الحدیث السابع
بالسّند المتّصل إلی محمّد بن یعقوب عن علیّ بن إبراهیم، عن محمّد بن عیسی، عن یونس، عن داود بن فرقد قال: قال أبو عبد الله، علیه السّلام: الغضب مفتاح کلّ شرّ. ترجمه «داود پسر فرقد گوید حضرت صادق، علیه السلام، گفت: «خشم کلید همه شرّهاست.» شرح محقق کبیر، احمد بن محمد، معروف به ابن مسکویه، در کتاب طهارة الاعراق، که از کتب نفیس کم نظیر است در نیکویی ترتیب و حسن بیان، چیزی می فرماید که حاصل ترجمه اش قریب به این مضمون است:
کلام ابن مسکویه در تعریف غضب: «غضب در حقیقت عبارت از حرکتی است نفسانی که به واسطه آن جوشش در خون قلب حادث شود برای شهوت انتقام پس وقتی که این حرکت سخت شود آتش غضب را فروزان کند و برافروخته نماید و متمکن کند جوشش خون قلب را در آن، و پر کند شریانها و دماغ را از یک دود تاریک مضطربی که به واسطه آن حال عقل بدو ناچیز شود و کار او ضعیف شود. و مثل انسان در این هنگام، چنانچه حکما گویند، مثل غاری شود که در او آتش افروزند و پر گردد از شعله، و محبوس و مختنق گردد در آن دود و اشتعال آتش، و بپا خیزد نفیر آن و بلند شود نایره و صدای آن از شدت اشتعال، پس سخت شود علاج آن و مشکل گردد خاموش نمودن آن، و چنان شود که هر چه بر وی افکنند که او را فرو نشاند،
[[page 133]]خود او نیز جزء آن شود و بر ماده آن افزاید و سبب ازدیاد شود. پس، از این سبب است که انسان در این حال کور شود از رشد و هدایت، و کر گردد از موعظه و پند، بلکه موعظه در این حال سبب ازدیاد در غضب شود و مایه شعله و نایره آن گردد، و از برای این شخص راه چاره ای در این حال نیست.» پس از آن فرماید: «و اما بقراط گوید که من از کشتیی که دچار بادها و طوفانهای سخت شود و متلاطم کند آن را موجهای دریا و بیندازد آن را در لجه هایی که در آن کوه های دریایی است امیدوارترم از شخص غضبناک برافروخته، زیرا که کشتی را در این حال ملاحان با لطایف الحیل نجات دهند، و اما نفس وقتی آتش غضبش شعله ور گردید امید حیله برای او نیست البته، زیرا که هر چه حیله به خرج بری، از قبیل مواعظ و نصایح، و هر چه با او فروتنی کنی و زاری نمایی، بر شعله و مایه آن افزاید.» انتهی.
[[page 134]]