تنبیه عرفانی
بدان که برای هر یک از موجودات عوالم غیب و شهادت و دنیا و آخرت مبدأ و معادی است. گرچه مبدأ و مرجع کلّ هویّت الهیّه است، و لکن چون ذات مقدّس حق جلّ و علا را من حیث هو بی حجاب اسماءْ تجلّی بر موجودات عالیه یا سافله نیست، و به حسب این مقام که لا مقامی است بی اسم و رسم و متّصف به اسماء ذاتیّه و صفاتیّه و افعالیّه نیست واحدی از موجودات را با او تناسبی نیست و ارتباط و اختلاطی نمی باشد اَیْنَ التُّرابُ وَ رَبُّ الاَرْباب ـ چنانچه تفصیل این لطیفه را در مصباح الهدایة
[[page 292]]مستقصی دادم ـ پس مبدئیّت و مصدریّت ذات مقدّسش در حجب اسمائیّه است، و اسم در عین حال که عین مسمّی است حجاب او نیز هست؛ پس، تجلّی در عوالم غیب و شهادت به حسب اسماء و در حجاب آنها است؛ و از این جهت ذات مقدّس را در جلوۀ اسماء و صفات تجلّیاتی است در حضرت علمیّه که تعیّنات آنها را اهل معرفت «اعیان ثابته» گویند. و بنابراین، هر تجلّی اسمی را در حضرت علمی عین ثابتی لازم است؛ و هر اسمی را به تعیّن علمی، در نشئۀ خارجیّه مظهری است که مبدأ و مرجع آن مظهر همان اسمی است که مناسب با آن است؛ و رجوع هر یک از موجودات از عالم کثرت به غیب آن اسمی که مصدر و مبدأ آن است، عبارت از «صراط مستقیم» آن است؛ پس، از برای هر یک سیر و صراطی است مخصوص و مبدأ و مرجعی است مقدّر در حضرت علم طوعاً اَوکرهاً. و اختلاف مظاهر صراطها به اختلاف ظاهر و حضرت اسماء است.
و باید دانست که «تقویم» انسان در اعلی علّییّن، جمع اسمائی است؛ و به همین جهت تا «اسفل سافلین» مردود شده و «صراط» او از «اسفل سافلین» شروع و به «اعلا علّیّین» ختم شود. و این صراط آنهایی است که حق تعالی به آنها انعام فرموده به نعمت مطلقه، که آن نعمت کمال جمع اسمائی است که بالاترین نعمتهای الهیّه است. و صراطهای دیگر، چه صراط سعداء و «منعم علیهم» باشد و چه صراطهای اشقیاء باشد، به قدر نقصان از فیض نعمت مطلقْ داخل در یکی از دو طرف افراط و تفریط خواهد بود. پس صراط انسان کامل فقط صراط «منعم علیهم» به قول مطلق است. و این صراط بالاصاله مختص به ذات مقدّس نبیّ ختمی است، و برای دیگر اولیاء و انبیاء بالتبعیّه ثابت است. و فهم این کلام با آن که نبی اکرم ختم نبیّین است محتاج به فهم حضرات «اسماء» و «اعیان» است، که کفیل آن رسالۀ مصباح الهدایه
[[page 293]]است. واللّه الهادی الی سبیل الرّشاد.
[[page 294]]