حکمة الهیّة در بیان سرّ آنکه عقل به نور حق نسبت داده شده و جهل به بحر اجاج

‏‏از این حدیث شریف، نکتۀ شریفه ای، که از لباب حکمت متعالیه و لطایف‏‎ ‎‏اسرار الهیّه است، مستفاد شود که فهم حقیقت آن بعد از ریاضات عقلیّه، محتاج‏‎ ‎‏به لطف قریحه و صفای سرّ است. و آن، آن است که عقل را به نور حق نسبت‏‎ ‎‏داده و جهل را به بحرِ اجاج، برای افادۀ آن که سرچشمۀ جمیع کمالات و سر‏‎ ‎‏لوحۀ همه مقامات و سرمنشا تمام انوار معنویّه در عالم مُلک و ملکوت و مبدا‏‎ ‎‏جملۀ اضواء منیره در حضرت جبروت و لاهوت، نورِ مقدس حق ـ جلّ جلاله ـ‏‎ ‎‏است، واز برای موجودی از موجودات نور و ضیاء و کمال و بهائی نیست، مگر‏‎ ‎‏آن که ظلّ نور ازل و پرتو جمال جمیل اوّل در آن جلوه گر شده؛ چنانچه لطیفۀ‏‎ ‎‏الهیۀ ‏‏«‏‏الله نُورُ السَّمواتِ وَ الارضِ‏‏»‏‎[1]‎‏ الخ، اشارۀ جلیّه و حکایت جمیله از‏‎ ‎‏همین مقصد اعلی و منظور اَسنی است و در آیات شریفۀ الهیّه واحادیث کریمۀ‏‎ ‎‏اصحاب وحی و سفارت، صراحات و اشارات بسیار به این لطیفۀ توحیدیّه‏
‏‎[[page 35]]‎‏هست.‏‎[2]‎

‏‏و چنانچه نورانیّت همۀ عوالم و جمال و کمال قاطبۀ نَشَئات، ظهور نورانیّت‏‎ ‎‏و ظلّ و پرتو کمال و جمال ذات مقدس حق ـ جلّ اسمه ـ است، تمام نقایص و‏‎ ‎‏قصورات و جمیع ظلمات و کدورات و همۀ اعدام و فقدانات و کلیه قذارات و‏‎ ‎‏کثافات و قاطبۀ خسّت و نکبت و جملۀ ذلّت و وحشت، به نقصِ امکانی و بَحرِ‏‎ ‎‏اُجاج هیولایی برگشت کند و این شجرۀ خبیثه، امّ الفساد و مادة الموادّ همۀ این‏‎ ‎‏امور است و ‏‏«‏‏ما اصابَکَ مِن حَسَنَةٍ فَمِنَ الله وَ ما اصابَکَ مِن سَیِّئَةٍ فَمِن‏‎ ‎‏نَفسِکَ‏‏»‏‎[3]‎‏؛ بلکه هر نور و جمالی که از ساحت مقدس حضرت حق ـ جلّ و علا‏‎ ‎‏ـ افاضه شده، و هر ضیاء و بهائی که از جلوۀ جمیل ازل در مرآت امکان جلوه‏‎ ‎‏نموده و دست تصرّف دیو پلید بدان دراز شده و مورد خیانت و جنایت قصور‏‎ ‎‏امکانی واقع شده، در معرض کدورت و ظلمت و مشتبک با عدم و قصور واقع‏‎ ‎‏گردیده، مگر عالم عقلی، که در حقیقت، به واسطۀ کمال جلوۀ اسمائی و جلاءِ‏‎ ‎‏انوار سبحانی، حکمِ امکان از آن ساقط است؛ بلکه آن عالم نور محض و کمال‏‎ ‎‏خالص می باشد و دست تصرّف غیر و غیریّت از ساحت مقدّس آن دور است.‏

‏‏و از این بیان معلوم شد که جنود عقل جنود الهیه است، و جنود جهل جنود‏‎ ‎
‏‎[[page 36]]‎‏ابلیسیّه. آنچه نقص و قصور است به ‏‏ابلیس‏‏ منسوب، و آنچه کمال و تمام است به‏‎ ‎‏حق مربوط است؛ گر چه در نظرِ توحید تام و برچیده شدن بساط کثرت، اساسِ‏‎ ‎‏محکمِ ‏‏«‏‏کُل ٌّ مِن عِندِ الله‏‏»‏‎[4]‎‏ پیش آید.‏

‏‏برای فهم این معنی مثالی یاد کنیم:‏

‏‏نوری که از شمس از روزنه ای در خانه تابیده، نورانیتش از شمس است و‏‎ ‎‏محدودیتش از روزنه است به یک نظر، و در نظر دیگر اگر شمس نبود، نه نورِ‏‎ ‎‏روزنه بود و نه محدودیت نور روزنه.‏

‏‏مثال دیگر: مرآتی مقابل شمس قرار می دهیم که مساحتش یک ذرع است،‏‎ ‎‏نوری به مناسبت آن مرآت در دیوار می افتد، نور از شمس است و محدودیّت از‏‎ ‎‏مرآت؛ و در نظری اگر شمس نبود، نور نبود، پس نور مرآت نبود، پس‏‎ ‎‏محدودیّت نور مرآت نبود.‏

‏‏ ‏

‏
‏‎[[page 37]]‎

‏‎[[page 38]]‎