پس از نگارش کتاب سرالصلوة (معراج السالکین و صلوة العارفین) که به قول نویسنده محترم آن را با حال عامه تناسبی نبود، حضرت امام اقدام به نوشتن آداب الصلوة کردند. کتاب شریف آداب نماز اثری گرانسنگ از آداب قلبی و اسرار معنوی نماز است که بنا به تعریف نویسنده بزرگوار آن از کتاب و سنت و اخبار اهل‌بیت عصمت و افادات اهل معرفت اخذ شده و بدون شک در نوع خود یکی از بی‌نظیرترین آثار در زمینه سیر و سلوک معنوی و طریق بندگی به حساب می‌آید. (روزنگار زندگی و تاریخ سیاسی اجتماعی امام خمینی، ص ۳۱)
تألیف کتاب آداب الصلوه در سال ۱۳۶۱ هجری قمری مطابق با سی ام فروردین ماه ۱۳۲۱ هجری شمسی، توسط حضرت امام(س) به پایان رسیده است. امام خمینی در ابتدای این کتاب نوشته اند:
«پیش از این رساله ای فراهم آوردم که به قدر میسور از اسرار صلاة در آن گنجانیدم. و چون آن را با حال عامه تناسبی نیست، در نظر گرفتم که شطری از آداب قلبیه این معراج روحانی را در سلک تحریر در آورم، شاید برادران ایمانی را از آن تذکری و قلب قاسی خود را تأثری حاصل آید.» (آداب الصلوة (آداب نماز)، مقدمه، ص۷)
آداب الصلوة، شرحی است مبسوط بر آداب و اسرار معنوی نماز، و سرشار از نکات اخلاقی و عرفانی که به زبان فارسی نوشته شده است
این اثر از طرف مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی در سال ۱۳۷۲ ه. ش، در ۸۳۶ صفحه، شامل مقدمه، متن کتاب، فهرست ها و تصویر کامل نسخه خطی؛ و چاپ دیگر آن در ۴۲۱ صفحه بدون نسخه خطی به طبع رسیده است. حضرت امام دو نسخه از این کتاب ارشمند را در پاییز سال ۶۳به همراه یادداشتی جداگانه به پسر و عروسشان اهدا کرده اند.
ایشان نخستین با در آذر ماه کتاب را به همراه حاشیه ای به خانم فاطمه طباطبایی، عروسشان (همسر حجت الاسلام سیداحمد خمینی) اهدا کردند. متن نوشته حضرت امام چنین بود:
بسمه تعالی
افسوس که عمر در بطالت بگذشت با بارِ گنه بدون طاعت بگذشت
فردا که به صحنه مجازات روم گویند که هنگام ندامت بگذشت
کتاب «آداب الصلاة» را که به دختر عزیزم فاطی- که خدایش از مُصلِّین قرار دهد- اعطا می نمایم، از تاریخ اتمام آن بیش از چهل سال می گذرد. و قبل از آن- به چند سال- کتاب «سرّ الصلاة» را تمام نمودم. و از آن سالها تا کنون بیش از چهل سال می گذرد و من نه اسرار صلاة را دریافتم، و نه به آداب آن پرداختم، که یافتن غیر از بافتن است و ساختن جدا از پرداختن. و این کتابها حجّتی است از مولا بر این عبد بیمایه. و به خدای تعالی پناه می برم از آن که مشمول آیه شریفه کمرشکن لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلُونَ. کَبُرَ مَقْتاً عِنْدَ اللَّهِ انْ تَقْولُوا ما لا تَفْعَلُونَ باشم، و پناهی جز رحمت واسعه اش ندارم.
و تو ای دخترم! امید است که توفیق به کار بستن آداب این معراج بزرگ الهی را داشته باشی و به راهنمایی این بُراق الهی از بیت مظلم نفس هجرت کنی الی اللَّه. و به خدای بزرگ پناه می دهم تو را از آنکه مطالعه این اوراق بر تعلّقات نفسانیه ات نیفزاید و تو را چون نویسنده ملعبه شیطان نکند.
دخترم! هر چند در تو به حمد اللَّه لطافت روحی یافتم که امید آن است که هدایت اللَّه شامل حالت شود و با عنایت او- جلّ و علا- از چاه عمیق طبیعت خلاص شوی و به صراط مستقیم انسانیت راه یابی، لکن از کید شیطان و نفس خطرناکتر از آن غافل مباش و به خدای بزرگ پناهنده شو انَّهُ رَحیمٌ بِعِبادِه.
دخترم! اگر از مطالعه این اوراق خدای نخواسته نتیجه حاصل نشود مگر خودنمایی و مجلس آرایی و سر توی سرها آوردن، بهتر است از مطالعه آن صرف نظر بلکه احتراز کنی که مبادا چون من گرفتار تأسف شوی. و اگر- ان شاء اللَّه- خود را مهیّا کنی که از مطالبی که از کتاب و سنّت و اخبار اهل بیت عصمت و افادات اهل معرفت اخذ شده است به جان استفاده کنی و استعداد و لطافت قریحه ای را که خداوند عطا فرموده به کار اندازی، بسم اللَّه! این گوی و این میدان.
امید است در این معراج انسانی و معجون رحمانی دل از غیر خالی کنی و با آب حیات، قلب را شستشو دهی و چهار تکبیر زده، خود را از خودی برهانی تا به دوست برسی وَ مَنْ یَخْرُجْ مِنْ بَیْتِهِ مُهاجِراً الَی اللَّهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ یُدْرِکْهُ الْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ اجْرُهُ عَلَی اللَّه.
بارالها! ما را مهاجر الی اللَّه و رسوله قرار ده و به فنا برسان، و فاطی و احمد را توفیق خدمت عنایت کن و به سعادت برسان. و السلام.
۲ صفر المظفر ۱۴۰۵- ۵/ ۸/ ۱۳۶۳
روح اللَّه الموسوی الخمینی
(منبع: صحیفه امام، ج۱۹، ص: ۹۰ و ۹۱)
همچنین در آذر ماه، حضرت امام نسخه ای دیگر از کتاب را به همراه مکتوبی عرفانی به فرزندشان حجت الاسلام سیداحمد خمینی اهدا کردند:
بسم اللَّه الرحمن الرحیم
کتاب «آداب الصلاة» را که خود از آن بهره ای نبردم جز تأسف بر قصور و تقصیر بر ایام گذشته که توانایی بر خودسازی داشتم، و حسرت و ندامت در روزگار پیری که دستم تهی و بارم سنگین و راهم بس دراز و پایم لنگ و آوای رحیل در گوش است، هدیه کردم به فرزند عزیزم «احمد» که از قدرت جوانی کامیاب است؛ شاید او- ان شاء اللَّه تعالی- از محتویات آن که از کتاب کریم و سنّت شریف و افادات بزرگان فراهم شده است، بهره مند شود و به معراج حقیقی از رهنمایی اهل معرفت راه یابد، و دل از این ظلمت کده برکَند، و به مقصد اصلی انسانیت که انبیای عظام و اولیای کرام- علیهم صلوات اللَّه و سلامه- و اهل اللَّه بر آن راه یافتند و دیگران را دعوت فرمودند، توفیق یابد.
پسرم! خود را- که به فطرت اللَّه تخمیر شده ای- دریاب و از گرداب ضلالت امواج سهمگین خودبینی و خودخواهی نجات ده و به سفینه نوح که پرتو ولایت اللَّه است رکوب کن که مَنْ رَکِبَها نَجی وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْها هَلَکَ.
فرزندم، کوشش کن که در صراط مستقیم که صراط اللَّه است، و لو لنگان لنگان حرکت کنی و حرکات و سکنات قلبی و قالبی را رنگ معنویت و الوهیت دهی و خدمت به خلق را برای آن که خلق خدا هستند بنمایی. انبیای عظام و اولیای خاصّ خدا در عین حال که مشابه دیگران اشتغال به کارها داشته اند، هیچ گاه در دنیا وارد نبوده اند؛ چون اشتغالشان بالحق و للحق بوده، در عین حال از رسول ختمی- صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم- روایت شده که فرموده است: لَیُغانُ عَلی قَلبی و انّی لَأسْتَغْفِرُ اللَّهَ فی کُلِّ یَوْمٍ سَبْعینَ مَرَّة شاید رؤیت حق در کثرت را، کدورت حساب می فرمود.
پسرم! خود را مهیا کن که پس از من بر تو جفاها رود و نگرانی ها که از من دارند به حساب تو گذارند. اگر حساب خود را با خدای خود صاف کنی و پناه به ذکر اللَّه بری، هراسی از خلق به خود راه مده که حساب خلق زودگذر است و آنچه ازلی است، حساب در پیشگاه حق است.
فرزندم! پس از من ممکن است پیشنهاد خدمتی بر تو شود، در صورتی که قصدت خدمت به جمهوری اسلامی و اسلام عزیز است رد مکن؛ و اگر خدای نخواسته برای هواهای نفسانی و ارضای شهوات است، از آن اجتناب کن که مقامات دنیوی ارزش آن ندارد که خود را در راه آنها تباه کنی.
بارالها! احمد و تبارش و متعلّقانش که از بندگان تو و تبار رسول اکرمند، اینان را در دنیا و آخرت سعادتمند فرما و دست شیطان رجیم را از آسیب به آنها کوتاه فرما.
خداوندا! ما ضعیف و ناتوانیم و عقب افتاده از قافله سالکان، تو خود از ما دستگیری فرما. رَبَّنا عامِلْنا بِفَضْلِکَ وَ لا تُعامِلْنا بِعَدْلِکَ. و السلام علی عباد اللَّه الصالحین.
۲۳ ربیع الاول ۱۴۰۵ / ۲۵ آذر ۱۳۶۳
روح اللَّه الموسوی الخمینی
(صحیفه امام، ج۱۹، ص: ۱۱۹-۱۲۰)