توصیه های روشنگرانه حضرت امام(س) در هر برهه ای از انقلاب اسلامی، می تواند راهگشای مردم و مسئولین باشد. حضرت امام در زمان حیات پربارشان در آغاز گشایش سه دوره مجلس شورای اسلامی، پیام هایی خطاب به نمایندگان صادر کردند که حاوی نکاتی مهم است که مسیر حرکت نمایندگان را مشخص می کند. ازآن جمله پیامی است که به مناسبت گشایش دومین دوره مجلس شورای اسلامی در روز هفتم خرداد ماه سال 1363 صادر کردند و در آن رسالت و وظایف نمایندگان مجلس شوراى اسلامى را یادآور شدند. ایشان همچنین در این پیام به تعیین اولویتهاى مجلس دوم پرداختند. بخش هایی از این پیام ارزشمند را در ادامه می خوانید:
اینک تذکراتى برادرانه و مخلصانه به حضرات نمایندگان محترم- حفظهم اللَّه تعالى و ایّدهم- عرضه مىدارم باشد که نافع شود. وَ ذَکِّرْ فَإِنَّ الذِّکْرى تَنْفَعُ المؤمنینَ.
1- [آن] که در رأس همه تذکرات است و با رسیدن به آن، همه چیز اصلاح مىشود و سعادت فراگیر مىگردد، آن است که به قلوب محجوب و منکوس خود برسانیم که عالَم، از اعلا علّیّین تا اسفل سافلین، جلوه حق- جل و علا- و در قبضه قدرت اوست؛ و هیچ موجودى، از روحانیون ملأ اعلى و انبیاى معظم و اولیاى مکرم، تا اشقیا و هر جا بروید، از خود چیزى ندارند؛ بلکه چیزى نیست جز آنکه به جلوه او نورانى و هست شود. و این تذکر همان است که موجب اطمینان قلوب مىشود که أَلا بِذِکرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ القلوبُ. و با این باور است که خوفها از غیر او از دلها رخت ببندند؛ و امیدها و رجاها بجز به او از قلوب زایل شوند. بارالها، ما گر چه محجوبیم و در سلاسلِ جهنمِ نفسْ مقید، تو به وسیله اولیایت دست ما گیر و ما را از خود و شرّ خود برهان؛ تا جز تو نبینیم و جز از تو خوف نداشته باشیم و امید به کس نبندیم...
2- چنانچه این انقلاب اسلامى یک انقلاب عادى نیست و متکى به هیچ یک از دو قطب شرق و غرب نمىباشد، از این جهت، ویژگیهاى خاص خود را داشته و دارد. و با پیمودن صراط مستقیمِ «لا شرقیه و لا غربیه» در مقابل هر دو قطب ایستاده است و از هیچیک از قدرتهاى افسانهاى نهراسیده است که همین موجب پیروزیهاى معجزه معجزهآسایش گردید؛ گر چه موجب توطئهها و آتشافروزیهاى فراوان علیه خودش هم شد لکن در هیچ مرحلهاى عقبگرد نکرد. مجلس جوشیده از این ملت انقلابى نیز یک مجلس عادى نیست؛ که یک پدیده خاصِ به خود با ویژگیهاى خاص است. امروز به جرأت مىتوان ادعا کرد که در زیر این آسمان کبود تنها مجلسى است که متکى به آراى توده میلیونى مردم است که با رأى مستقل و مستقیم مردم به دور از اعمال نفوذ خانها و سرمایه دارها و مالکها و سلطهها و بست و بندهاى به اصطلاح سیاسى و فعالیتهاى انحرافى، به وجود آمده، و از قلدریهاى رژیم شاهنشاهى و وابستگان به آن خالص بوده است. قهراً مسئولیتهایى که چنین مجلسى دارد بسیار بزرگ است: مسئولیت مقابله با سیاست بازیهاى غرب و جناح سرمایه دارى آن، و دیکتاتورى شرق و قطب کمونیستى آن. این مجلسى است که باید سیاست «نه شرقى و نه غربى» را در جهان دو قطبى اجرا کند؛ و احکام سیاسى و اجتماعى و اقتصادى و فرهنگى اسلام را که به طاق فراموشى سپرده شده بود و قرنها منزوى بود به صحنه آورد و چنین مجلسى است که قدرت روحى ما فوق عادى و قدرت تشخیص مسائل پیچیده جهان و قدرت تصمیمگیریهاى قاطع بىگرایش به دو قطب الحادى و سرمایه دارى را لازم دارد. قدرتى که اگر همه جهان در مقابل آن به سوى باطل روند، بىوحشت به سوى حق رود. قدرتى که جوّسازیها و دروغپردازیها را به هیچ شمارد. چنین مجلسى در کمیسیونهاى مختلفش کارشناسان و متخصصان متعهد و زبردست لازم دارد. هر چند براى مشورت در هر رشته خصوصاً در سیاست خارجى و نیز سیاست اقتصادى که امروز از اهمّ امور است از اشخاص کاردان دعوت کنند و چون مقصد همه ان شاء اللَّه پیشرفت احکام اسلام و خدمت به بندگان خداى متعال است، باید از اینکه از خارج مجلس استمداد مىکنند خوشوقت باشند.
3- مجلس محترم دوره اول گر چه کارهاى بسیار ارزندهاى انجام داد و با کوشش و مشکلات فراوان از عهده وظایف خود به در آمد لکن تراکم مشکلات پس از انقلاب و خیانتهاى رژیم سابق آن چنان زیاد بود که قهراً بسیارى از مشکلات به عهده مجلس حاضر است. از آن جمله حل مسائل بسیار مهم اقتصادى و مبارزه با تورم و حل مسئله مسکن و زمین است و رسیدگى هر چه بیشتر به امور محرومان و قشرهاى کم درآمد و از آن جمله افراد محترمى مىباشند که در دستگاههاى دولتى با حقوق محدود مشغول خدمت هستند. این کارمندان زحمتکش اکثر قریب به اتفاقشان درآمد دیگرى ندارند و به حقیقت از قشر محروم هستند. چنانچه حل مسائل کشاورزى که از مهمات امور کشور است به عهده دولت با پشتیبانى مجلس است. و در تمام این امور آنچه لازم است بدون مسامحه عمل شود موافق بودن قوانین مربوط به این امور و سایر امور کشور با قوانین مقدس اسلام اعم از احکام اولیه یا احکام ثانویه است؛ که اگر جزئى انحرافى خداى نخواسته در این مجلس از شرع اسلام پیدا شود سنت سیئهاى خواهد شد که دنبال آن سنتهاى سیئه دیگر خواهد آمد؛ و وزر و گناه آن و گناه هر کس که به آن عمل کند به گردن آنان است. و اگر ان شاء اللَّه فعالیتهاى نمایندگان محترم در جانب هر چه بهتر کردن کشور و رفاه حال محرومین با موازین اسلامى باشد، اجر آن مثل اجر هر کس [که] به آن عمل کند براى سنت گذاران است. کسى گمان نکند که به نفع محرومین و خدمت به آنان اگر به طور غیر مشروع هم باشد مانع ندارد. که این یک انحراف و خیانت به اسلام و جمهورى اسلامى بلکه به محرومین است که از مال حرام و غصب و با ظلم به دیگران آنان را مبتلا به آتش جهنم کنند. این جانب گمان ندارم که در کشورى که همه چیز خود را براى اسلام و اجراى قوانین اسلامى فدا کرده چنین مسائلى واقع شود. و حضرات نمایندگان محترم کوشش نمایند که امر مخالف با شرع و قانون اساسى به تصویب نرسد؛ که علاوه بر آنکه رأى بر ضد قوانین الهى دادن خود گناه است، بىشک شوراى محترم نگهبان آن را رد مىکند و موجب عقب افتادن کارها مىشود.
4- مىدانید و مىدانیم که مجلس شوراى اسلامى داراى وظایف بزرگ و ظریف مىباشد؛ چرا که در کشورى که مردم براى اسلام و حکومت اسلامى و اجراى قوانین نورانى قرآن کریم و قطع ظلم و ستم به هر نحو و از هر نوع باشد قیام کردهاند و شما را به مجلس فرستادهاند، مجلسى که منعکسکننده اقوال و احوال و طرز روحیه و افکارتان است و از آنجا که همه اینها به صورتى وسیع در سراسر کشور و نیز در بسیارى از کشورهایى که موج رادیو- تلویزیون به آنجا مىرسد و گاهى در تمام دنیا به واسطه رسانههاى گروهى جهان منتشر مىشود، لازم دانستم به حکم وظیفه و اخوت اسلامى به بعضى از آنها اشاره کنم. و این امورى است که اسلام و اخلاق اسلامى و ارزشهاى انسانى و ملتهاى متعهد اسلام از آنان خصوصاً و از همگان عموماً توقع دارند.
الف) کیفیت برخورد با یکدیگر در محیط مجلس و مباحثات بین مخالف و موافق؛ از نمایندگان متوقع است که مراعات آداب اسلامى در محاورات بشود؛ و انگیزه آن یافتن حق و راه حل باشد و این امور در محیط دوستى و صفا چون بحثهاى علمى در محیط مدارس فقاهتى که مقصود، یافتن واقعیت نه تحمیل عقیده است، آقایان را بهتر و آسانتر به حقیقت مىرساند و مجادلات با حال غضب و عصبانیت انسان را از واقع دور مىکند و چون مقصود از بحثها یافتن طریق هر چه بهتر براى خدمت به اسلام و کشور و ملت است و از عبادات و مقربات الهى محسوب است، حقاً لازم است از آنچه مخالف رضاى خداوند متعال است اجتناب شود و محیط مجلس طورى باشد که علاوه بر یافتن راه صحیح براى شنوندگان، آموزنده اخلاق اسلامى و آداب انسانى باشد، که این خود یک عبادت دیگر است. و اگر خداى نخواسته در این محیط مقدس مقصود کسى اعمال غرض و تحمیل عقیده و احیاناً تسویه حساب باشد که قهراً به هتک یک مسلمان و رد و بدل الفاظ غیر مناسب منجر مىشود علاوه بر آنکه از مسیر حق دور مىشود و بر خلاف آنچه وظیفه وکیل است مىباشد گاهى اشاعه فحشا در یک محیط بسیار وسیع است که معصیتى عظیم است. این جانب امیدوارم خداوند توفیق دهد که همان سان که جوانهاى عزیز رزمنده، سنگرها را به مسجد و معبد تبدیل کردند، حضرات وکلا، مجلس را معبدى کنند منزه از اعمال و اقوال زمان طاغوت، تا مجلسى نمونه شود؛ باشد که مجالس دیگر کشورهاى اسلامى از آن تبعیت کنند.
ب) کیفیت برخورد با دولت و وزرا و سایر کارمندان؛ شک نیست که مجلس به همه امور کشور نظارت دارد؛ و حق نمایندگان است که از هر انحراف و خلافى که از وزرا و ادارات مىبینند به حکم قانونى جلوگیرى کنند و دولت را تا حد استیضاح بکشانند. لکن فرقهاست بین نظارت و استیضاح، و بین عیبجویى و انتقامگیرى. و این فرق را همه کس پس از رجوع به وجدان خویش مىفهمد. انسان با کمى تفکر در حال خود تشخیص مىدهد که احضار دولت یا وزیر براى خدا و مصالح اسلام و کشور است و در آن جز هدایت و جلوگیرى از انحراف و حفظ مصالح ملت چیز دیگرى دخالت ندارد؛ یا از معیارهاى غیر الهى، چون حُب و بغض، دوستى و دشمنى، هواهاى نفسانى چون خودنمایى، عرض اندام و از این قبیل مکاید نفسانى و شیطانى، برخوردار است. و محک تشخیص معیار الهى از شیطانى آن است که پس از مراجعه به خود بیاید که آنچه که او مىخواهد نفْس عمل است گر چه این کار را دیگرى انجام دهد؛ و یا آنچه را که بدان سبب شخصى را احضار کرده است اگر از دوستان عزیز او سر مىزد، با او همان مىکرد که با این انجام مىدهد. و این است معناى روابط و ضوابط و صراط مستقیم که از ارزشهاى انسانى برخوردار است. خداوند قادر ما را بر آن هدایت فرماید و از ما دستگیرى کند.
مرحلهاى دیگر: به فرض آنکه هیچ مقصدى جز حقجویى و جلوگیرى از انحراف نباشد، در کیفیت اداى وظیفه و بیان اشکال مىتوان معیار الهى و نفسانى را تشخیص داد.
معیار الهى آن است که اثبات مدعا مبنى بر استدلال و شواهد متقن باشد، و از کلمات نیشدار و اهانتآمیز و کردار ناروا مبرّا باشد. و در غیر این صورت، باید دانست که دست شیطان و نفس امّاره بالسوء در کار است و گوینده بازیچه هواى نفس است.
نمایندگان محترم و خواهران و برادران گرامى، مسأله بسیار مهم است. آبرو و حیثیت یک مسلمان یا یک انسان در کار است. چه بسا با یک انحراف شما یک انسان آبرومند در جامعه ساقط شود و شرف یک مؤمن خدشهدار گردد. اگر انحرافى دیدید، نخست بدون سر و صدا دنبال تحقیق روید. پس از آنکه مسلّماً معلوم شد، قبل از کشیده شدن به مجلس با طرف به گفتگو بنشینید، و مسأله را حتى الامکان با خود او حل کنید. اگر در این مرحله توفیق حاصل نشد، در کمیسیون مربوط او را بخواهید، و با کمک دوستان فیصله دهید. و اگر فیصله نشد و شخص مذکور مىخواهد بر خلاف مصالح اسلام و کشور و ملت عمل کند و در انحراف پافشارى نماید، حفظ مصلحت عمومى و اسلام مقدّم است بر حفظ مصلحت شخص، هر کس باشد؛ در این صورت تقاضا کنید و با استدلال و منطق، بدون کوچکترین اهانت، مطلب را عرضه کنید. و مهلت دهید تا در محیطى آرام و بىتشنج از خود دفاع کند. در این موقع مجلس به هر چه تکلیف قانونى و شرعى دارد عمل کند، بىکوچکترین توهین. و ما همه باید بدانیم که مجرمى که بالاترین جرم را دارد و به سوى چوبه دار مىرود، جز اجراى حد شرعى احدى حق آزار او را لفظاً و عملًا ندارد؛ و مرتکب، خود ظالم است و مستحق کیفر.
ج) از امور لازم التذکر راجع به نطقهاى قبل از دستور است؛ چه بسا که ناطق احیاناً گمان کند بىقید و شرط و بىتعهد و تکلیف باید هر چه بخواهد بگوید، و به هر کس، چه حاضر جلسه و چه غایب، مىتواند به اصطلاح حمله کند، و میزانى الهى و شرعى و اخلاقى در کار نیست و مسئولیتى حتى شرعى ندارد. و گاهى بعضى نطقها موجب تأسف بسیار و تأثر است؛ و چه بسا که اهانت به یک مسلمان و مؤمن را به حد اعلى مىکشاند و حیثیات انسانها را لکهدار مىکند؛ و گاهى ارقام و اقلام بسیار از گوشه و کنار اعم از صحیح و فاسد جمعآورى مىکند و با آبروى دولت و اشخاص، بلکه مجلس بازى مىکند؛ و مجلس شوراى اسلامى را بىتوجه همچون مجلس طاغوت مىنماید و مورد تاخت و تاز اعراض مسلمانان در سراسر کشور قرار مىدهد. آقایان مىدانند مجلس اسلامى که حاصل سالهاى دراز رنج و زحمت و خونهاى محترم صدها هزار شهید و جانباز است براى تحقق احکام نورانى اسلام و تحول از رژیم طاغوت به رژیم الهى- اسلامى است. نمایندگان آن باید از اخلاق اسلامى بالا و والایى برخوردار باشند؛ و خداى بزرگ را حاضر و ناظر بر اعمال و گفتار خود بدانند، و از رفتار و گفتار رژیمهاى طاغوتى احتراز نمایند. و اگر خداى نخواسته کسى از حدود شرعى، چه در نطقهاى قبل از دستور و چه در مذاکرات و محاورات دیگر خارج شد، وظیفه فریضه بزرگ نهى از منکر را فراموش نکنند؛ که خداى نخواسته حق و عِرض و حیثیت مردم در مکانى که حافظ مصالح اسلام و مسلمین و مردم کشور است ضایع نگردد بلکه وکلاى محترم در برخوردها و نطقها، که در همه جا منتشر مىشود آموزنده اخلاق کریم انسانى و اسلامى باشند و مردم را به کیفیت سالم برخورد با یکدیگر آشنا سازند که این خود یک خدمت بزرگ به اسلام و مسلمین و بشریت است. این جانب با اینکه میل نداشتم این مسائل را به طور سرباز عرض نمایم لکن علاوه بر آنکه احساس تکلیف شرعى نمودم اکیداً علاقهمندم که قداست مجلس معظم و وکلاى محترم محفوظ باشد، تا الگویى باشند براى مجلسهاى جهان و مجالس آتیه ایران.
این نکته نیز قابل ذکر است که اگر در مجلس به کسى که حاضر نیست و راه به مجلس ندارد که از خود دفاع نماید حملهاى شد، به او اجازه داده شود یا در مجلس از خود دفاع کند و اگر قانوناً اشکالى در این عمل مىبینند، رادیو- تلویزیون و مطبوعات این وظیفه سنگین را به دوش کشند؛ تا حق مظلومى ضایع نشود و شخصیتى بىدلیل خُرد نگردد و راهگشاى این امر خود نمایندگان و رئیس محترم مجلس هستند که با تعهدى که دارند و مسئولیتى که بر دوش آنهاست این حق را به اشخاص غایب بدهند؛ تا به وسیله مجلس، که نگهدار مصالح کشور و ملت است، حقى ضایع نشود و انسانى مظلوم نگردد.
و اگر به کسى چه از دولتیها یا دیگران، تهمتى زده شد، حق شکایت به قوه قضاییه را دارد تا رسیدگى شود و مجرم تعقیب و تعزیر شود. و اگر به یک وزارتخانه یا بنگاه تهمت زده شد حق دفاع با وزیر و رئیس بنگاه است و حق شکایت دارند و قوه قضاییه تعقیب خواهد کرد. و بالجمله با هر ترتیب ممکن باید از این اعمال غیر اسلامى جلوگیرى شود. البته این بدان معنا نیست که مجلس از حق قانونى و شرعى خود دست بردارد، بلکه نمایندگان محترم در محدوده قانون و شرع آزاد و مختارند و هیچ کس نمىتواند از حقوق قانونى آنان جلوگیرى نماید...
شک نیست که مقدّم بر هر چیز وحدت و انسجام خود حضرات نمایندگان و دستاندرکاران و پشتیبانى هر قشر از سایر اقشار است. امروز با وضع حاضر جهان نسبت به ایران، اختلافات و تفرقه در داخل هر قشر یا قشرى با اقشار دیگر که ناچار به اقشار ملت نیز سرایت مىکند سم مهلکى است که اول خود و در پى آن کشور و ملت و بالاتر از همه اسلام بزرگ را به خطر نابودى مىکشاند. و در عصر حاضر و وضع موجود گناهى عظیمتر و جنایتى هولناکتر از آن نخواهید یافت. حضرات علماى اعلام و ائمه جمعه- کثر اللَّه أمثالهم- توجه کنند که گاه یک جمله آنان یا یک مصاحبه و خطبه، جمهورى اسلامى را در سطح جهان زیر سؤال مىبرد، و در داخلْ فاجعه مىانگیزد و منشأ اختلاف و تفرقه مىشود و موجب تضعیف سپاه و ارتش و سایر قواى مسلح مىشود؛ یا موجب اختلاف بین سپاه و ارتش و سایر قواى مسلح مىگردد؛ که خداى نخواسته منتهى به از بین رفتن زحمات چندین ساله خود آقایان مىگردد؛ و یا موجب تضعیف و دلسردى دولت خدمتگزار مىشود؛ و با شکست خوردن دولت، پایههاى جمهورى اسلامى متزلزل مىشود. حضرات وکلاى محترم دوره دوم مجلس شوراى اسلامى که در آغاز خدمت به اسلام و جمهورى اسلامى مىباشند با توجه به اوضاع کنونى کشور و فشارهاى اقتصادى و نظامى و گرفتارى فوق طاقت دولت و مخارج عظیم جنگ و پیامدهاى آن و گرفتارى آوارگان جنگ و مهمانان افغانى و عراقى که قشرهاى عظیمى هستند و خرابیهاى جنگى و فسادهاى موروث از رژیم سابق و بسیارى از مشکلات کمرشکن دیگر، لازم است به دولت کمک نمایند که مشکلات را با پشتیبانى شما نمایندگان یکى پس از دیگرى حل نماید. در عین حال که حق نظارت و حق جلوگیرى از انحرافات را دارید لکن در وضعیت کنونى مسائل را روى هم بسنجید و اگر چیزى به نظرتان ناروا بود با وضع گرفتاریهاى حاضر بسنجید و ببینید اگر شما به جاى دولت بودید با چه قدرتى مىتوانستید با مشکلات موجود مقابله کنید. و بدانید که روى هم رفته دولت تا کنون به وضع خارق العادهاى خدمت کرده و نقایصى که هست مطمئناً اجتناب ناپذیر است و بالجمله لازم است همه پشتیبان هم باشید تا بر حوادث پیروز شوید و با عملکرد دولت در این مدت کوتاه و خدمتهاى ارزنده او در سراسر کشور باید گفت دولت موفقى بوده است. باید به او مهلت داد که توفیق بیشترى به دست آورد. و در کمبودها و نقصانهاى موجود باید او را یارى کرد و کمکهاى فکرى و عملى نمود. کشور از همه است و با اتکا به قدرت ازلى و با کمک همه مىتوان بر هر مشکلى غلبه کرد، ان شاء اللَّه تعالى.
ه) از نمایندگان محترم که با توفیق الهى و رأى آزاد تودههاى محروم براى خدمت به اسلام عزیز و ملت محترم موفق شدهاند، انتظار مىرود که در تمام فعالیتها و آراى خود براى شکرگزارى از خداى متعال جانب حق را گرفته و ضوابط را در نظر گیرند. مثلًا در اعتبارنامهها که مورد بحث و نظر واقع مىشود، بدون ملاحظه دوستى و دشمنى و جهات سیاسى رایج در دنیا آنچه رضاى خداست و واقعیت اقتضا مىکند در نظر گیرند و گرایشهاى سیاسى را کنار گذارند. و این رویّه را در همه اعمال و اقوال و آراى خود در مدت این خدمت ارزشمند ملحوظ دارند؛ و براى رضاى مخلوق، خداى نخواسته به سَخَط خالق مبتلا نشوند. و در حقیقت مجریان عدل الهى باشند. و این رویّه از همه کس مطلوب است و از کسانى که در جایگاه حساس واقعند مطلوبتر. و شما نمایندگان محترم مىتوانید با یک رأى خود خدمت ارزشمندى به خدا و خلق نمایید، و بالعکس؛ و مىتوانید یک خطر بزرگ را از کشور و اسلام رفع کنید و بالعکس. حرکت در راه حق و عمل به آن، خود تفکر آزاد و ذکر خداست که موجب طمأنینه است.
و) اگر بخواهید بىخوف و هراس در مقابل باطل بایستید و از حق دفاع کنید و ابرقدرتان و سلاحهاى پیشرفته آنان و شیاطین و توطئههاى آنان در روح شما اثر نگذارد و شما را از میدان به در نکند، خود را به ساده زیستن عادت دهید و از تعلق قلب به مال و منال و جاه و مقام بپرهیزید. مردان بزرگ که خدمتهاى بزرگ براى ملتهاى خود کردهاند اکثر ساده زیست و بىعلاقه به زخارف دنیا بودهاند. آنها که اسیر هواهاى پست نفسانى و حیوانى بوده و هستند براى حفظ یا رسیدن به آن تن به هر ذلت و خوارى مىدهند؛ و در مقابل زور و قدرتهاى شیطانى خاضع، و نسبت به تودههاى ضعیف ستمکار و زورگو هستند. ولى وارستگان به خلاف آنانند. چرا که با زندگانى اشرافى و مصرفى نمىتوان ارزشهاى انسانى- اسلامى را حفظ کرد...
صحیفه امام، ج18، ص: 459-472