در پاسخ به سوالی که یکی از کاربران پرتال امام خمینی(س) در بخش پرسش و پاسخ در خصوص نامگذاری جمهوری اسلامی مطرح کرده است، کارشناسان موسسه تنظیم و نشر آثار امام پاسخ زیر را ارائه کرده اند که حاوی نکاتی روشنگر است. پرسشگر این سوال را مطرح کرده است که «حعلت ترکیب جمهوریت و اسلامیت در نامگذاری نظام جدید بعد از انقلاب چه بود؟ » پاسخ کارشناسان در ادامه آورده شده است:
مهمترین مسئله پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ تعیین نظام سیاسی کشور بود. در این رابطه جریان های فکری و نیروهای سیاسی و اجتماعی، دیدگاه های مختلفی را در قالب الگوهای نظام سیاسی آینده مطرح نمودند. برخی از جریانات سیاسی خواستار عنوان جمهوری و یا جمهوری دموکراتیک و برخی دیگر جمهوری دموکراتیک اسلامی و یا جمهوری اسلامی حمایت کرده و گروه دیگر حکومت اسلامی را عنوان مناسب برای نظام سیاسی کشور می دانستند. اما امام خمینی برخلاف آنچه در متن سوال آمده در برخی مصاحبه های خود قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی از جمهوری اسلامی به عنوان نوع حکومت آینده ایران نام برده بود که بایستی به آراء عمومی گذاشته شود و تاکید می شود که سابقه این امر لااقل به ۲۰ مهر ۱۳۵۷ یعنی ۵ ماه قبل از پیروزی انقلاب اسلامی در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ بر می گردد. (صحیفه امام، ج۳، ص۵۱۴)
جمهوری اسلامی پیشنهادی امام خمینی شامل دو جزء بود یعنی از دو کلمه مرکب شده بود. کلمه جمهوری و کلمه اسلامی، کلمه جمهوری شکل حکومت پیشنهاد شده را مشخص می کند و کلمه اسلامی، محتوای این حکومت را بیان می دارد. یعنی پیشنهاد می شود که این حکومت با اصول و مقررات اسلامی اداره شود و در مدار اصول اسلامی حرکت کند. در اندیشه سیاسی امام خمینی، جمهوری شکل حقوقی رژیم است که توسط خود مردم تعیین می شود که تکیه بر اکثریت مردم است، یعنی در واقع جمهوری، در اندیشه امام خمینی به همان معنایی است که در همه جا وجود دارد، یعنی فرم و شکل حکومت را تشکیل می دهد و اسلامی محتوای آن فرم را که قوانین الهی است.
امام خمینی معتقد بود مردم ایران چون مسلمان هستند به این مهم رای خواهند داد و او معتقد بود چون جمهوری اسلامی با آرای عمومی ایجاد می شود باید در کلیه امورش متکی بر مردم و رای مردم باشد و لذا مراد از جمهوری اسلامی در اندیشه امام تکیه بر اکثریت مردم است. جهت تبیین موضوع به برخی سخنان امام در ذیل اشاره می شود:
۱. ما خواستار جمهوری اسلامی هستیم، جمهوری فرم و شکل حکومت را تشکیل می دهد و اسلامی یعنی محتوای آن فرم، که قوانین الهی است. (صحیفه امام، جلد ۵، ص ۳۹۸)
۲. ما نظام جمهوری را به آرای عمومی می گذاریم. (صحیفه امام، جلد ۵، ص ۱۴۲)
۳. چون ملت، ملت مسلم است و ما را هم خدمتگزار خود می داند، از این جهت حدس می زنیم به پیشنهاد ما رای دهد. ما از طریق رفراندوم با ملت یک جمهوری اسلامی تشکیل می دهیم.
(صحیفه امام، جلد۴، ص ۳۳۲)
۴. اما، جمهوری، به همان معنایی است که همه جا جمهوری است... اینکه ما جمهوری اسلامی می گوییم، برای این است که هم شرایط منتخب و هم احکامی که در ایران جاری می شود اینها بر اسلام متکی است، لاکن انتخاب با ملت است، طرز جمهوری هم همان جمهوری است که همه جا هست. (صحیفه امام، جلد۴، ص ۴۷۹)
۵. جمهوری اسلامی، ]یک رژیمی است[ متکی به قوانین اسلام و آرای عمومی و رفراندوم عمومی و قانون اساسی اش قانون اسلام و باید منطبق بر قانون اسلام باشد. (صحیفه امام، جلد۴، صفحه ۴۵۵)