* حجت الاسلام و المسلمین سیدمحمود دعایی:
امام اهل مطالعه بودند و به مطالعه کتاب علاقه بسیاری داشتند. کتابهای بسیاری را در ایام تبعید از مبارزین یا کسانی که به نوعی علاقه یا گرایش و احترام به مذهب داشتند مطالعه می کردند.
در همان ایام شهادت حاج آقا مصطفی ایشان وقتی از تشییع جنازه برگشتند کتاب «طلوع انفجار» از علی اصغر حاج سید جوادی را می خواندند. حتی حاج احمد آقا دقت کرده بود و گفت: ایشان مثلاً تا صفحه 105 کتاب را قبل از تشییع جنازه خوانده بودند و وقتی که برگشتند 20 تا 30 صفحه دیگر خواندند. مثلاً تا صفحه 125، 130 مطالعه کردند. همین طور در همان ایّام، کتاب «افضل الجهاد» عمر اوزگان را که توسّط دکتر حبیبی ترجمه شده بود، در دست مطالعه داشتند. مجموعه نامه های حاج سید جوادی خطاب به مقامات رژیم شاه را هم می خواندند.
مرحوم محمد منتظری در دورانی که در ایران بود، جدیدترین کتابها را برای امام می فرستاد. چه وقتی که به عراق آمده بود و چه در زمانی که در ایران بود، همه کتابها را با دقت مطالعه می کرد و به دست امام می رساند. رهبران انجمن های اسلامی دانشجویی در اروپا و امریکا هم کتابهای جدید و مفید را برای امام می فرستادند. علاقه مندان امام از ایران کتبی را که لازم می دانستند امام مطالعه کنند، تهیه می کردند و توسط دانشجویان خارج برای امام می فرستادند.
برخلاف رویّه ای که سابقاً بعضی از اهل علم در حوزه های علمیه داشتند که حفظ اصالت و خلوص دینی و فقهی را مستلزم بی توجهی به مطالعات غیرحوزوی می دانستند و حتّی بعضاً به این امر افتخار کرده بودند، امام رحمةالله علیه به رویّة دیگری عمل می کردند. نه تنها اصالت و خلوص دینی و فقهیِ ایشان قوی تر و غن یتر از این بود که صِرف مطالعة کتب دیگر و نشریِّات روز از بین برنده ی آن باشد، بلکه ایشان اساساً این امر را لازمه اجتهادِ موفق، می دانستند. چنانکه بعدها هم در اواخر عمر با تصریح و تأکید و با نوشتن پاسخ های موجز و مشروح به نامه های آیات و حجج اسلام حضرات صافی گلپایگانی و قدیری و انصاری و آقایان سرحدّی زاده (وزیر کار) و محمد هاشمی (مدیر صدا و سیما) و امثالهم این نوع از بینش و نگرش را تبیین کردند. اجتهاد موفّق، زمان و مکان را در نظر دارد و آن را می شناسد و در عرصه های اجتماعی و سیاسی و اقتصادی نیز با بصیرت کافی و آگاهی لازم نسبت به تحّولاتِ عصر جدید، توأم است. اجتهاد پویای مبتنی بر سنّت (یعنی فقه جواهری) همان اجتهاد موفّق است. این نوع از اجتهادِ فقهی است که می تواند تغییراتی را که در موضوعات احکام پدید آمده و علی رغم اشتراک لفظی و ظاهری اش باید موضوع مستحدث و جدیدی محسوب شود، درک کرده و با توجه به آن حکم صادر کند.
منبع: گوشه ای از خاطرات حجت الاسلام و المسلمین سید محمود دعایی، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ص 172 و 173