وقف محبوس نمودن عین است و سبیل کردن منفعت آن.
مساله 1 ـ شرط است در وقف کننده شرایطی که در معاملات گفته شد به تفصیل.
مساله 2 ـ در وقف معتبر است صیغه و به هر لفظ و لغتی که خوانده شود و مقصود را برساند صحیح است.
مساله 3 ـ در وقف مسجد باید قصد کند عنوان مسجد را، مثل اینکه بگوید من این مکان را مسجد قرار دادم و بهتر آن است که بگوید این مکان را وقف کردم که مسجد باشد.
مساله 4 ـ اگر محلی را به عنوان مسجد بنا کند و واگذار کند به مسلمانها که نماز بخوانند و بعضی در آن نماز بخوانند مسجد می شود و وقفش صحیح است و محتاج به صیغه نیست و معاطات به طوری که گفته شد کفایت می کند، و همین طور معاطات صحیح است در وقف قبرستان و پل و راه و کاروان سرا برای مسافرین و مسافرخانه و سایر چیزها مثل حصیر مسجد و فرش برای مشهد امام علیه السلام و ضریح و پرده و سایر چیزها.
مساله 5 ـ اگر جایی را به عنوان مسجد یا وقف برای مسافرخانه یا وقف برای چیز دیگر بنا بکنند که از اول بنا برای آن باشد و بعد تسلیم نمایند، وقف معاطات در آن اشکال ندارد و محتاج به صیغه نیست، لکن اگر منزلی مثلاً برای
[[page 305]]نشیمن خود داشته و بخواهد آن را وقف کند برای مسجد یا مسافرخانه و مثل به مجرد تحویل دادن آن به عنوان مسجد یا مسافرخانه بدون صیغه خواندن مشکل است، و احتیاط واجب آن است که صیغه بخوانند.
مساله 6 ـ اقوی آن است که در وقف قبول لازم نیست؛ چه وقف عام باشد مثل مسجد و قبرستان و پل و مثل آن، و چه وقف بر عنوان کلی باشد مثل فقراء و علماء، و چه وقف خاص باشد مثل وقف بر اولاد. و احتیاط مستحب آن است که در همۀ اقسام، قبول واقع شود خصوصاً در وقف خاص، پس در وقفهای عام و کلی حاکم شرع قبول کند و در وقف خاص هر کس از طبقۀ اول که زنده است قبول کند و اگر صغیر در آنهاست ولی او قبول کند.
مساله 7 - اقوی آن است که قصد قربت در وقف شرط نیست؛ چه دروقف عام و چه خاص.
مساله 8 ـ شرط است در صحت وقف آنکه قبض شود؛ پس در وقف بر جهات، مثل وقف مسجد و وقف چیزی بر مسجد اگر واقف متولی بر آن قرار دهد کفایت می کند آنکه تحویل بدهد به متولی، و می توان به حاکم شرع نیز تحویل داد، گرچه احتیاط آن است که به متولی تحویل دهند و اگر متولی ندارد باید به حاکم شرع تحویل دهند.
مساله 9 ـ در وقف بر عنوان کلی مثل فقرا و سادات نیز حکم مسالۀ قبل است، بلی در این قسم اگر تحویل بعض از فقرا یا سادات بدهند نیز صحیح است و شرط است که خود مورد وقف را تسلیم کنند، پس اگر فقط منافع آن را تسلیم کنند، مثل آنکه وقف کند باغی را و میوۀ آن را تسلیم کند نه خود باغ را فایده نخواهد داشت و شرط حاصل نمی شود.
مساله 10 ـ در وقف خاص مثل وقف بر اولاد کفایت می کند تحویل دادن به کسانی که از طبقۀ اول موجودند و لازم نیست تحویل به طبقات بعدی و نه به آنها که از طبقه اول بعدها موجود می شوند.
[[page 306]]مساله 11 ـ شرط نیست که فوراً تحویل بدهد وقف را، پس اگر تحویل بعد از وقف به مدت طولانی باشد کفایت می کند، و وقف تمام می شود از حال تحویل.
مساله 12 ـ شرط است در وقف آنکه همیشگی باشد، پس وقف یک ساله یا چند ساله باطل است و اگر این طور وقف کند و قصد حبس کند واقع می شود و اگر قصد نکند مورد اشکال است.
مساله 13 ـ اقوی آن است که وقف بر کسانی که پس از چندی از بین می روند صحیح است، مثل آنکه وقف کند بر اولادش در طبقۀ اول یا بر چند طبقۀ دیگر که لابد منقطع می شوند و مصرفی برای وقف بعد از آنها معین نکند، در این صورت ملک موقوفه بر می گردد به واقف یا وارث او، بلکه در بعضی از صور از ملک واقف معلوم نیست با وقف خارج شود.
مساله 14 ـ اگر واقف به قرارداد خودش وقف کند به طوری که از اولش یک قطعه منقطع باشد، مثل آنکه بگوید وقف کردم از اول فلان ماه که می آید، این وقف باطل است بنابر احوط، و احتیاط آن است که صیغه را تجدید کند بدون انقطاع در اول وقت یا از حال. و امّا اگر منقطع شدن اول به حکم شرع است نه به قرارداد واقف، مثل آنکه وقف کند بر اشخاصی و پس از آنها بر اشخاص دیگر و شارع وقف بر اشخاص اول را منع فرموده باشد، اقوی آن است که این وقف نسبت به اشخاص بعدی صحیح است و به این نحو منقطع بودن از اول مانع ندارد.
مساله 15 ـ اگر وقف کند بر طبقاتی که بعضی از آنها که در وسط واقع شدند به حکم شرع باطل است وقف بر آنها، اقوی آن است که وقف در سایر طبقات که در دو طرف از وسط واقع شدند صحیح است، لکن احتیاط آن است که تجدید کند وقف را برای طبقۀ آخر.
مساله 16 ـ شرط است در صحت وقف آنکه وقف بر غیر خودش بکند،
[[page 307]]پس اگر وقف بر خودش بکند چه تمام را یا بعضی را به طور تشریک، باطل است در صورت اول اصل وقف و در صورت دوم آنچه نسبت به خودش بوده.
مساله 17 ـ اگر بگوید وقف کردم بر پسرهایم نسلی بعد از نسلی مختص می شود به اولاد پسر از پسر در همۀ طبقات و پسر از دختر را شامل نمی شود، و اگر بگوید وقف کردم بر اولاد، همۀ اولاد را شامل است.
مساله 18 ـ اگر وقف کند بر سیدالشهداء علیه السلام باید صرف شود در عزاداری و مجلس عزا و روضه خوانی به هر نحو که متعارف است.
مساله 19 ـ اگر وقف کند بر مشهد یکی از ائمه علیهم السلام باید صرف شود در تعمیر و روشنایی و خدام آن حضرت که خدمت در آن مشهد مطهر می کنند.
[[page 308]]