اجزاء اعضاء ابعاد و حواس و حالات انسان هر کدام در تعالی او نقش خاصی را ایفا می کنند و فقدان هر یک از آنها می تواند آثار زیانباری به بار آورد که در مواردی ممکن است جبران ناپذیر هم باشد . قدمامی گفتند « من فقد حسا فقد علما هر کس حسی را از دست بدهد علمی را از دست داده است . این سخن تنها درباره حواس صادق نیست بلکه درباره احوال روحی روانی انسان هم صادق است. چرا که همین احوال نیز در سلامتی / ناسلامتی او تأثیر دارند . در واقع باید گفت که هیچ یک از موارد یاد شده در انسان گزاف نهاده نشده اند بلکه هر یک دارای حکمتی هستند که روز به روز حکمتهای آن بیش تر از گذشته آشکار می شود. شگفت این که علم پزشکی هم برای این ادعا صحه گذاشته است. امروزه در میان انواع بیماری ها، بیماری های روان تنی رایج شده اند که منشأ بیماری روانی و تظاهرات بیماری بدنی و جسمانی است .
بیماری های روان تنی به آن دسته از بیماری ها اطلاق می شود که علت پیدایش آنها روحی روانی ولی آثارشان کاملاً جسمانی است . افسردگی شدید، زخم معده، زخم روده و اثنی عشر و... از جمله آنها هستند.
با مقدمه ای که بیان شد مساله اصلی این اثر آشکار شد به این معنا که اولاً انسان مطلوب اسلام انسانی تمام و کامل است . تمام از این نظر که هیچ یک از استعدادها و خواسته ها و امیال و احوال او سرکوب نشود و کامل از این جهت که تمام آنها در مسیری رو به تعالی باشند . ثانیا شادی و نشاط از احوال آدمی است که در سیر انسان به کمال نقش تعیین کننده ای دارد.
مقوله شادی در متون دینی اسلام مطرح شده است به این معنا که هم قرآن و هم روایات معصومان به اهمیت آن تذکر داده اند. وقتی در قرآن می خوانیم «فرحین بما آتاهم الله من فضله» (آل عمران / 170 ) و یا به این نتیجه « قل بفضل الله و برحمته فبذالک فلیفرحوا هو خیر مما یجمعون» می رسیم که قرآن به مقوله شادی و نشاط اهمیت فراوانی قایل است . از این نظر مسلمانان مجاز بلکه محق اند از این حالت نهاده شده در سرشتشان بهره مند شوند . البته تاریخ مسلمانان این امر را تأیید نمی کند یعنی مسلمانان آنچنان که باید و شاید به این مقوله توجه اساسی نکرده اند و البته آثار مخرب آن را به چشم خود دیده اند. آثار تخریبی عدم توجه به شادی و نشاط وقتی افزون تر می شود که سنین کودکی ، نوجوانی و جوانی را در نظر آوریم، بی شک این دسته از آدمیان بیشتر در معرض آسیب های ناشی از فقدان شادی و نشاط هستند و تجربه نکته بسیار اساسی این که پیامبر اعظم (ص) و م عصومان(ع) توجه شایسته ای به این مقوله داشته اند و زندگی خصوصی و عمومی این بزرگان موید این ادعا است. در ادامه مسیر معصومان عظام (س) عالمان فرهیخته ای بودند و هستند که به انسان به عنوان یک مجموعه نگریسته اند و در ارایه تئوری های عملی زندگی تمام ابعاد وی را مو رد توجه جدی قرار داد ه اند.
از دید این عالمان انسان مجموعه ای از اجزا و ابعاد و احوال و ابعاد است ولی عدم توجه به هر یک از آنها خسارتهای عظیمی برای افراد بشر بلکه برای عموم انسانها به بار می آورد. وقوع بحرانهای عظیم در جهان معاصر موید این ادعا است.
از خیل عظیم این عالمان حضرت امام خمینی (س) است که بحق شیوه معصومان را پیش گرفته و همانند سایر موضوعات در موضوع شادی نیز مشی آن بزرگواران را طی کرد . نکته بسیار جالب این که این بزرگان تنها در موارد و مواقع بظاهر شادی ، شادی و نشاط را از خود بروز نمی دادند بلکه حتی در موارد غم و اندوه نیز چنین برخوردی با قضایا داشته اند. مسلم است که چنین نظراتی از نگرش عرفانی این بزرگان نشأت گرفته است . اگر نیم نگاهی به زندگی امام خمینی (س) داشته باشیم خواهیم دید که ایشان در تمام مراحل زندگی هیچ وقت از این مقوله غفلت نورزیده است . بودن پایه و مایه های چنین عنصری در زندگی ایشان بود که وی را استوار و پا بر جا نگه داشت و در مواقع خطرناکی نه تنها امیدش را از دست نداد بلکه مایه امید و شادی برای دیگران هم شد . وقتی فرزند گرامی شان آیت الله سید مصطفی خمینی(س) از دنیا رفت فرمود: مرگ مصطفی از الطاف خفیه الهی بود. (صحیفه امام، ج 3، ص 234) و یا در شهادت رجایی و باهنر فرمود : اگر رجایی و باهنر نیستند خدا هست .( همان، ج 15 ، ص 138)
این عبارات بظاهر ساده مشحون از معانی بلند عرفانی هستند که اگر در زندگی فردی وارد شوند آثار بسیار گرانبهایی به جا می گذارند که شادی و نشاط از جمله آنها است.
به هر حال امروزه شادی و نشاط پیش تر از هر زمان دیگر ضرورت دارد. (شادی و نشاط در اندیشه و سیره حضرت امام خمینی، سید مصطفی علوی، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، مقدمه)
حضرت امام خمینی سلام الله علیه از نشاط بمعنی نشاط روحی و تازگی آن معنی می کند و نفس فاقد نشاط را در انجام عبادات ناکام می شمارد .
ایشان می فرمایند:
[انجام عبادت] وقتی باشد که نفس را به عبادت اقبال است و دارای نشاط و تازگی است و خستگی و فتور ندارد ، زیرا که اگر نفس را در اوقات کسالت و خستگی وادار به عبادت کند ممکن است آثار بدی به آن مترتب شود که از جمله آنها آن است که انسان از عبادت من ضجر شود و تکلف و تعسف آن ز یاد گردد و کم کم باعث تنفر طباع نفوس شود و این علاوه بر آن که ممکن است انسان را بکلی از ذکر حق منصرف کند و روح را از مقام عبودیت که منشأ همه سعادات است برنجاند.» (آداب الصلوة؛ روح الله خمینی؛ تهران : مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1385. ص 23)
این نگرش حضرت امام سلام الله علیه ، تقرب جستن به خداوند سبحان و اتصال به ملکوت از طریق نماز با روحیه نشاط و شادی ، در اصل به کارگیری روش درونی و خلاق است . یعنی فراهم آوردن موقعیت های خوشایند در درون است که انسان را برای پیوستن صادقانه به ملکوت اعلی کمک می کند. موقعیت ها و مشاهدات شخصی ، تجربیات کارشناسی بیانگر این موضوع است که در بسیاری از مدارس و مراکز آموزشی، در حال فروپاشی ، غم زده، ایستا و میرانده است . یعنی در مراکز تعلیم و تربیت به جای شادی و نشاط ، نفرت و انزجار و به جای مهربانی و مهرورزی ، حسادت و کینه توزی را می آموزند. متربیان مراکز تعلیم و تربیت خود را ابزاری برای آنچه که از پیش تعیین شده است ، می دانند در حالی که در آموزه تربیتی حضرت امام خمینی سلام الله علیه ، داشتن نشاط روحی سبب می گردد تا قدری از اسرار عبادات برای انسان مکشوف گردد.
حضرت امام خمینی سلام الله علیه ، با ذکر حدیثی از حضرت امام حسن عسگری علیه السلام ، رکن اصلی و اساسی تعلیم و تربیت را متذکر شد و می فرمایند:
هنگامیکه قلوب [سرشار از] نشاط و بهجت است به آنها امانت بسپارید. (شادی و نشاط در اندیشه و سیره حضرت امام خمینی، ص 5 و 6)