شاید بتوان مفهوم «انتظار» را کلان‌ترین و البته پرچالش‌ترین مفهوم تاریخ ادیان خواند، مفهومی هرمکانی و هرزمانی که بیش از هر واژه دیگری در هاله ابهام و خرافه فرو رفته است. تاریخ انتظار دو پهنا دارد یکی تلاشی جانانه برای ترسیم خوبی‌ها و گشایش راهی به رهایی است و دیگری سعی‌یی میان دروغ و خرافه است تا راهی به منافع شخصی و گروهی برگشاید. عصر انتظار، عرصه جدال بین خرافه و حقیقت ناب است.
در آستانه نیمه شعبان، برآنیم تا به چرایی خرافه‌گویی‌ها بپردازیم و از زبان صاحب‌نظران انتظار بگوییم خرافه چیست؟ محصول کدام کنش است؟ و با خرافه‌گرایی چه باید کرد؟ آنچه در ذیل می‌آید، یادداشت اختصاصی حجت الاسلام و المسلمین محمدعلی خسروی با عنوان «فرهنگ انتظار منشأ تحوّل و تکامل» است:
ایام پر برکت سالروز میلاد با سعادت منجی عالم حضرت مهدی(عج) فرصتی است تا به تبیین یکی از کارسازترین توصیه های پیامبر اکرم(ص) که برگرفته از روح قرآن و اسلام است یعنی ترویج فرهنگ انتظار پرداخته شود. سخن در ابعاد این ارزش دینی از لحاظ تربیتی، تاریخی، جامعه شناختی، سیاسی، روائی و تأثیرات مثبت آن در بیداری و پیشرفت جامعه و نیز آسیب شناسی آن فرصت و مجالی دیگر می طلبد و کما بیش محققان و نویسندگان روشنفکر و عالمان دلسوز و آگاه در دهه های اخیر مقالات، کتابها و سخنرانی های مفیدی در این زمینه ارائه کرده اند. متأسفانه نسل جوان امروز چه مذهبی و چه غیر مذهبی کمتر به مطالعه کتاب تمایل نشان می دهند، و از بسیاری از حقایق که بزرگان ما پس از عمری تحقیق و بررسی به رشته نگارش درآورده اند ناآگاه و بی اطلاعند، از جمله آثار ارزشمندی که سالها پیش به قلم آیت الله صافی گلپایگانی، استاد محمدرضا حکیمی، مرحوم دکتر شریعتی، استاد شهید آیت الله مطهری و مرحوم علی دوانی پدید آمده، و امروز هم میتواند پاسخگوی سؤالات جوانان در ارتباط با مهدی موعود(عج) و فلسفه انتظار باشد. به هر حال در این مختصر به چند نکته پیرامون فرهنگ انتظار شامل: شاخصها، چالشها و اهداف قیام حضرت مهدی(عج) اشاره می کنم:
الف. شاخص های فرهنگ انتظار
1. آمادگی
منتظران مصلح جهانی از آمادگی لازم برای ظهور برخوردارند. این آمادگی را می توان در گفتار و رفتار آنان مشاهده کرد. استاد محمدرضا حکیمی سالها پیش در کلامی زیبا گفته بود: «کسانی که در انتظار مصلح به سر می برندخود باید صالح باشند» چه گونه می توان از انتظار و شادمانی ظهور دم زد ولی در عمل هیچ نسبتی با عدالت و صداقت و تقوی نداشت. اولین شاخص در فرهنگ انتظار آراستگی روحی و اخلاقی و آمادگی در اندیشه و عمل برای استقبال از میهمان عزیز و گرانقدری است که احیاگر ارزشهای دینی و انسانی و حامل بزرگترین رسالت برای نشر پاکی و معنویت در جهان خواهد بود. امام خمینی(س) در یکی از سخنرانی های خود در ایام ولادت حضرت مهدی(عج) می فرماید:
«و ما باید در اینطور روزها و در اینطور ایام الله توجه کنیم که خودمان را مهیا کنیم از برای آمدن آن حضرت. من نمی توانم اسم رهبر روی ایشان بگذارم؛ بزرگتر از این است. نمی توانم بگویم که شخص اول است؛ برای اینکه دومی در کار نیست. ایشان را نمی توانیم ما با هیچ تعبیری تعبیر کنیم الا همین که مهدی موعود است. آنی است که خدا ذخیره کرده است برای بشر. و ما باید خودمان را مهیا کنیم از برای اینکه اگر چنانچه موفق شدیم ان شاء الله به زیارت ایشان، طوری باشد که رو سفید باشیم پیش ایشان.» (صحیفه امام، ج12، ص482)
2. روحیه حمایت از محرومان و مستضعفان جهان
دومین شاخص برای یک فرد و یک جامعه داشتن روحیه تعاون و حمایت از ضعفا و محرومان مسلمان و غیر مسلمان است. کسانی که تنها به فکر رفاه حال خود و اطرافیان خود هستند و از درد محرومان و آتش فقر و ناداری بی خبر و غافل اند در مجموعه منتظران آن حضرت جایگاهی ندارند. هرچند هر جمعه دعای ندبه بخوانند و دعای فرجشان ترک نشود. کسانی که دل در گرو عشق حضرت مهدی(عج) دارند برای همه مستضعفان جهان حتی غیر مسلمانان اعم از اهل کتاب و غیر اهل کتاب دل می سوزانند و آرزوی نجات همه بشریت را از انواع گرفتاری ها دارند. آنان که می پندارند امام مهدی(عج) برای حمایت از مسلمانان، آن هم نه همه مسلمین بلکه فقط شیعیان، آن هم نه همه شیعه بلکه گروه خاصی از شیعیان خواهد آمد و در این انحصارگری دایره تنگی را برای آن مصلح کل ترسیم می کنند سخت در اشتباهند. امام خمینی(س) در یکی از سخنرانی های خود پس از آن که اعیاد دیگر شعبانیه را اعیاد مسلمین و عید ولادت حضرت رسول (ص) را بزرگترین عید برای مسلمین می داند در مورد نیمه شعبان میفرماید:
«... این عید، عید تمام بشر است بعد از آنکه آن اعیاد، اعیاد مسلمین است. این عید، عید تمام بشر است. تمام بشر را ایشان هدایت خواهند کرد ان شاء الله...» (همان)
3. مبارزه مستمر با هر نوع ظلم و انحراف
نام مقدس حضرت مهدی با اجرای عدالت و مبارزه با ستم گره خورده و یاد حکومت آن حضرت جهانی عاری از ظلم و اجحاف و دنیایی سراسر عدل و انصاف را در ذهنها مجسّم می سازد. پرچم نهایی ستیز با هر نوع انحراف و ستم به دست توانای اوست. پس کسانی که داعیه انتظار آن حکومت الهی را دارند نمی توانند در برابر کجروی ها و ستم ها بی تفاوت باشند. برای منتظران آن حضرت مبارزه با نوع ظلم و تعدی یک اصل است. ما ظلم خوب و ظلم بد نداریم. ظلم ظلم است و آدمکشی خیانت است چه فرد ستمگر و منحرف با ما رابطه دوستی داشته باشد یا نه. این توجیهات سخیف که مثلاً ما با فلان ستمگر منافع مشترک داریم و تضعیف او به صلاح نیست و توجیهاتی از این قبیل در فرهنگ انتظار جایی ندارد و پذیرفته نیست. امام مهدی(عج) با قیام خود کجرویها را راست و ریشه ستم را می سوزاند در هر جا و با هر عنوانی. چه در کلیسا و بتخانه باشد و چه در مسجد و حسینیه. امام خمینی(س) می فرماید: «... وقتی که ایشان ظهور کنند – ان شاء الله خداوند تعجیل کند در ظهور او – تمام بشر را از انحطاط بیرون می آورد، تمام کجیها را راست می کند: یَملأُ الأرضَ عَدلاً بَعدَ ما مُلئَت جَوراً. همچو نیست که این عدالت همان که ماها از آن مىفهمیم که نه یک حکومت عادلى باشد که دیگر جور نکند آن، این هست اما خیر، بالاتر از این معناست. معنى یَمْلَأُ الأَرْضَ عَدْلًا بَعْدَ ما مُلِئَتْ جَوْرا. الآن زمین و بعد از این، هم بدتر شاید بشود، پر از جور است؛ تمام نفوسی که هستند انحراف در آنها هست. حتی نفوس اشخاص کامل هم در آن انحرافاتی هست ولو خودش نداند. در اخلاقها انحراف هست، در عقاید انحراف هست، در اعمال انحراف هست و در کارهایی هم که بشر میکند انحرافش معلوم است. و ایشان مأمورند برای اینکه تمام این کجیها را مستقیم کنند و تمام این انحرافات را برگردانند به اعتدال که واقعاً صدق بکند یَملأُ الأرضَ عَدلاً بَعدَ ما مُلئَت جَوراً. (صحیفه امام، ج12، ص482)
ب. چالشها
1. سوء استفاده از مهدویت
مهدویت یکی از منطقی ترین حقایق دینی و از قطعی ترین وقایعی است که فلسفه ارسال رسل و انزال کتب را محقق خواهد کرد. این حقیقت دینی با فطرت پاک بشر نیز همسوئی دارد. متأسفانه در طول تاریخ بسیاری از شیادان با تکیه بر این عقیده اسلامی از احساسات پاک مردم سوء استفاده کرده و برای دستیابی به منافع مادّی و شهوات دنیوی با ادّعای ارتباط با امام زمان(عج) جمعی ناآگاه و ساده لوح را فریب داده و به دنبال خود کشانده اند. قادیانی ها در پاکستان، بابیان و بهائیان در ایران و ترکیه و فرقه های نو ظهور دیگر در نقاط دیگر همه زاده جهل مردم از یکسو و حبّ جاه و مقام مدعیان ارتباط با امام زمان و احیاناً حمایت استعمارگران از سوی دیگر بوده است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی تا کنون متأسفانه بارها شاهد سوء استفاده از احساسات پاک دینی مردم در این راستا بوده ایم، خاطرهای را که مرحوم آیت الله شیخ محمدرضا توسّلی یار همیشه همراه امام در این زمینه نقل کردند بسیار آموزنده است که وقتی عدّه ای مدّعی ارتباط با حضرت مهدی با وساطت یکی از بزرگان به محضر امام شرفیاب می شوند امام با استفاده از تیزهوشی و بصیرت الهی خود قبل از آنکه آنان ادّعاها و موهومات خود را مطرح کنند فرموده بود شما ابتدا جواب سؤالات مرا از حضرت مهدی بگیرید تا صحت ادعای شما بر من ثابت شود تا من هم به صحبتهای شما گوش دهم. پس از طرح سؤالات آنها با ناراحتی رفتند و دریافتند که امام خمینی(س) از آن دسته معممین نیست که بتوانند با ریا و تملق و ظاهرسازی در او نفوذ کرده و به مطامع غیر الهی خود برسند.
امروز یکی از بزرگترین چالشهای پیش رو در بحث مهدویت خیل کسانی است که حتی بعضاً در کسوت روحانیت با طرح یک سری ادّعاهای دروغین و به ظاهر جذاب جمعی از مردان و زنان متدین جامعه را اغفال کرده و خرافاتی را در لباس حقیقت به آنان تلقین کرده اند. و گاهی نیز این توهمات را با سیاست و مدیریت جامعه گره زده و مشکلات فراوانی را برای کشور و فضای فرهنگی جامعه پدید آورده اند. متأسفانه اینها نتیجه فرصت های مادی و تبلیغی فراوانی است که در اختیار آنان قرار گرفته بود. ولی روش غلط آنان موجب شد تا به عقاید پاک مردم آسیب های جدّی وارد آید که به راحتی قابل جبران نیست.
2. مدعیان دفاع از مهدویت
در مقابل انحراف گروه اوّل که اولین چالش در این زمینه بود گروه دیگری با هدف مبارزه با آن منحرفین وارد میدان شدند که خود نیز در انحراف دست کمی از آنان نداشتند و خطرشان اگر نگوئیم بیش از مدعیان ارتباط با امام زمان است قطعاً کمتر از آنان نیست. این دسته کسانی هستند که با نام های مختلف مانند انجمن حجتیه و غیره روزی هرگونه اقدام برای تشکیل حکومت اسلامی را حرام می دانستند و بزرگترین مانع برای پیوستن مذهبی ها به نهضت امام خمینی(س) بودند ولی پس از پیروزی انقلاب حاضر شدند همه ارزش های دینی و انسانی را برای تصاحب قدرت زیر پا بگذارند. بی جهت نیست که امام خمینی(س) بارها درباره این گروه و تفکر آنان هشدارهای جدی دادند و نسبت به نفوذ و رخنه این گروه در ارکان نظام نگران بودند. (ازجمله بنگرید به منشور روحانیت: صحیفه امام، ج21، ص 281 و نامه به شورای نگهبان: صحیفه امام، ج21، ص613)
بدیهی است بهترین راه برای جوانان علاقه مند به مباحث مهدویت برای مصون ماندن از افراط و تفریط ها مطالعه کتاب های مستند و استفاده از اندیشه ها و هدایت های مراجع آگاه شیعه است.
ای بسا ابلیس آدم رو که هست پس به هر دستی نباید داد دست
ج. اهداف قیام حضرت مهدی(عج)
برای این که سخن به درازا نکشد چند هدف عمده از قیام جهانی مصلح کل حضرت مهدی(عج) را که برگرفته از پیام امام خمینی(س) در تاریخ 28/3/60 به مناسبت نیمه شعبان است یاد آور می شویم. امام خمینی(س) اهداف قیام حضرت مهدی(عج) را در قالب عباراتی که حاوی نکات بسیار مهم و قابل تأمل است بر شمرده اند. (صحیفه امام، ج14، ص472) خلاصه آن چنین است:
پاک شدن جهان از دغلبازی ها و فتنه انگیزی ها
خارج شدن منافقان و حیله گران از صحنه
حاکمیت قانون عدل اسلامی
شکسته شدن قلم ها و زبان های نفاق افکن
پرتو افکن شدن سلطان حق تعالی بر عالم
به انزوا گراییدن شیاطین و شیطان صفتان
برچیده شدن سازمان های دروغین حقوق بشر
برافراشته شدن پرچم عدالت و رحمت حق تعالی بر بسیط زمین
به امید روز فرخنده ای که جهان شاهد طلوع خورشید هدایت و امامت بر پهنه گیتی باشد.