آنچه در ادامه می خوانید گزیده ای از خاطرات دوستان و نزدیکان حضرت امام خمینی(س) در مورد کیفیت عزاداری ایشان در ماه های محرم و صفر است. آنچه از این خاطرات به روشنی هویداست، ارادت فراوان امام به حضرت سیدالشهدا (ع) و تقیدشان به خواندن زیارت عاشورا است:
** امام برای اجرای اعمال مستحب از اوقات اختصاصی خودشان استفاده می کنند و با این حرکت می خواهند بگویند که اگر مسؤولیت و یا کاری در رابطه با شخص خودتان برایتان پیش آمد حق ندارید در اوقاتی که برای رسیدگی به مردم اختصاص داده اید، چیزی کسب و تهیه کنید. ولی در وقت اختصاصی خودتان هر کاری که می خواهید انجام بدهید. و ما در پاریس می دیدیم که امام در این تقسیم بندی که در24 ساعت شبانه روز داشتند یک ربع ساعتی را اختصاص به قدم زدن داده بودند که برای سلامتی جسمشان تشریف می بردند در حیاط یا روی بالکن قدم می زدند. در طول مدت یازده روز اول ماه محرم، برای فرستادن صد لعن و صد سلام زیارت عاشورا از آن وقت استفاده می کردند و همه به این خاطر بود که به وقتهای دیگری که اختصاص داده شده و مختص مردم و جامعه است لطمه نزنند. [1] (برداشت هایی از سیره امام خمینی، ج2، 36 و 37)
** امام خیلی حسینی بودند در ایام محرم که به کربلا مشرف می شدند هر روز در حرم حضرت سیدالشهدا زیارت عاشورا را با صد سلام و صد لعن می خواندند این کار، گاهی یک ساعت و نیم طول می کشید ولی امام با آن سن زیادی که داشتند و در این اوقات هم حرم خیلی شلوغ بود (بخصوص بالای سر حضرت که امام می نشستند) میان مردمی که مرتب از روی شانه و اطرافشان رد می شدند می نشستند و اصلاً حاضر نبودند حتی ما به اشاره به کسی بگوییم که مواظب ایشان باشند تا متوجه می شدند برمی گشتند و به من می گفتند تو نمی خواهی من زیارت کنم! ایشان هیچوقت کنار دیوار نمی نشستند که مثل بعضی هم از رفت و آمدها به دور باشند و هم به دلیل سن و خستگی یک و نیم ساعته بخواهند به دیوار تکیه کنند. گاهی می دیدم امام به سجده می رفتند و بعضی از این عربها که رد می شدند درست پایشان را روی دست ایشان می گذاشتند. من نگاه می کردم می دیدم قرمز شده است ولی امام هیچ چیز نمی گفتند، حتی اشاره ای هم نمی کردند. (همان، ج2، ص 133)
** امام هر هفته رأس ساعت هشت و نیم صبح روز جمعه حمام می رفتند ساعت نه بیرون می آمدند و بلافاصله آماده قرائت زیارت عاشورا می شدند اگر زمستان بود داخل اتاق و اگر بهار بود روی صندلی کنار ایوان می نشستند و زیارت عاشورا می خواندند. [2] (همان، ج2، ص 157)
امام از کمترین وقت خود برای مطالعه و نوشتن یا عبادات دیگری که ذکر شده استفاده می کردند. اگر کسی تنها همین آثاری را که از ایشان تألیف و به چاپ رسیده مطالعه کند و آن را بر عمر پربرکت ایشان تقسیم کند، به خوبی می فهمد که چگونه از ساعات و بلکه دقایق عمر خود استفاده کرده و بهرۀ وافی برده اند، در صورتی که ایشان خیلی اهل نوشتن و قلم نبودند. و حتی از نیم ساعت قدم زدن صبح و عصر خود نیز، که بخصوص این اواخر به تجویز پزشکان انجام می دادند استفاده می کردند و معمولاً ادعیه و اذکاری را برای آن وقت اختصاص داده بودند که در حال قدم زدن نیز عبادتی و کاری را انجام دهند و اوقاتی که زیارت عاشورا می خواندند، صد لعن و صد سلام را، معمولاً در حال قدم زدن می خواندند. [3] (همان، ج2، ص 346 و 347)
** امام به حرم حضرت امیرالمؤمنین(ع) که مشرف می شدند، از روی مفاتیح دعا و زیارت می خواندند. من ندیدم و از بسیاری هم می شنیدم که معمولاً عادت مراجع این نیست که بیایند و بنشینند و از روی مفاتیح دعا بخوانند. گاهی امام زیارت عاشورا را در حرم می خواندند. زیارت ایشان دیدنی بود. ما و بعضی از طلاب که به حرم مشرف می شدیم می ایستادیم و از دور منظره زیارت امام را نگاه می کردیم.[4] (همان، ج3، ص 31)
** امام همیشه تا هفتم محرم را در نجف بودند و پس از آن به کربلا مشرف می شدند. قبل از ظهر یا عصر روز هفتم، همیشه از نجف به کربلا می رفتند و زیارت عاشورا را در این روزها ترک نمی کردند. در ایام دهۀ محرم در نجف، امام دو مرتبه به حرم مشرف می شدند. روزها برای خواندن زیارت عاشورا به حرم می آمدند و شبها هم که جزء برنامه همیشگی شان بود که به حرم مشرف شوند. بعد به کربلا می رفتند که تا سیزدهم محرم در کربلا مشرف بودند و بعد دوباره به نجف باز می گشتند. این سیره مستمر ایشان در طول پانزده سال اقامتشان در نجف بود. امام در کربلا هم هر روز دو مرتبه حرم می رفتند. قبل از ظهر و بعد از ظهر، که می دانید در حرم امام حسین(ع) در این روزها چقدر شلوغ است ولی امام به دلیل شلوغی بیش از حد با آن وضع جسمانی که داشتند زیارت امام حسین(ع) ایشان ترک نمی شد و با وجود آن جمعیت که دیوانه وار به سر و سینه می زدند، به حرم می رفتند. آقای فرقانی می گفت: یکبار امام چنان در میان جمعیت گیر کردند که من برای نجات جان ایشان به امام حسین(ع) متوسل شدم که از بین نروند. بعد که بیرون آمدیم دیدم امام چنان عرق کرده که گفتنی نیست و عبایشان هم نیست! من هم وضع بهتری نداشتم. به هر حال نمی شد به ایشان گفت که آقا جمعیت خیلی زیاد آمده و نمی شود به حرم رفت چون اعتنا نمی کردند.[5] (همان، ج3، ص 24 و 25)
** امام در کربلا در روزهای تاسوعا و عاشورا برای امام حسین(ع) مجلس عزاداری برگزار می کردند و در این مجلس روضه خوانده می شد امام از ابتدا تا انتها در مجلس حضور داشتند.[6] (همان، ج3، ص 33)
** امام مقیدند که در روزهای مهم عزاداری و بخصوص روز عاشورا روضه خوانی برگزار کنند و معمولاً همان روضه خوانهای سنتی می آیند خدمت امام می نشینند و روضه می خوانند امام گریه می کنند آنها اشعار سنتی را می خوانند و توجه دارند به اینکه برای مراعات حال امام کم مصیبت بخوانند. زیرا آنقدر امام شیفته اهل بیت(ع) می باشند که ممکن است در اثر گریه زیاد دچار ناراحتی شوند. امام در این مواقع با صدای بلند گریه می کنند.[7] (همان، ج3، ص 33 و 34)
** در شب عاشورا در نوفل لوشاتو بعد از اینکه نماز تمام شد امام فرمودند: «کسی هست روضه بخواند؟» و به یکی از برادرها امر فرمودند که روضه بخواند. همه ناظر بودند که تا ذاکر شروع به ذکر مصیبت کرد امام دستمالشان را درآورده و شروع کردند به گریه کردن. این عمل امام به ما آموزش داد که در حادترین جریانات سیاسی اجتماعی، هدف و مقصد که احیای سنت رسول الله می باشد، نباید فراموش شود.[8] (همان، ج3، ص 35)
** در نوفل لوشاتو روز عاشورا که فرا رسید امام فرمودند تمام حضار در منزل ایشان را به مناسبت این روز اطعام کنند.[9] (همان، ج3، ص 35)
** امام در روز عاشورا به احترام عزای سیدالشهدا(ع) که در حضور ایشان برپا می شد به جای نشستن بر روی صندلی بر روی زمین می نشستند.[10] (همان، ج3، ص 36)
** زیارت عاشورای امام ترک نمی شد. طی صحبتی که با ایشان داشتیم اگرچه امام تصریح نفرمودند ولی من متوجه شدم زیارت عاشورای ایشان ترک نمی شود. که آن را با صد لعن و سلام می خوانند.[11] (همان، ج3، ص 40)
** امام اوقاتی که زیارت عاشورا می خواندند صد لعن و صد سلام را معمولاً در حال قدم زدن می خواندند. ایشان زیارت عاشورا را در ماه محرم و معمولاً یک اربعین (چهل روز) می خواندند.[12] (همان، ج3، ص 41)
** روز اول محرم در نوفل لوشاتو مصادف بود با اولین شبی که مردم ایران در پشت بامها تکبیر می گفتند. همان شب شخصی از تهران تلفن زد و گفت گوشی را می گذارم کنار پنجره تا صدای تکبیر مردم را که با گلوله مخلوط شده بود بشنوید صدا را ضبط کرده خدمت امام بردیم. اما در داخل اتاق تسبیح به دست در حال ایستاده مشغول ذکر بودند و زیارت عاشورا می خواندند. در حالی که ما متوجه مسایل ماه محرم نبودیم، ایشان در سرزمینی زیارت عاشورا می خواندند که شاید برای اولین بار در آنجا خوانده می شد.[13] (همان، ج3، ص 41)
** خیلی از افراد و شخصیتها وقتی در شرایط مختلف قرار می گیرند برنامه ها و وضعیت آنها فرق می کند، ولی امام در تمام حالات وضعشان تغییر پیدا نمی کرد؛ مثلاً امام همیشه در دهۀ محرم زیارت عاشورا را می خواندند. هر سال از ابتدای دهۀ محرم ساعت نه صبح به حرم حضرت علی(ع) مشرف می شدند و زیارت امین الله و زیارت عاشورا می خواندند. این امر تا هشت محرم ادامه داشت. بعد این برنامه با تشرف امام به کربلا در حرم امام حسین(ع) انجام می شد. این برنامه چهارده ساله امام در نجف و عراق بود. در دهۀ محرم سال 57 هنگامی که در پاریس بودیم هر روز ساعت نه صبح یکی از برادران مأموریت داشت اخبار و گزارشات را خدمت امام تقدیم کند. من روز اول محرم طبق روال روزهای قبل آمدم و وارد منزل شدم. دیدم امام مشغول زیارت عاشورا هستند و پس از اینکه اخبار را دریافت کردند فرمودند: از فردا برنامه را تغییر و ساعت نه کسی برای من خبر نیاورد. قبل یا بعد از زیارت عاشورا اخبار را بیاورید».[14] (همان، ج3، ص 41 و 42)
** شهید قدوسی دادستان کل انقلاب صبحگاه برای اینکه امام را ملاقات بکند در زمانی که امام با هیچ کس ملاقات نداشته اند به منزل امام رفته بود. آقای توسلی مسؤول ملاقاتهای امام به ایشان گفته بود باید فعلاً قدم بزنید، امام گرفتاری دارد. ایشان پرسیده بود امام چه کار می کنند؟ گفته شده بود زیارت عاشورا می خوانند.[15] (همان، ج3، ص 42)
** یکی از برادران تعریف می کرد: «روزی نزدیک ظهر احساس کردم که صدای ضجه و ناله می آید. کمی که جستجو کردم، دیدم امام به پشت بام منزلشان رفته و زیارت عاشورا می خوانند و اشک می ریزند».[16] (همان، ج3، ص 42)
** شبهای محرم که مجالس روضه در محلّه های مختلف قم برگزار می شد امام در آن مجالس شرکت می کردند. برای اینکه هم مردم را تشویق کنند هم مجالس را گرم نگه دارند.[17] (همان، ج3، ص 30)
** زمانی که امام در ایران تشریف داشتند سه روز روضه داشتند که ایام فاطمیه دوم بود؛ یعنی در روزهای اول تا سوم جمادی الثانی روضه داشتند. البته در نجف که بودند سه شب احیاء ماه رمضان را هم اضافه کرده بودند. امام در کربلا گاهی در دستجات سینه زنی و عزاداری شرکت می کردند. در نجف که دستجات خدمت ایشان می آمدند به آنها اظهار لطف می کردند.[18] (همان، ج3، ص 32)
[1] . مرضیه حدیده چی – زن روز – ش 954، ص 7. [2] . سید رحیم میریان، مصاحبه مؤلف. [3] . حجةالاسلام والمسلمین رسولی محلاتی – حوزه – ش 38 و 37، ص 66. [4] - حجةالاسلام و المسلمین عمید زنجانی - سرگذشت های ویژه از زندگی امام خمینی - ج 5 - ص 156. [5] - آیت الله خاتم یزدی. [6] ـ حجةالاسلام و المسلمین سیدعلی اکبر محتشمی پور. [7] ـ حجةالاسلام و المسلمین انصاری کرمانی - ویژگی هایی از زندگی امام خمینی - ص 26. [8] ـ مرضیه حدیده چی - پیشین - ج 4 - ص 45. [9] ـ حجةالاسلام و المسلمین سید علی اکبر محتشمی پور. [10] ـ حجةالاسلام و المسلمین رحیمیان - همان - ص 115. [11] ـ حجةالاسلام و المسلمین سیدعلی غیوری - سرگذشتهای ویژه از زندگی امام خمینی - ج 6 - ص 100. [12] ـ حجةالاسلام و المسلمین رسولی محلاتی - حوزه - ش 37 و 38 - ص 64. [13] ـ حجةالاسلام و المسلمین فردوسی پور - روزنامه رسالت - 14 / 4 / 68. [14] ـ حجةالاسلام و المسلمین سید علی اکبر محتشمی پور - پا به پای آفتاب - ج 2، ص 139. [15] ـ آیت الله حائری شیرازی - جهاد ش 35. [16] ـ مشهدی جعفر (خادم امام) امید انقلاب - ش 205.[17] ـ حجةالاسلام و المسلمین سید حسن طاهری خرم آبادی - پا به پای آفتاب - ج3 - ص 323. [18] ـ حجةالاسلام و المسلمین عبدالعلی قرهی - سرگذشتهای ویژه از زندگی امام خمینی - ج 6 - ص 146.