بانوی کربلا، ترجمان عقل و عشق

در فرهنگ قرآن "عقل" معنایی خاص دارد. در لغت عرب عقل به معنای "بازداری" است. مثلاً "عقل لسانه" یعنی جلوی زبانش را گرفت و در مقابل عقل واژۀ "جهل" قرار دارد که معنی آن عمل ناسنجیده و بدون تأمل است. قرآن، عقل ورزی را در دو سطح شناخت و عمل طرح می کند. عقل ورزی در شناخت که به معنای جلوگیری از کجروی فکر است با سه عامل؛ کفایت ادله، برخورداری از علم و کنترل حب و بعض امکان پذیر است. عقل ورزی در عمل؛ عملی است سنجیده که توسط بازداری های برخاسته از تأمل، کنترل می شود و به کمک شناخت های بدست آورده شده، به تأمل به عمل می پردازد. بنابراین عقل ورزی در مقام عمل، ناظر بر ایجاد ارتباط میان شناخت ها و اعمال خواهد بود. پس عاقل کسی است که به هر میزانی از علم( هدایت گر عمل) دست یابد، عمل خود را تابع آن می کند؛ "العاقِلُ اِذا عَلِمَ عَمِلَ وَ اِذا عَمِلَ اَخْلَصَ"( غرر؛ ج1، ص151.) حاصل سخن اینکه مفهومی که قرآن به عقل داده حاکی از آن است که اولاً عقل ورزی باید با نظر به کل وجود آدمی به کسی اطلاق شود. به عبارت دیگر صرفاً شناختی نیست و اگر حاصل این شناخت در ضبط و بازداری در مقام عمل به کار نیاید، او را جاهل می خواند. "یسْمَعُونَ کَلاَمَ اللّهِ ثُمَّ یُحَرِّفُونَهُ مِن بَعْدِ مَا عَقَلُوهُ وَهُمْ یَعْلَمُونَ"(بقره/75). ثانیاً میان عقل ورزی و هدایت همبستگی وجود دارد. عقل به سبب کنترل و بازداری در شناخت و عمل، مایۀ هدایت و راه جویی آدمی به مبدأ هستی است.( بحار؛ ج 1، ص 116) ثالثاً عقل ورزی مراتب مختلفی دارد و اوج آن لُب نامیده می شود. یعنی عقل چنان حرکت می کند که از پیرایۀ افکار باطل و هواهای نفس مبرا بماند (رعد/17-26)

واژۀ دیگری که قرآن از آن استفاده می کند؛ "دل یا فواد" است که به معنای رایج آن( عواطف یا اشراق و شهود) در مقابل عقل قرار دارد، در حالی که قرآن کریم آن را به منزلۀ درک شهودی( نجم/11) و مرکز عواطف و کشش ها(ابراهیم/37) و مرادف عقل (نحل/78) در نظر گرفته است و نه تنها منازعه ای بین عقل و دل نیست بلکه همسو نیز هستند. در قرآن حضرت ابراهیم سمبل عقل است زیرا هر که از راه او سرباز زند، خود را به بی خبری و سفاهت کشانده است و سمبل عشق است زیرا در بردن اسماعیل به قربانگاه تردیدی به خود راه نداد(صافات/ 102-107). ).( ر.ک. نگاهی دوباره به تربیت اسلامی)

حضرت زینب(س) سمبل عقل و عشق است. او که در مکتب والای رسالت و امامت تربیت شده است. در حماسه قیام امام حسین - علیه السلام - به زیباترین شکل ترجمان این مفاهیم شد. او رویارویی انسان با شیطان را تفسیر کرد و  در حالی که قافله سالاری کاروان بازماندگان عاشورا و نگهداری از کودکان و داغدیدگان را بر عهده داشت، عشق را نیز معنا کرد.

وقتی برای آخرین بار امام حسین - علیه السلام - نزد بانوان حرم می آید، حضرت زینب - سلام الله علیها - همچون کوهی استوار، برادر را برای رفتن به میدان شهادت بدرقه کرد زیرا او در کتاب درسش آموخته بود: 
"ولا تحسبن الذین قتلوا فی سبیل الله امواتا، بل احیاء عند ربهم یرزقون. " ( آل عمران/169)

"پایگاه شهادت صبر نیست، که جایگاه شکر و بشارت است." (نهج البلاغه، خطبه 154)

در عصر عاشورا، قهرمان کربلا با دیدن شهدا فرمود:

"یا محمدا، هذا حسین بالعراء تسفی علیه الصبا، قتیل اولاد البغایا! واکرباه! الیوم مات جدی رسول الله، یا اصحاب محمدا هولاء ذریة المصطفی یساقون سوق السبایا. " ( نفس المهموم، ص 199)

و با این سخنان عقل ورزی را به رخ دشمنان کشید تا این پیام راهگشای همه مظلومان تاریخ شود.

صحنه های دلخراش که قلم توان ترسیم آن را ندارد، شهادت بیست نفر از نزدیکترین افراد خانواده، مناظر دلخراش ناشی از شکنجه های روحی و جسمی اسرا و حرمت شکنیها در این سفر طولانی نتوانست سمبل عقل و عشق را ناتوان کند و او با بیان خطبه هایی در اوج بلاغت، پیام شهادت را ابلاغ نمود و در مجلس ابن زیاد فرمود:

"ما رایت الا جمیلا. . . " (الفتوح، ج 3، ص 142)

" شما ملاحظه کنید که بهترین خلق اللَّه در عصر خودش، حضرت سید الشهدا- سلام اللَّه علیه- و بهترین جوانان بنی هاشم و اصحاب او شهید شدند و از این دنیا رفتند با شهادت، لکن وقتی که در آن مجلس پلید یزید صحبت می‏ شود، حضرت زینب- سلام اللَّه علیها- قسم می ‏خورد که ما رَایْنا الّا جَمیلًا؛ رفتن یک انسان کامل، شهادت یک انسان کامل در نظر اولیای خدا جمیل است، نه برای اینکه جنگ کرده و کشته شده، برای اینکه جنگ برای خدا بوده است، قیام برای خدا بوده است‏. " (صحیفه امام؛ ج‏20، ص 204)