصت استفاده کند. ایشان در نامه ای که در ۱۹ آبان ماه به خانواده ی خود می فرستد از سید مصطفی که از او با عنوان نورچشمی یاد می کند می خواهد که کتاب مکاسب و حواشی را برای وی بفرستد .انگیزه ی امام از درخواست کتب فقهی مبتنی بود بر رسالتی که در جهت تحول و دگرگونی رساله های علمیه و خط فکری حوزه های علمیه بر دوش داشت و دوران تبعید را بهترین زمان برای انجام این مهم می دانست.
از این رو دست به نگارش «تحریر الوسیله» زد و با طرح مسائل سیاسی و اجتماعی اسلام در کنار مسائل عبادی بر مخالفت با شعرا غربی و غیر اسلامی «تفکیک دین و سیاست» تأکید نمود .
سیاست رژیم شاه در این مرحله مبتنی بر این بودکه برخی از علما و روحانیون را به وساطت برای بازگشت امام به ایران وادار کند تا از این طریق در موضع برتری قرار گیرد و ضربه ای به وجهه ی امام و روحانیت وارد کند.
امام با زیرکی خاص خود این سیاست رژیم را درک کرده بود. از این رو در نامه ای که از بورسا به علمای قم نوشت تأکید نمود که هیچگونه اقدام و وساطتی پیش دولت برای بازگشت ایشان به ایران به عمل نیاورند .
رژیم پس از مدتی پسر بزرگ امام سید مصطفی را تبعید و نزد امام فرستاد مصطفی برای دوستان خود نقل کرده که امام با دیدن من پرسیدند آمدی یا تو را آوردند؟ وقتی من گفتم مرا آوردند، فرمودند: «اگر خود آمده بودی همین الان تو را بر می گردانم». اینکه امام چرا پس از سه ماه دوری از فرزند خود چنین می گوید حاکی از یک نگرانی بود و آن اینکه مبادا فرزند ایشان برای دیدن پدر به دولت تشیث و توسل کرده باشد .
مقاومت اعجاب برانگیز امام رژیم شاه را به این نتیجه رساند، که با ادامه ی تبعید ایشان در ترکیه کاری از پیش نمی رود. در دوران تبید در ترکیه اگر چه ارتباط امام با مردم ایران کم شده بود اما هیچگاه امید مردم ایران را از امام قطع نکرده بود. بالعکس این حقیقت که ایشان از طرف دستگاه ظالم پهلوی به دلیل بیان حقایقی مسلم درباره ی ایران به خارج از وطن تبعید شده بود، باعث افزایش محبوبیت ایشان در میان اقشار گسترده تری از جامعه گردید. پس از یازده ماه اقامت اجباری در ترکیه با ورود امام به عراق، نهضت اسلامی مردم ایران وارد مرحله ی نوینی گردید.
منابع مرتبط:
نهضت در تبعید
تبعید نور
امام در ترکیه