بدان که رحمت و رافت و عطوفت و امثال آن، که از جلوه های اسماء جمالیّه الهیّه است، خدای ـ تبارک و تعالی ـ به حیوان مطلقاً و به انسان بالخصوص، مرحمت فرموده؛ برای حفظ انواع حیوانیّه و حفظ نوع و نظام عائله انسانی. و این جلوه[ ای] از رحمت رحمانیّه است که نظام عالم وجود، مطلقاً بر پایه آن نهاده شده.
و اگر این رحمت و عطوفت در حیوان و انسان نبود، رشتۀ حیات فردی و اجتماعی گسیخته می شد. و با این رحمت و عطوفت، حیوان حفظ و حضانت اولاد خود، و انسان حراست از عائله خود، و سلطان عادل حفظ مملکت خود می کند. اگر این رحمت و شفقت و رافت نبود، هیچ مادری تحمّل مشقّتها و زحمتهای فوق العاده اولاد خود را نمی کرد. و این جذبۀ رحمت و رافت الهی است که قلوب را به خود مجذوب نموده، و بالفطره حفظ نظام عالم را می فرماید.
این رحمت و رافت است که معلّمین روحانی و انبیاء عظام و اولیاء کرام و علماء بالله را به آن مشقّتها و زحمتها اندازد؛ برای سعادت نوع خود و خوشبختی دائمی عائله انسانی. بلکه نزول وحی الهی و کتاب شریف آسمانی، صورت
[[page 232]]رحمت و رافت الهیه است در عالم ملک، بلکه تمام حدود و تعزیرات و قصاص و امثال آن، حقیقت رحمت و رافت است که در صورت غضب و انتقام جلوه نموده: «وَ [لَکُم] فِی القِصَاصِ حَیوةٌ یا اولِی الالبَابِ»، بلکه جهنم رحمتی است در صورت غضب برای کسانی که لیاقت رسیدن به سعادت دارند. اگر تخلیصاتی و تطهیراتی که در جهنم می شود نبود، هرگز روی سعادت را آن اشخاص نمی دیدند.
بالجمله: کسی که قلب او از رافت و رحمت به بندگان خدا خالی باشد، او را باید ازمسلک این جمعیّت خارج کرد واز حقّ دخول در عائله بشری محروم نمود.
اهل معرفت فرمایند: «بسط بساط وجود و کمال وجود به اسم رحمان و رحیم است».
و این دو اسم شریف از امّهات اسماء و اسماء محیطه واسعه است، چنانچه در کریمۀ الهیه است: «وَ رَحمَتی وَسِعَت کُلَّ شَیءٍ»، و فرماید: «رَبَّنَا وَسِعتَ کُلَّ شَیءٍ رَحمَةً وَ عِلمَاً».
و از این جهت است که در مفتاح کتاب الهی، این دو اسم بزرگ تابع اسم اعظم قرار داده شده است، اشارۀ به آن که مفتاح وجود حقیقت رحمت رحمانیّه و رحیمیّه است، و رحمت سابق بر غضب. و از این باب، اهل معرفت گویند:
[[page 233]]«بِبِسمِ الله ِ الرَّحمنِ الرَّحِیمِ ظَهَرَ الوُجُودُ».
این اسم رحمت که شعب آن رافت و عطوفت و امثال آن از اسماء صفاتیّه و افعالیّه است ـ اسمی است که حق تعالی بیشتر خود را به آن معرفی فرموده، و در هر یک از سور قرآنیّه آن را تکرار فرموده تا دلبستگی بندگان به رحمت واسعه آن ذات مقدّس روزافزون شود، و دلبستگی به رحمت حق منشا تربیت نفوس و نرم شدن قلوب قاسیه شود.
با هیچ چیز مثل بسط رحمت و رافت و طرح دوستی و مودّت نمی توان دل مردم را به دست آورد، و آنها را از سرکشی و طغیان بازداشت. و لهذا، انبیاء عظام مظاهر رحمت حق ـ جلّ و علا ـ هستند، چنانچه خدای تعالی معرفی رسول اکرم ـ صلّی اللّه علیه و آله و سلّم ـ را فرموده در آخر سوره توبه ـ که خود سورۀ غضب است ـ به این نحو:
«لَقَد جَاءَکُم رَسُولٌ مِن انفُسِکُم عَزِیزٌ عَلَیهِ مَاعَنِتُّم حَرِیصٌ عَلَیکُم بِالمُومِنِینَ رَووفٌ رَحِیمٌ».
و در شدت شفقت و رافت آن بزرگوار بر همه عائله بشری بس است آیه شریفه اول سورۀ شعراء که فرماید:
«لَعَلَّکَ بَاخِعٌ نَفسَکَ الاَّ یَکُونُوا مُومِنِینَ».
و در اوائل سورۀ کهف که فرماید:
[[page 234]]«فَلَعَلَّکَ بَاخِعٌ نَفسَکَ عَلَی آثَارِهِم ان لَم یُومِنُوا بِهذَا الحَدِیثِ اسَفاً».
سبحان الله! تاسف به حال کفّار و جاحدین حق و علاقه مندی به سعادت بندگان خدا کار را چقدر به رسول خدا ـ صلّی اللّه علیه و آله ـ تنگ نموده که خدای تعالی او را تسلیت دهد، و دل لطیف او را نگهداری کند که مبادا از شدت همّ و حزن به حال این جاهلان بدبخت، دل آن بزرگوار پاره شود، وقالب تهی کند.
و نیز خدای تعالی، مومنین را به این صفت شریف، توصیف فرماید در سوره مبارکه فتح، آن جا که فرماید:
«مُحَمَّدٌ رَسُولُ الله وَ الَّذِینَ مَعَهُ اشِدَّاءُ عَلَی الکُفَّارِ رُحَمَاءُ بَینَهُم» الآیة.
و روایات شریفه راجع به این اوصاف شریفه، بسیار وارد است، و ما به ذکر بعض آنها قناعت می کنیم.
در کتاب شریف وسایل، در کتاب حج از کتاب شریف کافی، سند به حضرت صادق رساند:
«انَهُ یَقُولُ لِاصحابِهِ: اتَّقُوا الله وَ کُونُوا اخوَةً بَرَرَةً، مُتَحابِّینَ فِی الله، مُتَواصِلِینَ مُتَراحِمِینَ، تَزاوَرُوا وَ تَلاقُوا وَ تَذاکَرُوا امرَنَا وَ احیُوهُ».
[[page 235]]وَ بِاسنادِهِ عَن ابی عَبدِاللّهِ قالَ:
«یَحِقُّ عَلَی المُسلِمِینَ الاجتِهادُ فِی التَّواصُلِ، وَ التَّعاوُنُ عَلَی التَّعاطُفِ، وَ المُواساةُ لِاهلِ الحاجَةِ، وَ تَعاطُفُ بَعضِهِم عَلی بَعضٍ حَتّی تَکُونُوا کَما امَرَکُمُ الله ـ عَزَّ وَ جَلَّ ـ : «رُحَماءُ بَینَهُم»، مُتَراحِمِینَ مُغتَمّینَ لِمَا غابَ عَنکُم مِن امرِهِم، عَلی ما مَضی عَلَیهِ مَعشَرُ الانصارِ عَلی عَهدِ رَسُولِ الله صَلَّی الله عَلَیهِ وَ آلِهِ».
و از مجالس شیخ عظیم الشان الحسن بن محمد الطوسی بِسَنَدِهِ عَن عَلیّ قالَ:
«قالَ رَسُولُ الله: انَّ الله ـ عَزّ وَ جَلَّ ـ رَحیمٌ یُحِبُّ کُلَّ رَحِیمٍ».
و در مستدرک وسایل است: العَلاّمَةُ الحِلیُّ فی الرِّسالَةِ السَّعدِیَّةِ عَن رَسُولِ اللّهِ ـ صَلَّی اللّهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ ـ انَّهُ قالَ:
«وَ الَّذی نَفسی بِیَدِهِ لایَضَعُ الله الرَّحمَةَ الاَّ عَلَی رَحِیمٍ. قالُوا: یا رَسُولَ اللّهِ کُلُّنَا رَحِیمٌ؟ قالَ: لَیسَ الذَّی یَرحَمُ نَفسَهُ وَ اهلَهُ خَاصَّةً، وَ لکِنَّ الذَی یَرحَمُ المُسلِمینَ. وَ قالَ ـ صَلَّی اللّهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ ـ : قالَ ـ تَعالی ـ اِن کُنتُم تُریدُونَ
[[page 236]]رَحمَتی فَارحَمُوا».
و از جعفریّات از رسول خدا حدیث کرده، انَّهُ قالَ:
«مَن لایَرحَمُ النّاسَ لا یَرحَمُهُ الله».
وَ عَن عَوالی اللاّلی عَن رَسُولِ اللّهِ [صَلّی اللّهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ]، قالَ:
«الرَّاحِمُونَ یَرحَمُهُمُ الرَّحمانُ؛ اِرحَمُوا مَن فِی الارضِ یَرحَمکُم مَن فِی السَّماءِ».
[[page 237]]