محمد رجائی نژاد:
اشاره: حفظ انقلاب و نظام به چیست؟ در پاسخ این پرسش نظرات مختلفی وجود دارد. عده ای هم معتقدند وجود نظامیان مقتدر و مسلح به سلاح روز؛ اعم ارتش و سپاه و بسیج و... به همراه وفاداری مطلق آنان به نظام و سران نظام و تحت فرماندهی واحد بودن و... از جمله ابزارهای حفظ انقلاب و نظام است. به ویژه قوای مسلحی که تجربه 8 سال جنگ تمام عیار را با خود همراه داشته و به لحاظ توان و وفاداری و اطاعت امتحانشان را پس داده اند. در همین راستا بعضی از صاحب نظران حتی دادن قدرت مالی و اقتصادی به قوای مسلح را تجویز کرده و حضور آنان در عرصه سیاست را جایز و گاه لازم می دانند. دیدگاه امام خمینی در این باره چیست؟ این یادداشت کوتاه در پی پاسخگویی به این نوع پرسش ها از دیدگاه امام خمینی است.
مقدمه
انقلاب اسلامی ایران در فضا و شرایطی به پیروزی رسید که رژیم پهلوی در ابعاد سیاسی، اقـتـصادی، نظامی و حمایت های بین المللی از قدرت بالایی برخوردار بود. کشور نه دچـار قحطی و ورشکستگی اقتصادی بود و نه درگیر جنگی که توان آن را نابود سازد. ارتـش و دیگر قوای نظامی مـجـهـز بـه مـدرن تـریـن سـلاح هـا بـه هـمـراه وفـاداری کامل نسبت به محمدرضا پهلوی بود. حمایت های همه جانبه آمریکا، انگلیس و حتی شوروی و چـیـن از شـاه و افزایش درآمد کشور بر اثر بالا رفتن قیمت نفت، همه شرایط از وضعیت مساعد رژیم پـهـلوی خـبـر مـی داد. بـا وجـود ایـن کشوری که جزیره ثبات در خاور میانه لقب گرفته بـود، بـا نـهضت اسلامی به رهبری امام خمینی که دارای هیچ نیروی نظامی و کادر اداری و توان مالی و... نبود، متلاطم شد و در نهایت انقلاب به پیروزی رسید و همه را به تعجب واداشت.
حال باید دید چرا با وجود موقعیت بسیار مساعد رژیم پـهـلوی به ویژه به لحاظ نظامی و ارتش تا بن دندان مسلح و با آن همه تجهیزات به روز دنیا از کنترل انقلاب اسلامی ایران عاجز ماند؟
واقعاً چرا قوای نظامی رژیم پهلوی که به لحاظ کمی و کیفی در منطقه ممتاز بود و در جهان نیز از بهترین ها! در برابر مردمی با دستان خالی آنگونه ناکارآمد شد؟
مـهـم تـریـن ابـزار قـدرت رژیـم پهلوی ابزار نظامی بود، نیروهای مسلح ایران مرکب از نیروی هوایی، زمینی، دریایی، سازمان گارد شاهنشاهی، ژاندارمری و شهربانی بود. از طـریـق کـارهـای فـرهـنـگـی و تـبـلیـغـی، بـا تلقین شعارهایی نظیر خدا، شاه ، میهن و تـخـصیص بودجه هنگفت به نیروهای مسلح و تأمین زندگی افسران ارتش تلاش می شد تا آنان به محمدرضا پهلوی وفادار بمانند. شخص شاه به نیروهای مسلح عنایت ویژه ای داشـت و سـهـم نـیـروهـای مـسـلح از بـودجـه سـالیـانـه کـشـور در طول سلطنت محمدرضا پهلوی نسبت به دیگر وزارت خانه ها و نهادها بالاترین بود. سالهای پایانی رژیم تـعداد پرسنل قوای نظامی و انتظامی نسبت به قبل چندین برابر شده بود. سابقه کودتای سوم اسفند 1299 را کـه رضـاشـاه بـه قـدرت رسید و کودتای 28 مرداد 1332 را که محمدرضا شاه به قدرت برگشت و سرکوب جنبش ظفار کشور عمان را در پرونده کاری خود داشت.
در طول سال های 1341 تا 1357 نیز نقش ارتش شاهنشاهی و دیگر مراکز نظامی و امنیتی روشن است؛ سـرکـوبـی تـظـاهـرات 15 خـرداد 42 و 17 شـهـریـور 1357 و 19 دی 1356 و سرکوبی تظاهرات سایر شهرستانها؛ قـابـل ذکـر اسـت کـه شـاه بـرای کـنـتـرل ارتـش از یک پلیس سری نیز بنام سازمان شـاهـنـشـاهـی و رکـن 2 که مستقیماً زیر نظر خودش بود اسـتـفـاده می کرد. لذا ارتش مهمترین وظیفه اش حفظ و تضمین ادامه حیات رژیم پهلوی بود. پس چرا نتوانست به وظیفه اش عمل نماید و...؟
بررسی پاسخ حضرت امام به این پرسشها
صاحبنظران در تعریف یک کشور مستقل گفته اند: کشوری است که در یک سرزمین مشخص دارای حاکمیت معین با جمعیت و ملت پایدار. یعنی سه رکن اصلی و اساسی یک کشور؛ سرزمین، ملت و حکومت می باشد. هر کدام از این سه رکن وجود خارجی و عینی نداشته باشد، وجود کشور نیز معنا پیدا نمی کند. وجود دیگر شریان های حیاتی کشور و یک حکومت، نهادها، سازمان ها و... همه به این سه رکن برگشت دارند، حتی وجود قوای نظامی و ارتش و سپاه و... هیچکدام هم ردیف این سه رکن نبوده و نیستند. با این توضیح حضرت امام پاسخ سؤالات فوق را می دهند:
از دیدگاه ایشان قوای مسلح هرچقدر هم به لحاظ کمی و کیفی بالا باشند و قدرتمند، اگر پشتیبانی ملت را نداشته باشند، توان هیچ کاری را نخواهند داشت. لذا می فرمایند:
«ملت ... می رود سراغ فرهنگش، یک فرهنگ فلج؛ یک فرهنگی که از آن هیچ کار نمی آید و نمی تواند یک نقش صحیحی داشته باشد در ملت. می رود سراغ ارتشش، می بیند که یک ارتشی است که انگل است... تحت فرمان ملت نیست، برای ملت نیست، به نفع ملت نیست. همه قوایشان را روی هم گذاشتند برای کوبیدن این ملت، به امر شاه و به امر دستگاههای بالاتر... و شاه را می خواهند با همه جنایتش نگه دارند.» (صحیفه امام، ج4، ص 135)
پس می بینیم که نیروی مسلحی که با ملت و در خدمت ملت و به نفع ملت نباشد، ولو در خدمت حکومت و کشور باشد، از نظر امام «انگل» است. چون همه توان و قوایشان به امر شاه برای کوبیدن ملت است.
و در جای دیگر تأکید می کنند:
«ارتشْ ارتش ما نیست! ارتش استقلال ندارد... بر خلاف آن چیزی که ملت می خواهد... » (صحیفه امام، ج5، ص 48)
حضرت امام ارتش زمان شاه را ضمن اینکه از قوی ترین و بهترین بازوان قدرت رژیم می داند، اما به لحاظ عدم حمایت مردمی و بجای در خدمت مردم بودن، در برابر مردم و در خدمت شاه و بیگانگان بود، مورد سرزنش قرار داده و می فرماید:
«این ارتش که در رأس همه [قدرت] هاست نسبت به مقاصد شاه و همیشه به این ارتش می نازد، این ارتشش که این طور است نه در خدمت مردم [و]، ملت است، و در خدمت امریکاست؛ برای اینکه منافع او را [تأمین کند] می کُشد ملت خودش را که منافع او ... تحقق پیدا بکند!» (صحیفه امام، ج5، ص 51)
با اوجگیری انقلاب و پیوستن گام به گام ارتش و دیگر قوای مسلح به مردم حضرت امام در پیامی به نیروهای مسلح و ارتش شاهنشاهی جدایی قوای مسلح از مردم را موجب تزلزل آنها دانسته و توصیه به نزدیکی به هم و وحدت می کنند:
«می بینید که الآن شماها وقتی در آغوش مردم می روید، با کمال خوشرویی و کمال رأفت، با شما رفتار می کنند، برای شما شعار می دهند، برای ارتش شعار می دهند. و این بهترین چیزی [است] که برای یک ملتی است که این استقلال یک ملتی را حفظ می کند، که همه قوا با هم باشند. این طور نباشد که ملت خودش را از [شما] جدا ببیند، از قوای انتظامی جدا ببیند، قوای انتظامی هم خودش را از مردم جدا ببیند. این جداییها اسباب این می شود که تزلزل پیدا بشود. و هر چه با هم مجتمعتر باشید، طمأنینه بیشتر حاصل می شود، و به مقصد زودتر می رسید.» (صحیفه امام، ج11، ص 44)
نقش نظامیان پس از انقلاب در حفظ نظام و انقلاب
از دیدگاه حضرت امام حفظ پیروزی به دست آمده، از اصل آن دشوارتر است. در همین زمینه می فرماید: «بدانید که حفظ یک پیروزی مشکلتر است از پیروزی به دست آوردن، کشورگشایی از حفظ کشور آسانتر است. الآن ما در مشکل حفظ نظام جمهوری اسلامی هستیم، یعنی آن مرحله اول که پیروزی ابتدایی بود گذشت و پیروز شدید بحمد اللَّه، لکن بقای این پیروزی و بقای این دستاوردهایی که شما به دستتان آمد، امروز مشکلتر از خود آن پیروزی است که به دستتان آمد، نگهداریش مشکل است. باید همه کوشش کنید که این چیزی که به دست آوردید نگه دارید.» (صحیفه امام، ج18، ص 281)
حال عامل و قدرت اصلی حفظ این دست آورد بزرگ چیست؟ داشتن نیروی های مسلح مقتدر و و بزرگ؟ به دست آوردن تجهیزات پیشرفته و مدرن نظامی روز؟ در اختیار گرفتن انرژی ؟ و...
با بررسی نظرات حضرت امام که با یک جستجوی گذرا در آثار ایشان می توان بدان دست یافت، تشکیل سپاه و ارتش و بسیج و... در حد متعارف از ضروریات کشور است. ایشان وجود نیروی نظامی مقتدر و منظم و مجهز به پیشرفته ترین سلاح روز را برای حفظ و اقتدار نظام و کشور ضروری می دانند، اما آن را عامل اصلی و درجه یک حفظ انقلاب و نظام نمی دانند. از نظر امام حفظ انقلاب و کشور با قوای مسلح، به شرط اینکه حمایت و رضایت ملت را به همراه داشته باشند ممکن است والا آنها نه کشور و نظام و انقلاب را می توانند حفظ و حراست نمایند و نه خودشان را! لذا حضرت امام به آنان توصیه می کنند:
«شما حیثیت مملکت ما را خودتان باید حفظ کنید؛ و حفظش به این است که نظام را حفظ کنید و آن چیزی که در قانون نظام است شما باید حفظ بکنید. و ما پشتیبان شما و شما پشتیبان ما باشید و ملت پشتیبان همه باشد.» (صحیفه امام، ج7، ص 25)
و در سخنرانی در جمع پرسنل ژاندارمری و نیروی انتظامی می فرماید:
«قوای انتظامی بیدار باشند که بین آنها و ملت جدایی نیفتد... ما همه از شما هستیم و شما از ما. و همه پاسداران اسلام و همه برادر. مثل زمان طاغوت نیست که بین ما و شما را جدایی انداختند. اجانب بودند که می خواستند قوای انتظامی از ملت جدا [باشند]. مردم را از قوای انتظامی می ترساندند. قوای انتظامی از ماست؛ نباید ما از آنها بترسیم و نباید آنها از ما. هیچ هراسی در کار نیست، برادر هستیم؛ برادرها از هم نمی ترسند، همه در خدمت هم هستند ما همه در خدمت اسلام.» (صحیفه امام، ج7، ص 87)