فصل دوم

‏‏فصل دوم‏

‏‏     ‏‏عن ‏‏مِصباحِ الشَّریعة‏‏. قٰالَ الصّادِقُ عَلَیْهِ السَّلامُ: مَا خَسِرَ، وَ اللَّه، مَنْ أَتَی‏‎ ‎‏بِحَقِیقَةِ السُّجُودِ وَ لَوْ کَانَ فِی الْعُمْرِ مَرَّةً وَاحِدَةً. وَ مَا أَفْلَحَ مَنْ خَلاَ بِرَبِّهِ فِی مِثْلِ ذَلِکَ‏‎ ‎‏الْحَالِ تَشْبِیهاً بِمُخَادِعٍ نَفْسَه، غَافِلاً لاَهِیاً عَمَّا أَعَدَّهُ اللّه ُ لِلسَّاجِدِینَ مِنْ أُنْسِ‏‎ ‎‏الْعَاجِلِ وَ رَاحَةِ الاْجِلِ. وَ لاَ بَعُدَ عَنِ اللّه أَبَداً مَنْ أَحْسَنَ تَقَرُّبَهُ فِی السُّجُودِ. وَ لاَ‏‎ ‎‏قَرُبَ إِلَیْهِ أَبَداً مَنْ أَسَاءَ أَدَبَهُ وَ ضَیَّعَ حُرْمَتَهُ بِتَعَلُّقِ قَلْبِهِ بِسِوَاهُ فِی حَالِ سُجُودِهِ.‏‎ ‎‏فَاسْجُدْ سُجُودَ مُتَوَاضِعٍ للّه تعالیٰ ذَلِیلٍ، عَلِمَ أَنَّهُ خُلِقَ مِنْ تُرَابٍ یَطَأُهُ الْخَلْقُ؛ وَ أَنَّهُ‏‎ ‎‏اتَّخَذَکَ (رکب ـ خ) مِنْ نُطْفَةٍ یَسْتَقْذِرُهَا کُلُّ أَحَدٍ؛ وَ کُوِّنَ وَ لَمْ یَکُنْ. وَ قَدْ جَعَلَ اللّه ُ‏‎ ‎‏مَعْنَی السُّجُودِ سَبَبَ التَّقَرُّبِ إِلَیْهِ بِالْقَلْبِ وَ السِّرِّ وَ الرُّوحِ. فَمَنْ قَرُبَ مِنْهُ، بَعُدَ مِنْ‏‎ ‎‏غَیْرِهِ؛ أَلاَ تَرَی فِی الظَّاهِرِ أَنَّهُ لاَ یَسْتَوِی حَالُ السُّجُودِ إِلاَّ بِالتَّوَارِی عَنْ جَمِیعِ‏‎ ‎‏الْأَشْیَاءِ وَ اْلاِحْتِجَابِ عَنْ کُلِّ مَا تَرَاهُ الْعُیُونُ، کَذَلِکَ أَمْرُ الْبَاطِنِ. فَمَنْ کَانَ قَلْبُهُ‏‎ ‎

‏
‏‎[[page 357]]‎‏مُتَعَلِّقاً فِی صَلوٰتِهِ بِشَیْءٍ دُونَ اللّه ِ تَعالیٰ، فَهُوَ قَرِیبٌ مِنْ ذَلِکَ الشَّیْءِ بَعِیدٌ عَنْ حَقِیقَةِ مَا‏‎ ‎‏أَرَادَ اللّه ُ مِنْهُ فِی صَلوٰته. قَالَ اللّه ُ عَزَّ وَ جَلَّ: «مٰا جَعَلَ اللّه ُ لِرَجُلٍ مِنْ قَلْبَیْنِ فِی جَوْفِهِ.»‏‎ ‎‏وَ قَالَ رَسُولُ اللّه ِ صلی اللّه علیه و آله: قَالَ اللّه ُ تعالی: لا أَطَّلِعُ عَلَی قَلْبِ عَبْدٍ فَاَعْلَمَ فیه‏‎ ‎‏حُبَّ الاِْخْلاصِ لِطَاعَتِی لِوَجْهِی وَ ابْتِغَاءِ مَرْضَاتِی، إِلاّٰ لَوَلَّیْتُ تَقْوِیمَهُ وَ سِیَاسَتَهُ.‏‎ ‎‏وَ مَنِ اشْتَغَلَ بِغَیْرِی، فَهُوَ مِنَ الْمُسْتَهْزِئینَ بِنَفْسِهِ؛ وَ مَکْتُوبٌ اِسْمُهُ فِی دِیوَانِ‏‎ ‎‏الْخَاسِرِینَ.‏‎[1]‎

‏‏    ‏‏در این حدیث شریف جمع بین بیان اسرار و آداب فرموده. و تفکّر در‏‎ ‎‏آن، طرقی از معرفت به روی سالک الی اللّه باز کند، و تأبّی و جحود منکرین‏‎ ‎‏را درهم می شکند، و تأیید و تشیید اولیاء عرفان و اصحاب ایقان را‏‎ ‎‏می فرماید، و حقیقت انس و خلوت با حق و ترک غیر حق تعالی را گوشزد‏‎ ‎‏فرماید. ‏

‏‏     می فرماید: «به خدا قسم، زیان نبیند کسی که حقیقت سجده را به‏‎ ‎‏جای آورد، ولو در عمر یک مرتبه. و روی رستگاری نبیند کسی که در این حال‏‎ ‎‏که ترک غیر است با حق خلوت کند، ولی شبیه به خدعه کنندگان باشد که‏‎ ‎‏صورتاً در خلوت و انس است ولی حقیقتاً غافل از حق و از آنچه خدای تعالی‏‎ ‎‏برای ساجدان مهیّا فرموده که آن انس با حق است در این عالم و راحت است‏‎ ‎‏در آن عالم. و دور نیفتد از خداوند هرگز کسی که نیکو تقرّب جوید به حق‏‎ ‎‏تعالی در سجود؛ و نزدیک نشود به حق تعالی هرگز کسی که اسائۀ ادب کند در‏‎ ‎‏سجود و حرمت آن را ضایع نماید به اینکه قلب خود را به غیر حقّ متعلّق کند در‏‎ ‎‏حال سجود. اکنون که شمه ای از سرّ سجود را دانستی، سجود کن سجدۀ‏‎ ‎‏کسی که متواضع و ذلیل است در پیشگاه قدس حق تعالی؛ و نظر به حال نقص‏‎ ‎‏و بی نوایی خود کن؛ بدان که خلق شدی از خاکی که پایمال خلایق است، و‏‎ ‎‏از نطفه ای که همه کس از او اجتناب و استقذار کند، و تکوین شده در صورتی‏‎ ‎‏که شی ء مذکوری نبوده. و خدای تعالی معنی سجود را سبب تقرّب به خود‏‎ ‎

‏
‏‎[[page 358]]‎‏قرار داده ـ تقرّب به قلب و سرّ و روح. پس، کسی که به حق نزدیک شد، از‏‎ ‎‏غیر حقّ بعید شود؛ چنانچه سجده در ظاهر حاصل نشود مگر به موارات از‏‎ ‎‏همۀ اشیاء و احتجاب از هر چه چشم آن را ببیند؛ همین طور امر باطن. پس،‏‎ ‎‏کسی کی قلبش متعلّق به غیر حق شود در نماز، به آن چیز نزدیک، و از آنچه‏‎ ‎‏که حق اراده فرموده بعید شود؛ چنانچه حق فرماید که: "ما قرار ندادیم برای‏‎ ‎‏یک نفر دو قلب."‏‎[2]‎‏ و رسول خدا فرمود که خدای تعالی فرمود که "من‏‎ ‎‏اطلاع بر قلب بنده ای که در آن حبّ اخلاص برای طاعت من و به دست آوردن‏‎ ‎‏رضای من است پیدا نکنم، مگر آن که خودم متولّی تمشیت امور او شوم و‏‎ ‎‏تدبیر کارهای او فرمایم. و کسی که به غیر من مشتغل باشد، از استهزاء‏‎ ‎‏کنندگان محسوب است و اسم آن در دیوان زیانکاران مکتوب شود."» ‏

‏‎ ‎

‏‎[[page 359]]‎