یادی از یاد رفته ها

پرتال امام خمینی-محمد رجائی نژاد: وقتی قیام و نهضتی آغاز می شود و انقلابی صورت می گیرد، خیلی ها حضور دارند؛ با انگیزه ها و دیدگاه ها و اهداف مختلف؛ در سطوح گوناگون و با توان و میزان مشارکت خاص، هر کس به اندازه وسع خودش، یکی کم و یکی زیاد و... در انقلاب اسلامی ایران نیز خیلی ها زحمت کشیدند و در جریان نهضت حضور داشتند. بعضی ها از همان سال های آغازین 41، بعضی ها از اواخر دهه 50 و بعضی ها اصلاً حضوری نداشتند و جزو ساکتین و قاعدین بودند. لذا هم در راستای تکریم و هم برای آگاهی و آشنایی نسل های بعدی انقلاب لازم است، اشخاص و افرادی که به نوعی زحمت کشیده و در راه نهضت زجرها دیدند، از هر فکر و گروه و طیفی که باشند، معرفی شوند؛ اعم از اینکه الآن در قید حیات باشند یا نه!

یکی از این اشخاص و عالمانی که در حد وسع خود در نهضت اسلامی نقشی داشت، به خصوص در همراهی مردم انقلابی شهر مشهد، آیت الله سید کاظم اخوان مرعشی بود. با توجه به این که این روزها، (27 ربیع الثانی) مصادف است با ایام رحلت این عالم مجاهد و مدرس برجسته حوزه علمیه شهر مشهد، از طرفی این شماره از هفته نامه حریم نیز برای دومین بار اقدام به معرفی عالمان و بزرگان خطه خراسان نموده، ما نیز هر چند مختصر سعی کردیم زندگی و مبارزات ایشان را مرور نماییم.

زندگی

آیت اللَّه سید کاظم اخوان مرعشی در 15 شعبان 1337 ق (26 اردیبهشت سال 1298 ش)، توأم با برادرش آیت اللَّه سید مهدی، در نجف اشرف و در بیت علم و تقوا چشم به جهان گشودند. در پنج سالگی پدر عالم خود را از دست دادند.

حاج سید کاظم و حاج سید مهدى، مشهوران به اخوان مرعشى فرزندان عالم جلیل آیت‏ الله حاج سید محمدرضا رفسنجانى مرعشى از علماء اعلام و مدرسین حوزه قم و نجف اشرف می باشند. این دو برادر از جهت شباهت چنان با یکدیگر شباهت داشتند که گاهى تشخیص و تمیز آنان از یکدیگر مشکل بود. آنها تا سال 1347 ق (1308 ش) در نجف بودند، آنگاه به رفسنجان آمده و تا سال 1353 ق (1313 ش) در بلوک کشکوئیه رفسنجان که علاقه ملکى داشتند، تکمیل دروس فارسى نموده و پس از آن با اهتمام والده ماجده خویش جهت تحصیل در حوزه علمیه به قم آمده و ادبیات و سطوح را تکمیل کرده سپس در دروس اساتید بزرگ آن روز حوزه چون امام خمینی (تحلیلی بر نهضت امام، ج 1، ص 60)، مرحوم آیت‏ الله حجت کوه کمرى، آیت‏ الله مرحوم حاج سید محمدتقى خونسارى، آیت‏ الله صدر و  مرحوم آیت الله العظمى بروجردى شرکت کردند.

پس از 17 سال حضور در قم و تکمیل مراتب عالیه دروس حوزه، جهت ادامه تحصیل و استفاده از علوم و اساتید حوزه کهن نجف، سال 1370 ق (1330 ش) به نجف اشرف مهاجرت کرده و از محضر مرحوم آیت‏ الله العظمى آمیرزا عبدالهادى شیرازى (والد معظم همسران خود) بهره مند شدند. مدت بیست و دو سال در حوزه نجف اشتغال به بحثهاى خصوصى و تدریس سطوح سپس خارج فقه و اصول داشتند. تا اینکه در سال 1392 ق (1351 ش) آیت الله حاج سید کاظم به ایران آمد و در قم ساکن گشت. ایشان پس از اقامتی دو ساله در قم، به عزم مجاورت امام رضا(ع) عازم شهر مشهد شد. و در آنجا به تالیف، تدریس و افتا و اقامه جماعت مشغول شد.

امام خمینی، انقلاب و اخوان مرعشی

آیت الله سید کاظم و سید مهدی اخوان مرعشی، هر دو برادر از همان سال های حضور در قم (1313 ش تا 1330 ش) با حضرت امام آشنایی داشتند و مدتی نیز از شاگردان حضرت امام بودند. همچنین وقتی حضرت امام پس از 18 سال مستأجری، با خرید منزل (بیت قدیمی و فعلی امام در قم) صاحب منزل شخصی شدند، با اخوان مرعشی نیز همسایه شدند.

آیت الله علی اکبر هاشمی رفسنجانی درباره نحوه آشنایی خود با حضرت امام نقل می گوید: من 14 ساله بودم که به قم آمدم و در منزل اخوان مرعشی ساکن شدم. اخوان مرعشی خانه‌ ای روبه روی خانه امام در کوچه یخچال قاضی خریدند که آن خانه‌ هنوز هست. طبیعتا چون روبه‌روی خانه امام بودیم، ایشان را گاهگاهی در مسیر درس و حرم می دیدیم. من در آن مدت وصف امام را زیاد شنیده ‌بودم. کم کم در مسیر به دنبال ایشان می رفتم و سوالاتم را مطرح می کردم. مدتی ارتباط ما به این شکل بود.

شناخت و ارتباط اخوان مرعشی با امام در قم بود که باعث شد پس تبعید حضرت امام به نجف، اخوان مرعشی نیز از جمله روحانیونی باشد که گاهی در صورت لزوم با توجه به رفت و آمد بین نجف و قم، رابط بین امام با ایران باشند. بیاد دارم که در نجف آنچه یادداشت دارم فقط از فروش زمین در 4/7/1357 توسط آقاى اخوان مرعشى مبلغ 6074 تومان به نجف فرستادیم . (خاطرات آیت الله پسندیده،ص219)

با تبعید حضرت امام به عراق، اخوان مرعشی نیز مثل دیگر علاقه مندان حاضر در آنجا به استقبال امام رفته و در حد توان او را همراهی کردند. آیت الله شیخ مرتضی اشرفی (از علمای مشهد) نقل می کنند: زمانی که حضرت امام در نجف ساکن شدند، منزلشان خیلی کوچک بود و اقامتگاه امام برای اقامه جماعت ضیق بود. از محضرشان تقاضا شد نماز جماعت را به مسجد شیخ انصاری که نزدیک منزلشان بود انتقال دهند. در این رابطه چند نفر از اعاظم فضلاء: آقایان اخوان مرعشی و حاج سید محمدرضا اشکوری و آقای صافی اصفهانی و آقای جعفری اراکی نزد سید بزرگوار آیت الله حاج سید  امام جماعت ظهرهای مسجد شیخ رفته موضوع را با ایشان در بین گذاردند.

سید بزرگوار بلافاصله به فرزند خود فرمودند: به اتفاق آقایان به محضر امام مشرف شده، دست امام را ببوسید و استدعای این جانب را به محضرشان رسانده که امامت مسجد شیخ را تقبل فرمایند. امام این استدعاء را قبول نموده و نماز جماعت ظهر به مسجد شیخ انتقال داده شد.

همین ارتباط و علاقه آقایان اخوان مرعشی به امام و اعتماد ایشان به آن دو برادر بود که باعث شد هر کسی را که آقایان اخوان مرعشی معرفی نمایند جهت اخذ اجازه، حضرت امام قبول نموده و اجازه صادر نمایند. به مجموعه اجازات حضرت امام که رجوع شود، بیش از 24 نفر از روحانیونی که از امام اجازه گرفته اند، با معرفی اخوان مرعشی بوده است.

آقا سید کاظم اخوان مرعشی که در اوج گیری نهضت اسلامی در مشهد ساکن بودند، در رهبری و همراهی مردم مشهد علیه رژیم پهلوی نقش اساسی داشت؛ خانه اش کانون رایزنی ها و تصمیم گیری ها بود و در شکستن محاصره بیمارستان امام رضا(ع) مردانه اقدام نمود. وی پس از پیروزی انقلاب هم چند باری همراه با علما و روحانیون خراسان به دیدار حضرت امام مشرف شدندکه به یک مورد آن در صحیفه امام، ج 8، ص 168 اشاره شده است. همچنین چندین بار به جبهه های نبرد حق علیه باطل شتافت و در تقویت روحیه رزمندگان اسلام، تلاش فراوانی از خود نشان داد.

آن فقیه بزرگوار سرانجام در هجدهم تیرماه 1381 ش برابر با 27 ربیع الثانی 1423 ق در 83 سالگی دار فانی را وداع گفت و پس از تشییعی با شکوه، در رواق دارالزّهد حرم مطهر امام رضا(ع) به خاک سپرده شد.(منبع: حریم امام،شماره106)