مراد از قسم آن است که سوگند یاد کند که کاری را بکند یا نکند بعد از این، مثل اینکه بگوید والله فلان روز را روزه می گیرم یا والله فلان کار را نمی کنم و از برای آن شرایط و احکامی است.
مساله 1 ـ شرط است که قسم با لفظ باشد، و در آدم لال با اشاره نیز صحیح است، ولکن به نوشتن صحیح نیست و لازم نیست که لفظ عربی باشد و به فارسی و سایر زبانها نیز واقع می شود.
مساله 2 ـ شرط است که قسم به خدا باشد چه به ذات مقدس یا به اسمی که برای خدای تعالی است مثل «الله » در عربی و «خدا» در فارسی یا به وصفی که به غیر خدا گفته نمی شود مثل «رحمن» یا به وصفی که از مختصات خداست مثل آفرینندۀ زمین و آسمان، یا صفاتی که اگر گفته شود بی قرینه خداوند را می فهماند، مثل پروردگار، آفریننده، روزی دهنده؛ و اگر از صفاتی است که هم به خدا نسبت می دهند و هم به غیر خدا و از ذکر آن بدون قرینه، خدا فهمیده نمی شود، پس اگر به این قسم صفات قسم بخورد و مرادش خدا باشد، احتیاط واجب آن است که به حکم قسم عمل کند.
مساله 3 ـ در اینکه فلان لفظ قسم است یا نه باید به فهم مردم رجوع کرد؛ هر چه را قسم دانستند قسم است. و ظاهر آن است اگر گفت به حق خدا، به
[[page 315]]جلال خدا، به عظمت خدا، اینها قسم است، بلکه بعید نیست که اگر بگوید به علم خدا، به قدرت خدا، آن هم قسم باشد.
مساله 4 ـ قسم به پیغمبران و امامان و به چیزهای مقدس مثل قرآن، کعبه، و امثال آنها صحیح نیست.
مساله 5 ـ اگر بگوید به خدا من این کار را می کنم اگر خدا بخواهد و مراد تبرّک نباشد، بلکه واقعاً تعلیق باشد قسم واقع نمی شود، حتی اگر قسم به بجا آوردن کار واجبی باشد یا ترک کردن چیز حرام باشد. و اگر بگوید به خدا این کار را می کنم اگر فلانی بخواهد، پس اگر آن شخص خواست که آن عمل را بکند، قسم واقع می شود و اگر نخواست واقع نمی شود. و اگر گفت قسم به خدا اگر زید آمد فلان کار را می کنم، اگر زید آمد قسم واقع است و باید عمل کند والاّ نباید عمل کند.
مساله 6 - شرط است در صحیح بودن قسم، آنکه قسم خورنده عاقل و بالغ باشد و قصد و اختیار داشته باشد، بلکه اگر در حال شدت خشم قسم بخورد به طوری که قصد از او سلب شود صحیح نیست.
مساله 7 ـ قسم اولاد با منع پدر و قسم زن با منع شوهر درست نیست، مگر آنکه منع کند از کار واجب یا از ترک حرام، و در صورتی که منع آنها متوجه به مورد قسم باشد بعید نیست که قسم آنها واقع نشود.
مساله 8 ـ اگر اولاد و زن قسم بخورند بدون اذن پدر و شوهر بعید نیست که قسم آنها واقع نشود حتی در قسم به بجا آوردن واجب و بجا نیاوردن حرام، لکن نباید احتیاط را ترک کرد.
مساله 9 ـ اگر قسم بخورد که واجبی یا مستحبی را ترک کند یا حرامی یا مکروهی را بجا بیاورد قسمش صحیح نیست و اگر مورد قسم به حسب حکم شرع مباح است ولی به حسب منافع و اغراض عقلایی رجحان و مزیت داشته
[[page 316]]باشد قسم صحیح است و باید عمل شود، بلکه اگر از این جهت نیز هیچ طرف بر طرف دیگر مزیت نداشته باشد بعید نیست صحیح باشد و باید عمل شود، بلی اگر به حسب غرض عقلا طرف مقابل مزیت دارد قسم صحیح نیست، مثل آنکه قسم بخورد دوای مقوی نخورد.
مساله 10 ـ بعد از آنکه قسم واقع شد با شرایط صحتش، واجب است وفا کند به موجب آن، و حرام است مخالفت آن و باید در صورت مخالفت کفاره بدهد.
مساله 11 ـ کفاره در صورتی واجب است که عمداً مخالفت کند و اگر از روی نادانی و یا فراموشی و یا غفلت و یا از روی اضطراب یا اجبار و اکراه باشد، کفاره واجب نیست.
مساله 12 ـ کفارۀ قسم یک بنده آزاد کردن یا ده نفر مستمند را طعام دادن و یا پوشاندن است و اگر نتوانست انجام اینها را، سه روز باید روزه بگیرد.
[[page 317]]