اسلامیت و جمهوریت در انقلاب اسلامی ایران با تدوین و نهادینه شدن قانون اساسی متبلور شد و ساختارهای مهم مدنی مانند حاکمیت قانون، مشارکت مردم، آزادی و ... شکل گرفت. بهره گیری از ساختارهای مدنی مورد وفاق عموم که از دستاوردهای تمدن بشری است و روح معنویت نشأت گرفته از تعالیم دینی، بعنوان ازرشهای مورد قبول جامعه شکل گرفت.
توسعه مناسبات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، روابط بین الملل، ایجاد نظام عادلانه اجتماعی، نفی سلطه و استثمار، تحکیم مبانی خانواده، محترم شمردن استعداد و لیاقت انسانها، ترویج روحیه مسالمت و برادری و نفی خشونت، تلطیف روابط اجتماعی، صداقت در میان عملکرد، نقادی امور و عملکردها با هدف ترویج خوبیها و محاسن و حذف منکرات و زشتیها و مسئول دانستن همه آحاد جامعه در مقابل یکدیگر و همگان از موارد مورد توجه در این نظام می باشد که با حفظ هویت دینی با بینشهای جدید در عرصه زندگی بشر نیز سازگار شد.
"طبیعت انقلاب و نظام همواره اقتضا می کند که نظرات اجتهادی- فقهی در زمینه های مختلف و لو مخالف با یکدیگر آزادانه عرضه شود و کسی توان و حق جلوگیری از آن را ندارد."( صحیفه امام؛ ج21، ص 177)
امام خمینی(س) با احیای تفکر دینی در اجتهاد، ارتباط تنگاتنگ دو موضوع زمان و مکان در فقه را طرح کردند و تعارضات ظاهری میان عمل به احکام شریعت و زیستن در جهان مدرن را برطرف ساختند.
" اجتهاد به همان سبک صحیح است ولی این بدان معنا نیست که فقه اسلام پویا نیست، زمان و مکان دو عنصر تعیین کننده در اجتهادند. مسئله ای که در قدیم دارای حکمی بوده است به ظاهر همان مسأله در روابط حاکم بر سیاست و اجتماع و اقتصاد یک نظام ممکن است حکم جدیدی پیدا کند، بدان معنا که با شناخت دقیق روابط اقتصادی و اجتماعی و سیاسی همان موضوع اول که از نظر ظاهر با قدیم فرقی نکرده است، واقعاً موضوع جدیدی شده است که قهراً حکم جدیدی می طلبد." (صحیفه امام؛ ج21، ص 4)
یکی دیگر از موارد مهم انقلاب، توجه به مشارکت توده های مردم در صحنه های محتلف بود که از دوران مبارزه با استبداد ستمشاهی شکل گرفت و با پیروزی انقلاب به جمهوریت نظام معنا بخشید. کارآیی نظام و مشروعیت ارکان آن در گرو آراء مردمی است و دخالت دادن مردم در سرنوشت خویش و جامعه یک اصل مهم است و لازم است توسعه سیاسی، اجتماعی و فرهنگی با تقویت و رشد خود آگاهی، مسئولیت پذیری و نظارت همگانی باشد و به عبارت دیگر اصالت دادن به مردم و آراء آنها از اهمیت خاصی برخوردار است.
" ما همه مفتخریم که در چنین عصری و در پیشگاه چنین ملتی می باشیم "(صحیفه امام؛ ج21، ص 411)
دهها انتخابات آزاد با فاصله کمتر از 3 ماه پس از پیروزی انقلاب اسلامی تا کنون برای تعیین نوع رژیم و ارکان آن که با مشارکت آحاد مختلف مردم انجام شده است، معرف رکن جمهوریت در نظام سیاسی کشور می باشد که امام(س) این حضور را ضامن احفظ امنیت جامعه می دانستند.
" آگاهی مردم و مشارکت و نظارت و همگامی آنها با حکومت منتخب خودشان، خود بزرگترین ضمانت حفظ امنیت در جامعه خواهد بود." "(صحیفه امام؛ ج4، ص 248)
حضور مردم در صحنه نیازمند اطلاع رسانی صحیح و به موقع است. امروزه مطبوعات و رسانه ها ابزار مهم تبلیغات و اطلاع رسانی هستند. در عصر حاضر نقش وسائل ارتباط جمعی در انتقال اخبار و اطلاعات بسیار گسترده و حائز اهمیت است. پدیده جهانی شدن و حذف تدریجی مرزهای جغرافیایی و ظهور قدرت نرم افزار، بر اهمیت روز افزون رسانه ها و امر اطلاع رسانی می افزاید. بدون تردید استفاده مناسب از این ابزارها تأثیر بسزایی بر فرهنگ و مواضع سیاسی جامعه می گذارد. امام خمینی (س) با توجه به نقش عظیم رسانه های عمومی، آنها را دانشگاه عمومی نامیدند.
" این دستگاهها دستگاههای تربیتی است؛ باید تمام اقشار ملت با این دستگاهها تربیت بشوند؛ یک دانشگاه عمومی است"(صحیفه امام؛ ج6، ص 399)
رسالت رسانه و مطبوعات اینست که با درک صحیح از شرایط اجتماعی به منظور رشد آگاهی مردم، اطلاعات را بطور شفاف و حقیقی و برخورداری از صدق کلام به مخاطبان منتقل کنند.
" آنکه از همه خدمتها بالاتر است این است که نیروی انسانی ما را رشد بدهد و این به عهده مطبوعات است؛ مجله هاست؛ رادیو تلویزیون است؛ سینماهاست؛ تئاترهاست. اینها می توانند نیروی انسانی ما را تقویت کنند، و تربیت صحیح بکنند و خدمتشان ارزشمند باشد." (صحیفه امام؛ ج8، 498)