چکیده
انقلاب اسلامی ایران در تاریخ معاصر ایران و جهان، یک پدیده منحصر به فرد است که همه مردم ایران در آن نقش تعیین‌کننده‌ای داشتند. مردم شهرستان مرند و زنوز و یامچی و بناب نیز، از این امر مستثنی نبودند و آحاد مردم منطقه در آن نقش‌آفرینی داشتند.
این رساله بر آن است که چگونگی انقلاب اسلامی را در مرند، با استفاده از نظریه «پخش» عقاید و پدیده‌ها، تبیین و تفسیر کند و در این راستا این پژوهش متکی به آرشیو مراکز اسنادی، کتابخانه‌ای و مصاحبه‌ای است. و بر آن است که عوامل مختلف مؤثر در تحولات انقلاب اسلامی را در مرند، زنوز، یامچی و بناب، که با استفاده از شبکه‌های گسترده مذهبی و فرهنگی، از قبیل مساجد، روحانیت بازار و دانشگاه‌ها و مدارس نقش ایفا می‌کردند و نشأت گرفته از فرهنگ عمومی و عقاید اسلامی و انقلابی مردم بود مورد بررسی قرار دهد.
موقعیت خاص جغرافیایی، ایمان عمیق مذهبی، همراهی و همسویی مردم با حرکت‌های اسلامی ـ انقلابی موجب خیزش انقلابی قاطبه مردم مرند در انقلاب اسلامی گردید. در این میان نقش رهبران مذهبی و عوامل فکری سنتی و بازار بسیار برجسته بود. همچنین عنصر روشنفکری در کنار آن قرار داشت و هر چند گاهی، به صورت‌های مختلف، اعم از ائتلاف با نیروهای مذهبی و سنتی و گرایش به چپ و راست خودنمایی می‌کرد. در یامچی و بناب، همانند مرند، غلبه با عناصر سنتی بود ولی در زنوز، حتی اندیشه‌ها و افکار اسلامی ریشه در روشنفکری داشت. در نتیجه موقعیت و منزلت اجتماعی و مردمی رهبران مذهبی از یک سو سبب بسیج گسترده‌ی مردمی شد. با این وجود، یکپارچگی مردم در مخالفت با رژیم شاهنشاهی، سبب تحول و تغییر مسالمت‌آمیز در جریان پیروزی انقلاب و نهادینه شدن نظام جمهوری اسلامی گردید.
[[page 1]]