سید محمدعلی ایازی: صدور فرمان هشت ماده ای حضرت امام در باره رعایت حقوق مردم به ارگانهای اجرایی کشور بیش از پیش اهمیت موضوع را در نزد متصدیان امور روشن نمود . به گفته محققان و دانشگاهیان این فرمان اشاراتی روشن به حفظ حقوق افراد جامعه و رعایت کرامت انسانی و حقوق شهروندی آنها دارد. حقوقی که آمیختهای است از وظایف و مسئولیتهای شهروندان در قبال یکدیگر که وظیفه تامین آن حقوق برعهده مدیران ، دولت و یا قوای حاکمه است. بدیهی است که از منظر حقوقی هر جامعهای نیازمند مقرراتی است که روابط تجاری، انسانی، مالکیت، اموال، سیاسی، اجتماعی و حتی خانوادگی را در نظر گرفته و سامان دهد. از دید موضوع حقوق شهروندی، روابط مردم شهر، حقوق و تکالیف آنها در برابر یکدیگر، اصول و اهداف و وظایف از جمله مولفههایی هستند که باید مورد توجه قرار گیرند. نحوه اداره این امور و نظارت بر آن از اصولی است که در حقوق اساسی هر کشور دیده شده است.
از منظر اسلام حقوق شهروندی و حقوق انسانهایی که در کنار همدیگر زندگی میکنند، صرف نظر از عقیده، خصوصیات اخلاقی، مذهب و گرایش است. اسلام میگوید امکانات باید به طور مساوی برای همگان تقسیم شده، بطوریکه بتوانند از فرصتهای شغلی، مسائلی مانند امنیت، عدالت، آزادی بطور علیالسویه برخوردار باشند. به مانند آنچه که در زمان حضرت علی (ع) اتفاق افتاد. بعنوان مثال میتوان به اتفاقی که در دوره آن حضرت به وقوع پیوست اشاره کرد: آن حضرت در حال عبور از کوچهای بودند که مشاهده کردند فردی مسیحی در حال گدایی است. سوال فرمودند که چرا تکدی میکنی؟ گفت مسیحی هستم. فرمودند خب مسیحی باش! چرا گدایی میکنی؟ سپس فرمودند که از بیت المال به او داده شود تا تکدی نکند.
در تساوی حقوق شهروندی هم مصداقی در مورد آن حضرت وجود دارد. در دوره آن حضرت، ایشان اختلافی با یک یهودی داشتند؛ وقتی که برای حل مشکل به محکمه مراجعه کردند، هنگامیکه وارد محکمه شدند قاضی گفت: سلام علیکم یا امیرالمومنین. حضرت علی (ع) فرمودند: من اینجا یک طرف دعوا هستم و شما نباید مرا اینگونه خطاب کنی. لفظ امیرالمومنین برای بیرون است. اما اینجا یک طرف نزاع هستم؛ بین من و آن یهودی (طرف دیگر دعوا) هیچ تفاوتی وجود ندارد. اینجا به عنوان دو مدعی هستیم و هیچ تفاوتی با هم نداریم. مواردی از این دست از ائمه معصومین زیاد وجود دارد، که صرف نظر از موقعیت علمی، دینی و... با افراد برخورد میکردند؛ اینکه مثلاً گفته شود که این فرد با ما هست یا نه، متعهد است یا نیست، مبنای برخورد با افراد نبوده و نیست؛ بلکه مبنا رعایت حقوق افراد براساس عدالت و شریعت است. و یا اینکه همه مردم حق رای دادن، حق انتخاب دارند و میتوانند در تعیین سرنوشت خود شرکت کنند و هیچ فرقی با هم ندارند. البته مردم آزاد هستند که به کسی رأی بدهند که مورد تأیید باشد. این قوانین و احکام تمام و کمال در دین و شریعت اسلام دیده شده است. احکام مربوط به تکلیف و حقوق مربوط به نحوه زندگی انسانهاست. تکلیف شامل نماز و روزه و غیره است. اما وقتی که بخواهیم حقوق قائل باشیم فرقی بین بانماز و بینماز وجود ندارد. بین مسلمان و غیر مسلمان تمایزی وجود ندارد. در باب حقوق وقتی که انسان شدند، وقتی که در یک کشور شهروند شدند، وقتی آن کشور متعهد شد که امنیت، رفاه، عدالت را در آنجا برقرار کند، این امنیت، رفاه و عدالت متعلق به همه انسانها است.
اینکه در پیام هشت ماده ای سیره حضرت امام در برخورد با موضوع شهروندی چگونه بود باید گفت که حضرت امام دارای یک سیره شخصی بود که میتوان با مصادیق آنها را مطرح کرد. به خاطر دارم آن زمانهایی که نفت کوپنی بود آن زمان ایشان تاکید داشتند که از سهمیهای که برای ایشان در نظر گرفته شده، بیشتر از آن نکند و سهمیهاش به مانند سهمیه بقیه افراد جامعه باشد و فقط از همان سهمیه خودش استفاده نماید. ضمناً خیلی اصرار داشتند که وابستگان، کسانی که به او تعلقی دارند، هم همینگونه باشند اما نکته مهم که در سیره ایشان اهمیت داشت این بود که ایشان در همه حال مراقب حقوق شهروندان بودند. تا آنجایی که میتوانستند نمیگذاشتند حقوق کسی از شهروندان پایمال بشود. فرمان هشت ماده ای توجه خاص به حقوق افراد جامعه دارد. نمونهای که قابل ذکر است این است که نمایندهای در مجلس شورای اسلامی به کسی در بیرون، مطلبی گفت. یکی از ابعاد عدالت، عدالت فرصتها و امکانات است که البته مورد توجه حضرت امام هم قرار داشت. در نظر بگیریم که نمایندگان مجلس تریبون در اختیار دارند، صدای آنها پخش مستقیم رادیویی میشود اما آن شهروند که مورد اتهام قرار گرفته تریبونی ندارد که بتواند از خودش دفاع کند. لذا حضرت امام در آن مقطع یک بیانیهای صادر فرمودند که آن کسی که در مجلس متعرض به فردی میشود، آن فرد باید حق دفاع از خودش را داشته باشد. میفرمایند باید شرایطی فراهم بشود تا آن فرد هم بتواند در فرصت برابر حرفهایش را بزند و آنگاه مردم داوری کنند. بحث عدالت اجتماعی فقط در ارزاق و مسائل مالی نیست؛ بلکه در فراهم نمودن فرصتها برای انعکاس نظرات و یا دفاع کردن از حقوقشان است تا بتواند حتی در برابر بالاترین فرد که در این مثال نماینده مجلس است، از خود دفاع کند.