بدون شک، کنگره عظیم عبادی سیاسی حج، اگر از تمام ظرفیت موجود در آن بهره گرفته شود، می‌تواند هم مرکز و کانون یکتاپرستی و خداخواهی و نفی هرگونه شرک و بت‌پرستی شود، هم صحنه نمایش اخوت و همدلی اسلامی و وحدت و برادری مسلمانان از سراسر عالم باشد و هم ظرفیت موجود در دین مبین اسلام و عظمت و اقتدار مسلمانان را به خوبی به نمایش گذارد. اما به هر دلیل از مدت‌ها قبل تا سال‌های منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی، ابعاد سیاسی و اجتماعی حج عمدا به فراموشی سپرده شده بود و فقط بُعد عبادی آن به صورتی بی‌روح، اشاعه و ترویج می‌شد.
تلاش‌های حضرت امام خمینی(س) به عنوان احیاگر اسلام ناب محمدی(ص) در تجدید حیات حج ابراهیمی هم نتیجه‌بخش بود و ان‌شاءالله ثمره آن و آثار کلام ارزشمند و پیام‌های آگاهی‌بخش وی، این ظرفیت عظیم دنیای اسلام را در تمام ابعاد عبادی_ معنوی و سیاسی _ اجتماعی آن به فعلیت برساند. ذخیره گرانقدر آثار به جا مانده از بنان و بیان خمینی کبیر، در زمینه بعد معنوی حج در قالب عناوین کلی «مراتب معنوی و عبادی حج»، «اهمیت مکه و بیت الله الحرام»، «فلسفه و اسرار حج»، «لزوم توجه به قرآن» مطالب بسیار آموزنده‌ای ارائه می‌کند و در زمینه ابعاد اجتماعی حج هم در موضوعاتی چون «تحکیم وحدت بین مسلمین»، چاره‌جویی برای مشکلات مسلمانان»، «وظایف علمای اسلامی» و مسائلی از این دست، ارائه طریق دارد. و در زمینه ابعاد سیاسی حج نیز در باب مطالبی چون «تبلیغات و بیدارگری»، «دشمن‌شناسی و مبارزه علیه استکبار»، «صدور انقلاب»، «برائت از مشرکین» و نیز «توطئه‌های استکبار» و «خطر آخوندهای درباری» و در مقابل آن «وظایف حجاج و به ویژه روحانیون ایرانی» هم سفارشات ارزنده‌ای در خود نهفته دارد که با امید بهره‌وری، ذیلا نمونه‌هایی به زائران محترم بیت الله الحرام اهدا و برای آنها حجی مقبول تمنا می‌نماید:
- «یکی از فلسفه‌های مهم اجتماع عظیم از سراسر جهان در این مقام مقدس و مهبط وحی، به هم پیوستن مسلمانان جهان و تحکیم وحدت بین پیروان پیامبر اسلام و پیروان قرآن کریم در مقابل طاغوت‌های جهان است. و اگر خدای نخواسته از اعمال بعض زائران در این وحدت خللی واقع شود و تفرقه‌ای ایجاد گردد، موجب سخط رسول اللَّه- صلی اللَّه علیه و آله- و عذاب خداوند قادر خواهد شد. زائران محترم، که در جوار خانه خدا و محل رحمت او هستند، با همه بندگان خدا با رفق و مروت و اخوت اسلامی رفتار نمایند؛ و همه را، بدون در نظر گرفتن رنگ و زبان و منطقه و محیط، از خود بدانند؛ و همه با هم ید واحده و ملت واحد قرآنی باشند، تا بر دشمنان اسلام و انسانیت چیره شوند.»(صحیفه امام، ج19، ص340)
- «یکی از فلسفه‌های بزرگ حج قضیه بُعد سیاسی اوست، که دستهای جنایتکار از همه اطراف برای کوبیدن این بُعد در کار هستند؛ و تبلیغات دامنهدار آنها مع الأسف در مسلمین هم تأثیر کرده است که مسلمین سفر حج را بسیاری‌شان یک عبادت خشک خالی بدون توجه به مصالح مسلمین میدانند. حج از آن روزی که تولد پیدا کرده است، اهمیت بُعد سیاسیاش کمتر از بعد عبادی اش نیست، بُعد سیاسی علاوه بر سیاستش، خودش عبادت است.»(همان، ج18، ص51)
- و در آخر: «توجه داشته باشید که سفر حج، سفر کسب نیست؛ سفر تحصیل دنیا نیست. سفر الی اللَّه است. شما دارید به طرف خانه خدا میروید. تمام اموری که دارید انجام می‌دهید به طور الهیت باید انجام بدهید. سفرتان از اینجا که شروع میشود وَفْد الی اللَّه است. سفر به سوی خدای تبارک و تعالی است. باید همان طور که مسافرین الی اللَّه، مثل انبیا علیهم السلام و بزرگان از دین ما، مسافرتشان الی اللَّه در تمام زمان حیاتشان بوده است و یک قدم، تخلُّف نمیکردند از آن چیزی که برنامه وصول الی اللَّه بوده است، شما هم الآن «وفود» الی اللَّه دارید میگویید. شما در آنجا که می روید، در میقات که می روید، «لَبَّیک» به خدا میگویید؛ یعنی تو دعوت کردی، و ما اجابت. مبادا یک عملی انجام بدهید که خدای تبارک و تعالی بفرماید که خیر، شما را من قبول ندارم برای اینکه شما اسلامی نیستید. مبادا این سفر را سفر تجارت قرار بدهید و امور تجارتی در این سفر مطرح باشد پیشتان، امور معنوی مطرح باشد. چه آقایان اهل علم، و چه کاروان‌ها و رؤسای کاروان‌ها، و چه سایر حُجّاج. سفر، سفر الی اللَّه است؛ نه سفر به سوی دنیا. آلوده به دنیا نکنید.» (همان، ج10، ص: 176)
منبع: جماران